تحلیلی بر روند تغییرات نابرابری‌های ناحیه‌‌ای و سطوح توسعه با استفاده از تکنیک‌های برنامه‌ریزی و تعیین سطوح توسعه‌یافتگی شهرستان‌ها‌ی استان اردبیل(1385-1365)

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

مقاله 5، دوره 4، شماره 3 - شماره پیاپی 15، شهریور 1391، صفحه 87-106   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی استخراج ازرساله و پایان نامه

نویسندگان

محمدتقی 2 معصومی^{* 1}؛ محمد اثنی‌عشری²

¹عضو هیات علمی‌گروه جغرافیای دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل

²کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل

چکیده

چکیده
    نابرابری فضایی یا نابرابری منطقه‌ای نوعی از نابرابری است که از پیامدهای منفی ویژه‌ای برخوردار است. چنین نابرابری ‌بهترین بهره‌گیری از فضا را از جامعه گرفته و سبب گرد آمدن جغرافیایی عدم برخورداری شده و تخصیص مناسب و برنامه‌ریزی شده منابع را در فضا ناممکن ساخته و نقش فراوانی در مهاجرت‌های برنامه‌ریزی نشده دارد و در نهایت فرایند توسعه‌یافتگی متوازن را با مشکلاتی مواجه می‌سازد. هدف این تحقیق بررسی وضعیت شهرستان‌ها‌ی استان اردبیل از لحاظ وجود یا عدم وجود تعادل بین آن‌ها از بعد برخورداری از شاخص‌های توسعه، پی بردن به چگونگی عدم تعادل در صورت وجود بین شهرستان‌ها‌ و شناسایی مناطق برخوردار و محروم در استان و تعیین اولویت‌های برنامه‌ریزی در راستای کاهش فاصله بین شهرستان‌ها‌ و ایجاد تعادل‌های منطقه‌ای در استان بوده و بر این فرضیه استوار است که سطوح توسعه‌یافتگی بین شهرستان‌ها‌ی استان اردبیل از الگوی متوازنی برخوردار نبوده و عدم تعادل‌های ناحیه‌ای در استان وجود دارد. برای بررسی این موضوع با استفاده از آمار و اطلاعات موجود حاصل از نتایج تفصیلی سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن مربوط به سال‌های1365،1375و1385شهرستان‌ها‌ی استان اردبیل،40شاخص متعدد در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی، زیربنایی و بهداشتی-درمانی استخراج شده و با استفاده از تکنیک‌های تحلیل منطقه‌ای نظیر تاکسونومی عددی، ضریب تغییر ویلیامسون و ضریب آنتروپی، نابرابری‌های منطقه‌ای بین شهرستان‌ها‌ی استان بررسی گردید. نتیجه به دست آمده نشان داد شهرستان اردبیل طی مدت مورد مطالعه به دلیل مرکزیت اداری و سیاسی از لحاظ تمام شاخص‌های توسعه‌ای به کار رفته، موقعیت بهتری داشته است و برخوردارترین شهرستان بوده و شهرستان‌ها‌ی مغان و نیر محروم‌ترین شهرستان‌ها‌ی استان بوده‌اند و از مجموع نه شهرستان استان، شهرستان اردبیل از حد متوسط توسعه برخوردار بوده و شهرستان‌ها‌ی خلخال، پارس‌آباد، نمین، کوثر، مشکین‌شهر و بیله سوار شهرستاهای محروم و شهرستان‌ها‌ی نیر و مغان نیز شهرستان‌ها‌ی خیلی محروم بوده‌اند و برنامه‌ریزی در جهت کاهش عدم تعادل‌های منطقه‌ای در استان امری ضروری و اجتناب ناپذیر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: نابرابری؛ تاکسونومی عددی؛ انتروپی؛ اردبیل

مراجع

منابع

استادی، ح. و شجری، ه.(1383)، «عدم تعادل‌های ساختاری و ناحیه ای در استان اصفهان»، مجله دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه تهران، سال شانزدهم شماره3،.

بهشتی گرمی، م. و سعیدان، م.(1362)، «معرفی تاکسونومی عددی به زبان ساده، روشی برای گروه‌بندی، رتبه‌بندی و تعیین درجه و اهداف توسعه»، سازمان برنامه و بودجه آذربایجان شرقی

تقوایی، م. و نوربخش، س. و زنگی آبادی، ع.(1386)، «سطح بندی میزان توسعه شهری استان چهارمحال بختیاری با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته تحلیل عاملی و تحلیل خوشه‌ای»، فصلنامه سپهر.

حکمت نیا، ح. و موسوی، م.(1383)، «بررسی و تحلیل روند تغییرات سطوح توسعه و نابرابری‌های ناحیه‌ای در استان یزد(1375-1355)»، مجله جغرافیا و توسعه،.

حکمت‌نیا، ح. و موسوی، م.(1385)، کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای، انتشارات علم نوین،1385.

خداپناه، ک. و بیگ­محمدی، ح.(1388)، «ارزیابی و طبقه بندی مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان اردبیل بر اساس میزان برخورداری از شاخص‌های توسعه»، مجله فضای جغرافیایی، سال نهم، شماره26.

زرند، م. و حصاری، م. و نیلی­ثانی، ح.(1386)، «رتبه‌بندی شهرستان‌ها‌ی استان‌های خراسان از لحاظ میزان توسعه‌یافتگی». مجله گزیده مطالب آماری سال18، شماره2.

زیاری، ک. و جلالیان، ا.(1387)، «مقایسه شهرستان‌ها‌ی استان فارس بر اساس شاخص‌های توسعه75-1355». مجله جغرافیا و توسعه.

سرایی، م. و پورمحمد، ا.(1387)، «تحلیل سازمان فضایی استان آذربایجان شرقی در سطوح شهری و ناحیه ای با استفاده از مدل آنتروپی(شاخص بی نظمی)»،مجله علمی پژوهشی فضای جغرافیایی، سال هشتم شماره22.

عمادزاده، م. و دلالی­اصفهانی، ر. و صابر، د.(1382)، «رتبه‌بندی شهرستان‌ها‌ی استان اصفهان از نظر شاخص‌های صنعتی»، مجله دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه اصفهان، سال پانزدهم، شماره2.

فنی، ز.(1382)، شهرهای کوچک رویکردی دیگر در توسعه منطقه­ای، سازمان شهرداری­های کشور.

کلانتری، خ.(1387)، برنامه‌ریزی و توسعه منطقه ای(تئوری‌ها و تکنیک‌ها)، تهران، نشر خوشبین.

مرکز آمار ایران(1365)، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان اردبیل.

مرکز آمار ایران(1375)، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان اردبیل.

مرکز آمار ایران(1385)، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان اردبیل.

مصری‌نژاد، ش. و ترکی، ل.(1383)، تعیین درجه توسعه نیافتگی آموزشی استان‌های ایران(تکنیک تاکسونومی عددی)، مجله دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان، سال شانزدهم، شماره3و4.

وارثی، ح. و زنگی‌آبادی، ع.(1387)، «بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی‌شهری از منظر عدالت اجتماعی؛ مورد: زاهدان»، مجله جغرافیا و توسعه شماره11.

یاسوری، م. و خوشرو و صادقی(1386)، «نابرابری- علل، چگونگی و پیامدهای آن»، مجله سیاسی-اقتصادی شماره266-265.

Caravell, H. and Tsionas, M.2011, regional inequality in Greece: determining factors, trends and perspectives, conference regional development and policy: challenges, choices and recipients, organized by the regional science association and held at Newcastle, UK.

Ferhan G.2006, New regional definition and spatial analysis of regional inequalities in Turkey related to the regional policies of EU, Australian Journal if Regional Studies, Vol.12, No.1.

Hiroshi, S.2006, regional disparity in Indonesia: an analysis using the distribution approach, the international center for the study of Asian development.

Monica A. Haddad, Zorica Nedovic-Budic.2006, Using Spatial Statistics to Analyze Intra-Urban Inequalities and Public Intervention in Sao Paulo, Brazil. Journal of Human Development and Capabilities, Volume7. Issue1march2006pp:85-109.

Ravi, K. and Xiaobo, Z.2005, fifty years of regional inequality in china: a journey through central planning, reform, and openness, Review of Development Economics,9(1),87-106.

Xiaolei, Q. and Russell S.2005, measuring regional inequality in China: widening cast-inland gap or widening rural-urban gap? ABERU Discussion Paper12.

Yefang H. and Yee Leung2009, Measuring Regional Inequality: A Comparision of Coefficient of Variation and Hoover Concentration Index, The Open Geography Journal,2,25-34.