بررسی عوامل مؤثر در تغییرات الگوی جریان آب سطحی و تأثیرات آن در دینامیک محیط (مطالعه موردی: دشت موسیان استان ایلام)

جغرافیای طبیعی

مقاله 6، دوره 12، شماره 44، شهریور 1398، صفحه 81-98   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا جعفری^{* 1}؛ ایرج جباری²؛ حاجی کریمی³

¹استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات منابع طبیعی و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی ایلام، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

²دانشیار ژئومورفولوژی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی کرمانشاه، ایران

³استاد گروه کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایران

چکیده

عوامل انسانی و طبیعی متعددی در تغییر الگوی زهکشی حوضه­های آبخیز دخالت دارند. این تغییرات اثرات مثبت و منفی مختلفی بر دینامیک محیط می­گذارند. در این پژوهش سعی گردیده است مهمترین عوامل مؤثر در تغییر الگوی جریان در دشت موسیان مشخص و اثرات آن در تغییر دینامیک منطقه بررسی شود. برای این منظور ابتدا بر اساس پردازش تصاویر ماهواره‌ای لندست 7 و 8 سنجنده­های ⁺ETM وOLI  (سال­های 1376 و 1392 ) و نقشه­های توپوگرافی 1:50000 در محیط GIS تغییرات الگوی جریان و کاربری اراضی منطقه مشخص و محاسبه گردید. سپس از طریق عملیات میدانی، اثرات این تغییرات اندازه­گیری شد. نتایج نشان داد پروژه پخش سیلاب مهمترین عامل انسانی و  جنس سازندهای زمین­شناسی مهمترین عامل طبیعی تاثیر گذار در تغییر الگوی جریان بوده اند. این تغییر الگوی جریان در دینامیک و کاربری اراضی منطقه تاثیرات مثبتی گذاشته است که از جمله می­توان به کنترل و کاهش سیلاب، تغذیه متوسط سالانه 1/9 میلیون ­متر مکعب، روند کاهشی میانگین نفوذپذیری، افزایش سطح زیر کشت در حدود2410 هکتار و افزایش تولید علوفه 109 کیلوگرم بر هکتار اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

الگوی جریان؛ پخش سیلاب؛ دینامیک محیط؛ کاربری اراضی؛ دشت موسیان

مراجع

منابع

1- بنی اسدی، محسن.(1376):بررسی و مطالعه تأثیر آبخوان‌داریآب باریک بم بر وضعیت اقتصادی-اجتماعی ساکنین منطقه. به راهنمایی نعمت‌اله خالقی، پایان‌نامهکارشناسی ارشد، دانشکده علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.

2- بختیار، اسدا....(1376):گزارش نهایی طرح تحقیقاتی ارزیابی اقتصادی- اجتماعی طرح پخش سیلاب گربایگان فسا، انتشارات پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، وزارت جهاد کشاورزی.

3- جعفربیگلو، منصور.سجاد باقری سیدشکری و طاهر صفرزاده. (1391): بررسی تغییرات بستر و ویژگی‌های ژئومورفولوژیکی رودخانه‌هایگیلان غرب، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، شماره دوم. صص 102-87.

4- جعفری، محمدرضا. (1395):تغییرالگویجریانآبدردشتموسیان (استان ایلام)وتأثیراتآندرتغییردینامیکمحیطومسائلپیشرو. رساله دکتری زئومورفولوژی. استاد راهنما دکتر ایرج جباری، دانشگاه رازی کرمانشاه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا.

5- خوب‌فکر،حبیب‌اله. (1378): ارزیابی اقتصادی و اجتماعیفعالیت‌های آبخیزداری در استان سیستان و بلوچستان، انتشارات پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، وزارت جهاد کشاورزی.

6- حبیبی، مهدی. (1388): برنامه راهبردی تحقیقات مدیریت و حفاظت آبراهه‌ها و مسیل‌ها، انتشارات پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، تهران.

7- روستایی، شهرام و ایرج جباری، ایرج. (1390): ژئومورفولوژی مناطق شهری، چاپ سوم، انتشارات سمت، تهران.

8- سلیمانی، رضا، ایوب پیرانی و ایاد اعظمی. (1390):بررسی تغییرات ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک بر اثر پخش سیلاب موسیان، انتشارات پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، وزارت جهاد کشاورزی.

9- سلیمانی، رضا، ایوب پیرانی و ایاد اعظمی.(1390): بررسی تأثیر پخش سیلاب بر نفوذپذیری خاک در عرصه پخش سیلاب موسیان، انتشارات پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، وزارت جهاد کشاورزی.

10- ظهیری، جواد واحمد جعفری. (1386):تغییرات مورفولوژیکی رودخانه جراحی (از محل ارتباط رودخانه اعلا تا شاهور شادگان)، هفتمین سمیناربین‌المللی مهندسی رودخانه، دانشگاه شهید چمران، اهواز. ص 85.

11- علیزاده، امین. (1374):اصول هیدرولوژی کاربردی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

12- فریفته، جمشید. (1370):تحلیل‌های کمی در ژئومورفولوژی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

13- کرمی، حمیدرضا. (1383):بررسی اثرات فعالیت‌های انجام شده در حوضه آبخوان کوه دشتبر وضعیت اقتصادی اجتماعی ساکنین روستاهای منطقه، مجموعه مقالات سومین همایش آبخوان‌داری، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، وزارت جهاد کشاورزی. صص 256-250.

14- مهدوی، محمد. (1378): هیدرولوژی کاربردی، جلد دوم. انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

15- مقصودی، مهران.سیامک شرفی ویاسر مقامی. (1389):روند تغییرات الگوی مورفولوژیکی رودخانه خرم‌آباد با استفاده از GIS, RSو Auto Cad، برنامه‌ریزی و آمایش فضا. پائیز، دوره 14، شماره سوم، صص 275-294.

16- یمانی، مجتبی و سیروس. (1391):بررسی عوامل مؤثر در تغییر الگوی رودخانه جگین در جلگه ساحلی مکران، جغرافیا، شماره 34.

17- Cheng, Dongand  Chunling Tang. (2012): Evaluating Secondary Flows in The Evolution of Sine-Generated Meanders. Geomorphology 163–164. 37–44.

18- Royalli, Dan.(2013): The Hydrogeomorphic Impact Of Landuse In Small HeadWater, Earth Systems And Envirnmenttal Sciences,13. Pp. 28-47.

19- Davidson, S.(2013): Geomorphic Elements on Modern Distributive Fluvial Systems. Geomorphology 180–181. 82–95

20- Riley, James.Bruce L. Rhoads. (2013): Flow Structure and Channel Morphology At ANatural Confluent Meander Bend. Geomorphology 163–164 (2012) 84–98

21- Kusimi, j.m. (2008): Streamprocesses and Daynamics in The Morphology of The Densuriver Channel in Ghana,Department of Geography & Resource Development, University of Ghana, Commission VIII, WG VIII/12.

22-Lane, E.W. (1957): The Importance of Fluvial Morphology in Hydraulic Engineering pros.ASCE,Vol.81,No.746.

23- Ziliani. Luca, Nicola Surian. (2012): Evolutionary Trajectory of Channel Morphology and Controlling Factors in ALargegravel-Bed River. Geomorphology 173–174. 104–117

New York.

24- Satterlund, R.D. (1992): Wild Land Watershed Management. Second Edition. John Wiley and Sons, INC. New York.

25- Singh. P.K. Sonspal, Singh, Mahnot. SC, Modi, S (1995): Watershed Approach in Improving The Socui Economic Status of Tribal Area, ACase Study. Journal of Rural Development, Heydarabad. Pp. 107.116

26- Grodek.T, Yael Jacoby. Efrat Morin. Oded Katz. (2012): Effectiveness of Exceptional Rainstorms on ASmall Mediterranean Basin. Geomorphology 159-160. 168.

27- Vander Berghe, J.J.W. De Moor G. Spanjaard A, C.(2012): Natural Change and Human Impact in APresent-Day Fluvial Catchment, The Geul River, Southern  Netherlands.Geomorphology Pp. 159-160.