سرشت شبکه‌ای دانش در قرن بیستم و ضرورت اتخاذ رویکرد شبکه‌ای

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 1، دوره 8، شماره 18 - شماره پیاپی 2، مهر 1398، صفحه 7-25   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

رضا ماحوزی^*

عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

چکیده

علم در سده اخیر سه وضعیت جدی را تجربه نموده است. مطابق وضعیت نخست، علم یک حقیقت کاملاً مستقل لحاظ شده است که براساس منطق اکتشاف علمی، صلابت و برتری خود را نسبت به سایر دانش‌های غیر تجربی اعلام می‌دارد. در رویکرد دوم، علم به‌مثابه دانشی متأثر از نقش روانی و اجتماعی کنشگرانِ خود، از اسطوره استقلالی پیشین فاصله گرفته و در عمل نشان داده است که پدیده‌ای اجتماعی است. برکنار از این دو رویکرد که اولی بر تمایز علم از غیرعلم و دومی بر در هم آمیختگی علم و غیرعلم تأکید دارند، رویکرد سوم بر شبکه‌ای بودن علم تأکید دارد؛ شبکه‌ای که تمامی علوم و معارف بشری و تحولات اجتماعی و سیاسی و اخلاقیات فردی و غیره در سرشت آن دخالت دارند و تمامیت آن بر جهت و روش تحقیق علوم تجربی اثر ‌می‌گذارد. اینجاست که علوم تجربی همچون دیگر دانش‌ها از رویکرد شبکه‌ای برای حل مسائل و موضوعات خود بهره می‌برد. این نوشتار درصدد است پس از توضیح سیر این سه جریان در تاریخ علم معاصر، ضرورت مطالعات شبکه‌ای دانش را تبیین نماید.

کلیدواژه‌ها

علم؛ اسطوره استقلال علم تجربی؛ شبکه دانش؛ مطالعات شبکه‌ای

مراجع

آگاسی.(1388).  فلسفه علم امروز، در تاریخ فلسفه راتلج؛ فلسفه علم، منطق و ریاضیات در قرن بیستم، ویراسته شنکر، اس. جی.، ترجمه ابوالفضل حقیری، انتشارات حکمت و موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

استن مارک، میکائیل.(1377). علم‌گرایی چیست؟، ترجمه علی صباغیان، مجله رهیافت، شماره نوزدهم، پاییز.

پوپر، کارل ریموند.(1370). منطق اکتشاف علمی، ترجمه سیدحسین کمالی، انتشارات علمی و فرهنگی.

ربانی، علی و زهرا ماهرو.(1391). علم و فرهنگ: تأملی بر مهم‌ترین تحلیل‌های فرهنگی در جامعه‌شناسی علم و فناوری، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره پنجم، شماره1، بهار.

ربانی علی، و زهرا ماهرو.(1392). دانش به عنوان محصول فرهنگی؛ از جامعه شناسی معرفت علمی تا مطالعات فرهنگی علم، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره ششم، شماره 4.

ربانی،‌ علی، و زهرا ماهر.(1390). بررسی رویکرد جامعه شناسی درباب ماهیت معرفت علمی: از عقلانی سازی تا رویکرد فرهنگی، تحقیقات فرهنگی ایران، شماره 4.

زیباکلام، سعید.(1384). معرفت‌شناسی اجتماعی؛ طرح و نقد مکتب ادینبورا، انتشارات سمت.

زیباکلام، سعید.(1382). از چیستی علم به سوی چگونگی علم، فصلنامه حوزه و دانشگاه، سال نهم، بهار.

شنکر، اس. جی.(1388). تاریخ فلسفه راتلج؛ فلسفه علم، منطق و ریاضیات در قرن بیستم، ترجمه ابوالفضل حقیری، انتشارات حکمت و موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

قانعی راد، محمد امین و همکاران.(1392). تحول فرهنگی در علم: از علم دانشگاهی تا علم پسادانشگاهی، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره ششم، ش4، زمستان.

قانعی راد، م. ا.(1385). تعاملات و ارتباطات در جامعه علمی: مطالعه موردی رشته علوم اجتماعی، چاپ اول، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

کانت، ا.(1381). نقد قوه‌حکم، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، نشر نی، چاپ دوم.

کانت، ا.(1385). نقد عقل عملی، ترجمه انشاء الله رحمتی، انتشارات نورالثقلین.

ماحوزی، رضا.(1393). مبانی فلسفی علوم تجربی در اندیشه فارابی و ابن‌سینا، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

مک کارتی، ای. دی.(1388). معرفت به‌مثابه فرهنگ؛ جامعه‌شناسی معرفت جدید، زیر نظر و مقدمه دکتر محمد توکل، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

مولکلی، مایکل.(1384). علم و جامعه‌شناسی معرفت، ترجمه حسین کچوئیان، نشر نی.

هیوم، دیوید.(1392). جستاری درباب اصول اخلاق، ترجمه مجید داوودی، تهران، نشر مرکز.

Barad, K.(1977). Interests and the growth of knowledge, London: Routledge and kegan Paul;

Barad, K.(1996). Meeting the Universe Halfway: Realism and Social Constrctivism;

Barnes, B.(1973). The Comparison of Belief-Systems: Anomaly Versus Falsehood, in Horton. R. &Finnegan, R. eds. Modes of Thought, London, Faber & Faber, 1973;

Barnes, B., & Edge, D.(1982). Science in Context: Readings in Sociology of Science, Milton Keynes, Open University press;

Barnes, B.(1997). Interests and the Growth of Knowledge, London: Routledge and Kegan Paul;

Bloor, D.(1976). knowledge and social imagery, London: Routledge and Kegan Paul;

Epstein, S.(2008). Culture and Science/ Technology: Rethinking Knowledge, culture materiality and nature, The Annals of American academy of political and social science;

Francis Crick.(1994). The Astonishing Hypothesis: The Scientific Search for the Soul, New York: Charles Scribners;

Haraway, D.(1992). the promises of monsters: a regenerative politics for in appropriate, in Grossberget al, eds, cultural studies;

KnorrCetina, K.(2007). Culture in Global Knowledge Society: knowledge culture and epistemic cultures, interdisciplinaries science reviews, vol.32, no.4;

Kuhn, T.(1970). The Structure of Scientific Revolutions, Chicago University Press;

Kuhn, T.(1977). The Essential Tension: Selected Studies in Scientific Tradition and Change, Chicago;

Latour, B. & Woolgar, S.(1986). Laboratory Life: The Construction of Scientific facts, Princeton, NJ: Princeton University press;

Marx, K.(1904). The Contribution to the Critique of Political Economy, Chicago: C. H. Kerr;

Merton, Robert, K.(1973). The Sociology of Science, London, University of Chicago press;

Rouse, J.(1987). Femenism and the social construction of scientific knowledge;

Rouse, J.(2001). Cultural studies of science, in www. wesscholar.wesleyan.edu/div1facpubs/15;

Shapin, S.(1995). Cordelia’s love: credibity and the social studies of science, perspectives of science 3.