بررسی ویژگی‌های ژئوپلیتیکی ایران-عراق

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

مقاله 11، دوره 4، شماره 3 - شماره پیاپی 15، شهریور 1391، صفحه 187-235   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی استخراج ازرساله و پایان نامه

نویسندگان

عزت اله عزتی¹؛ محمدحسن نامی^{* 2}

¹استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

²دانشجوی دکتری-دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

چکیده

چکیده
    ارزش‌های جغرافیایی فرصت‌هایی هستند که مطلوب بازیگران سیاسی اعم از فردی یا گروهی واقع می‌شوند. این ارزش‌ها و عوامل جغرافیایی در مجموعه­‌های کلی: شامل مکان و فضای جغرافیایی، الگو‌های فضایی و انسان‌ها قرار دارند که مطلوبیت سیاسی پیدا می‌کنند و توجه بازیگران را به خود جلب می‌نمایند. به عبارتی آن‌ها بار سیاسی به خود می‌گیرند و بدین ترتیب ماهیت ژئوپلیتیکی می‌یابند. ایران و عراق در منطقه ژئواستراتژیک خاورمیانه قرار گرفته و از موقعیت و شرایط خاصی برخوردارند بطوریکه مورد توجه قدرت‌های جهانی قرار گرفته‌اند. اما عوامل و ارزش‌های جغرافیایی دو کشور یکسان نیست. و ایران در این زمینه برتری زیادی نسبت به عراق دارد. هدف از این تحقیق بررسی شرایط، موقعیت و عوامل و ارزش‌های ژئوپلیتیکی دو کشور ایران و عراق و شناخت جایگاه دو کشور در این زمینه است. که با بررسی صورت گرفته با روش تحقیقی توصیفی و تحلیلی به این نتیجه می‌رسد که این شرایط و ویژگی‌ها در ایران نسبت به عراق بسیار مطلوب‌تر و برتری قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

واژگان‌کلیدی: ژئوپلیتیک؛ عوامل ژئوپلیتیکی؛ جغرافیا؛ سیاست؛ ایران و عراق

مراجع

منابع

اتوتایل, ژوئاروید، دالبی، سیمون و روتلج، پاول(1380)؛ اندیشه‌های ژئوپلیتیک در قرن بیستم؛ ترجمه محمد رضا حافظ نیا و ‌هاشم نصیری؛ تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.

احمدی، حمید(1382)؛ آسیب شناسی جریان‌های سیاسی عراق؛ فصلنامه راهبرد شماره 28.

احمدی،کورش(1384)،عراق پس از سقوط بغداد؛تهران:دفتر مطالعات سیاسی وبین الملی وزارت امور خارجه.

اطاعت‌، جواد(1376)، ژئوپلتیک‌ و سیاست‌ خارجی‌ ایران‌، تهران: نشر سفیر.

امان­اللهی بهاروند، سکندر(1380)بررسی علل­گوناگونی قومی درایران از دیدگاه انسان­شناسی؛ فصلنامه مطالعات ملی؛ سال سوم.

بهروزی فر،مرتضی ونسیمی،همایون(1383)؛خلیج فارس وبازار‌های جهانی انرژی؛ اطلاعات سیاسی واقتصادی؛سال نوزدهم؛شماره پنجم وششم.

پوراردکانی، عباس باقر(فروردین 1382)، بررسی مشروعیت حمله نظامی امریکا به عراق، تهران: مجله تحولات جهان، موسسه بین المللی ابرار معاصر.

توال، فرانسوا(1382)؛ ژئوپلیتیک شیعه؛ ترجمه کتایون باصر؛ تهران: ‌انتشارات ویراستار.

جعفری‌ والدانی‌، اصغر (1376)؛ بررسی‌ تاریخی‌ اختلافات‌ مرزی‌ ایران‌ و عراق، چاپ‌ دوم‌ و سوم‌، تهران‌، انتشارات‌ دفتر مطالعات‌ سیاسی‌ و بین‌ المللی‌ وزارت‌ امور خارجه‌.

جعفری‌ والدانی‌، اصغر (1382)؛ روابط‌ خارجی‌ ایران‌ (بعد از انقلاب‌ اسلامی‌)؛ تهران‌: انتشارات‌ آوای‌ نور.

حاجیانی،ابراهیم(1380)الگوی سیاست قومی در ایران؛فصلنامه مطالعات راهبردی؛سال چهارم،شماره اول ودوم.

حافظ‌ نیا، محمد رضا(1381)، جغرافیای سیاسی ایران، تهران: سمت.

حافظ‌ نیا، محمد رضا(1385)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: پژوهشکده امیر کبیر.

حافظ‌ نیا، محمد رضا(1379)، مبانی مطالعات سیاسی و اجتماعی(جلد اول)، قم: سازمان حوزه‌ها و مدارس خارج از کشور.

رنجبر، جواد (1383)؛ نگاهی‌ به‌ دیدگاه‌های‌ اروپایی‌ و تطبیق‌ آن‌ با پرونده‌ هسته‌ای‌ ایران‌؛ مجموعه‌ مقالات‌ پرونده‌ هسته‌ای‌ ایران‌، روندها و نظریه‌ها ؛ تهران‌: موسسه‌ فرهنگی‌ و مطالعات‌ و تحیقات‌ بین‌ المللی‌ ابرار معاصر تهران‌.

سالینجر، پیر و لوران‌، اریک‌ (1374)؛ جنگ‌ خلیج‌ فارس‌ پرورند محرمانه‌، ترجمه‌ سوسن‌ احمد زاده‌، چاپ‌ دوم‌، تهران‌: انتشارات‌ اطلاعات‌.

سیف‌ زاده، سید حسین(1379)‌‌؛عراق ساختارها وفرایند‌های گرایش‌های سیاسی؛تهران:انتشارات مرکز انقلاب اسلامی.

شیر غلامی، خلیل‌(بهار1379)،‌ بررسی‌ امکان‌ اتحاد استراتژیک‌ بین‌ ایران‌ و روسیه، فصلنامه‌ امنیت‌ ملی‌، سال‌ اول‌، شماره‌ 3.

صفوی،سیدیحیی(1378)؛مقدمه­ای بر جغرافیای نظامی ایران- شمال غرب وغرب کشور؛ تهران: سازمان جغرافیایی ن-م

عزتی، عزت الله(1377)؛ ژئوپلیتیک؛ تهران: انتشارات سمت.

عزتی، عزت الله(1380)؛ ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم؛ تهران: سمت.

عزتی، عزت الله(1381)؛ تحلیلی بر ژئوپلیتیک ایران و عراق؛ تهران:‌موسسه چاپ و انتشارات وزارت امورخارجه.

فولر، گراهام(1377)؛ قبله عالم ژئوپلیتیک ایران؛ ترجمه عباس مخبر؛ تهران: نشر مرکز.

فیروزی، محرمعلی(1383)؛ تحلیل ژئوپلیتیک روابط ایران و عراق؛ پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیای سیاسی به راهنمایی دکتر زهرا احمدی پور؛ دانشگاه تربیت مدرس تهران.

کاتم‌، ریچارد (1383)؛ ناسیونالیسم‌ ایران‌؛ ترجمه‌ احمد تدین؛ چاپ‌ سوم‌، تهران‌: انتشارات‌ کویر.

کاظمی، علی­اصغر(1372)؛ روابط بین الملل در تئوری و عمل، تهران: نشر قومس.

کریمی پور،یدالله(1379)؛ مقدمه­ای بر ایران و همسایگان، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه تربیت معلم.

مرکز آمار ایران(1384)؛سالنامه آماری کشور 1383.

میر حیدر، دره(1380)؛ مبانی جغرافیای سیاسی؛ چاپ هشتم؛ تهران: انتشارات سمت.

موحد­دانش، علی اصغر(1373)؛ هیدرولوژی آب‌های سطحی ایران؛ تهران: انتشارات سمت.

یوسفی، مهدی(1384)؛ مجموعه گزارش کشوری انرژی عراق؛ تهران: موسسه مطالعات بین المللی انرژی.

موسوی لاری(1378)؛ مشارکت سیاسی، احزاب و انتخابات(سخنرانی)؛ مجموعه مقالات مشارکت سیاسی احزاب و انتخابات؛ تهران: دفتر مطالعات و تحقیقات سیاسی وزارت کشور.

نهازی،غلامحسین(1378)؛بحران آب در خاور میانه؛تهران:مرکز مطالعات استراتژیک خاور میانه.

نیکسون، ریچارد(1374)؛ پیروزی بدون جنگ(1999)؛ ترجمه فریدون دولتشاهی؛ چاپ چهارم؛ تهران: موسسه اطلاعات.

http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/iz.html

http://www.cia.gov/cia/publication.factbook/gcos/irhtm/(2006)

H. Cordesman, Anthony. (2000); The Military Balance in the Gulf and the Threat from Iraq. Center for Strategic and International Studies.

H. Cordesman, Anthony. (2005); The Middle East Military Balance: Definition, Regional Developments and Trends. Center for Strategic and International Studies.

Moshipouri, Mohmood (2004); US policy toward Iran in post war Iraq: ontagonism or engagement? The Muslim world, volume 24; October.

UN & Plan and Budget Organization of Iran(1999); Human Report of Islamic Republic of Iran; Tehran: UNDP.

UN(2005); Iraq Living Conditions Survey 2004:Volume I; Baghdad: Iraq.

UN(2006); Human Development Report 2005; New York: UNDP.

World Health Organization(2006); World Health Statistics 2006; Switzerland: WHO.

United Nation (2005); Report on the World Social Situation, 2005; New Yurk; General Assembly.

Fuller, E.Graham(2003); Islamist Politics in Iraq after Saddam Hussein; Washington: www.usip.org.