تحلیل ساختاری کمال دیوان و امشاسپندان با نگاهی به آیین مزدیسنا و اسطوره‌های پیشاآریایی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 1، دوره 15، شماره 57، اسفند 1398، صفحه 13-39   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حجت اله اسماعیل‌نیا گنجی^{* 1}؛ رضا فرصتی جویباری²؛ حسینعلی پاشاپاسندی²

¹دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم شهر

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم‌شهر

چکیده

نویسنده در این مقاله سعی دارد با روش توصیفی ـ تحلیلی واژة کمال دیوان و امشاسپندان را در زبان اوستایی ریشه‌یابی کند و با ژرف­کاوی در ساختار واژگانی از یک‌سو و کنکاش در مفاهیم تطبیقی آن از سوی دیگر تلاش می‌شود تا صورتی دیگرگونه از طرح مسأله به دست داده شود.
از این منظر، جوهرة ثنویّت مزداپرستی، در تمام جزئیات و شئونات این آیین جاری­ست و عملکرد به اصطلاح «درخت­گون» دارد، هر چه از ریشه به سمت جزئیات پیش می­رویم، تکثّر در کمیّت مشهودتر می­گردد و این در حالی است که ویژگی­های بنیادین ریشه در فرعی­ترین سرشاخه­ها، قابل پی­گیری است. بی­تردید آنچه ریشه­های این ثنویّت را تشکیل می­دهد، نخستین تقابل اهوره با اهریمن است و این همانا آفرینش امشاسپندان به دست اهوره و آفرینش کمال دیوان به تلافی، از سوی اهریمن است. واکاوی دقیق هر یک از اعضای این دو گروه خود روشنگر جزئیات تشکیل­دهندة این ثنویّت و آشکارکنندة زوایای مستور تقابل­ها با یکدیگر است. برای دست یافتن به این مقصود، مؤثرترین روش، بررسی ژرف­کاوانة اعضای هر یک از دو گروه و قیاس آن­ها با یکدیگر است. این شیوه، خود راه­گشایی است برای رسیدن به تقابل‌هایی دیگر که در سرشاخه­های فرعی این نظام درخت­گون صورت می‌پذیرد و در قالب موجودات اهریمنی و اهورایی تجلی ­می­یابد.

کلیدواژه‌ها

کمال دیوان؛ امشاسپندان؛ پیشاآریایی؛ گسست گفتمانی؛ ثنویت مزداپرستی

مراجع

آموزگار، ژاله. 1371. «دیوها در آغاز دیو نبوده‌اند». مجلة کلک. ش 30. صص24ـ16.

اردکانی، محمدرضا. 1383. اکولوژی. تهران: دانشگاه تهران.

اوستا. 1371. ترجمة جلیل دوستخواه. چ 1. تهران: مروارید.

ایونس، ورونیکا. 1373. اساطیر هند. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

بهار، مهرداد. 1381. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.

بیرونی، ابوریحان. 1362. التفهیم فی صناعة التنجیم. جلال‌الدین همایی. تهران: هما.

پورداوود، ابراهیم. 2536. یشت‌ها. ج 1. به کوشش بهرام فره‌وشی. تهران: هرمس.

__________. 1380. فرهنگ ایران باستان. تهران: اساطیر.

پیترز، اف، ئی. 1384. یهودیت، مسیحیت و اسلام. ترجمة حسین توفیقی. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

توفیقی، حسین . 1390. آشنایی با ادیان بزرگ. تهران: سمت.

دادگی، فرنبغ. 1368. بندهش هندی. به گزارش رقیه بهزادی. چ 1. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ــــــــــــــــ. 1385. بندهش. ترجمة مهرداد بهار. چ 3. تهران: توس.   

راشدمحصل، محمدتقی. 1366. گزیده‌های زاداسپرم. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

رضی، هاشم. 1381. گزارش وندیداد. چ 1. تهران: بهجت.

ــــــــــــــــ. 1384. دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت. تهران: سخن.

زمرّدی، حمیرا و زهرا نظری. 1390. «ردپای دیو در ادب فارسی». دو فصلنامه علمی و تخصصی علامه. ش 31. صص98ـ55.

فره‌وشی، بهرام. 1387. جهان فروری. تهران: کاریان.

ماکیاولی، نیکولو. 1375. شهریار. ترجمة داریوش آشوری. تهران: مرکز.

میرزای‌ناظر، ابراهیم. 1370 . ترجمة روز هرمزد، ماه فروردین، روز خرداد. مشهد: ترانه.

میرفخرایی، مهشید. 1367. ترجمه روایت پهلوی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

میلتون، جان. 1382. بهشت گمشده. ترجمة شجاع‌الدین شفا. چ 3. تهران: نخستین.

نیکوبخت، ناصر، هیبت‌الله گندمانی و علیرضا محمدی کلهسر. 1389. «فلز و قداست آن در اساطیر ملی و متون دینی». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س6. ش 18. صص126ـ111.

هاج، پاول. 1378. ساختار ستارگان و کهکشان‌ها. ترجمة توفیق حیدرزاده. تهران: کارون.