تحلیل رنگ‌های یک مقبره‌پوش دورة صفوی با تکیه ‌بر آراء علاءالدوله سمنانی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 15، شماره 57، اسفند 1398، صفحه 241-272   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

فاطمه مهرابی^{* 1}؛ بهروز عوض پور²

¹دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی دانشگاه هنر تهران

²دانش‌آموخته دکتری پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

گذر از پدیدار رنگ به معنا، فرایندی است که از دیرباز تاکنون نزد متفکران متعدد با سویه‌های فکری متفاوت مطرح بوده است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش شکل گرفت که صرف‌نظر از قصد مؤلف و وجه بیانگری اثر، اگر مخاطبی به آراء علاءالدوله سمنانی در مورد تجلیات انوار رنگی آگاه باشد، در مواجهه با یک اثر هنری چگونه آن اثر را خوانش می‌کند؟ از این رو با بهره‌گیری از روش پدیدارشناسی هرمنوتیک هانری کربن به تحلیل آراء علاءالدوله سمنانی در این باره می‌پردازد و با ماحصل این بررسی و با روش توصیفی ـ تحلیلی، رنگ‌های یک اثر هنری را مورد نقد یا خوانش مخاطب‌محور قرار می‌دهد و در نهایت به این نتیجه رهنمون می‌شود که هنگامی‌که یک اثر هنری بر مبنای آراء سمنانی مورد قضاوت قرار می‌گیرد، می‌توان از مشاهدة محض گذشت و به نوعی شهود شخصی دست یافت که در مورد نمونة مطالعاتی این نوشتار، نتیجة شهود بدین قرار است که مقبره‌پوشی که با این نظام و رنگ‌ها طراحی و تولید شده، به ‌طور تمثیلی نمایانگر بخشی از سفر روحانی انسان به ‌سوی پروردگار است که از پیش در جریان بوده و گویی مدتی با حیات جسمانی انسان به وقفه افتاده و با گذشتن از جسم دوباره آغاز می‌شود.

کلیدواژه‌ها

پدیدارشناسی؛ رنگ؛ علاءالدوله سمنانی؛ هانری کربن؛ مقبره‌پوش صفوی

مراجع

قرآن کریم.

ابن‌عربی. بی‌تا. الفتوحات المکیه. بیروت: دارصادر.

افتخار، مهدی. ۱۳۹۲. حقیقت مکاشفات. تهران: آیت اشراق.

بالانفا، پل. 1385. «هانری کربن و روش وی». ترجمة مرسده همدانی. زائر شرق؛ مجموعه مقالات همایش بزرگداشت یکصدمین سال تولد هانری کربن. مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران. صص 182ـ169.

جلالی شیجانی، جمشید. 1393. «رمز نور و رنگ در آرای علاءالدوله سمنانی و سیدمحمد نوربخش» مجله ادیان و عرفان. س47. ش2. صص236ـ217.

چاوشی، زینب. 1388. زیباشناسی لطیفه‌های نور در آرای علاءالدوله سمنانی با تأکید بر نگاره‌های معراج‌نامه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده هنر دانشگاه الزهرا (س).

حکمت، نصرالله. ۱۳۸۴. حکمت و هنر در عرفان ابن‌عربی. تهران: فرهنگستان هنر.

دوبوکور، مونیک. ۱۳۷۹. رمزهای زنده‌ جان. ترجمة جلال ستاری. تهران: سمت.

زرین‌کوب، عبدالحسین. ۱۳۷۶. دنباله جستجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.

سلیمانی، فرانک. 1393. بررسی لطایف سبعه از دیدگاه شیخ علاء‌الدوله سمنانی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان،.

سمنانی، علاءالدوله. ۱۳۶۹. مصنفات فارسی. به اهتمام نجیب مایل هروی. تهران: علمی فرهنگی.

شایگان، داریوش. ۱۳۸۴. هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی. ترجمة باقر پرهام. تهران: فرزان روز.

صفاری احمدآباد، سمیه. 1391. معناشناسی رنگ در نگارگری ایران (قرن هشتم تا یازدهم هجری). پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده هنرهای تجسمی دانشگاه هنر تهران.

فروهر، نصرت الله. ۱۳۸۱. «تجلی از دیدگاه شیخ علاءالدوله». فصلنامۀ فرهنگ قومس. س6. ش20. صص203ـ185.

فیض کاشانی، ملا محسن. ۱۳۷۴ق. تفسیر الصافی. ج1. تهران: کتاب فروشی اسلامیه.

کاکایی، قاسم و حمید محمودیان. 1388. «الاهیات عرفانی از دیدگاه علاءالدوله سمنانی و بوناونتوره». فصلنامۀ اندیشه دینی دانشگاه شیراز. ش31. صص 98ـ79.

کبری، الشیخ نجم‌الدین. 1413. فوائح الجمال و فواتح الجلال. ویراسته و تحقیق یوسف زیدان. قاهره: دار سعاد الصباح.

کربن، هانری. ۱۳۵۸. ارض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز از ایران مزدایی تا ایران شیعی. ترجمة ضیاءالدین دهشیری. تهران: مرکز ایرانی مطالعة فرهنگ‌ها.

ـــــــــــ . ۱۳۶۹. فلسفة ایرانی و فلسفة تطبیقی. ترجمة سیدجواد طباطبائی. تهران: توس.

ـــــــــــ . ۱۳۸۳. انسان نورانی در تصوف ایرانی. ترجمة فرامرز جواهری نیا. تهران: گلباران.

ـــــــــــ . 1389(الف). معبد و مکاشفه. ترجمة انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.

ـــــــــــ . ۱۳۸۹(ب). واقع‌نگاری رنگ‌ها و علم میزان. ترجمة انشاءاالله رحمتی. تهران: سوفیا.

لندولت، هرمان. ۱۳۸۲. برداشت هانری کربن از ملاصدرا. ترجمة محمدعلی نیازی. گردآورندة شهرام پازوکی. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

مجلسی، محمد باقربن محمدتقی. بی‌تا. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم‌السلام). ج43و2. تصحیح محمد باقر محمودی. بیروت: دار الاحیا التراث العربی.

محسنی، زهرا. ۱۳۹۳. شاهکارهای هنری درآستان قدس رضوی؛ ضریح‌پوش‌ها و صندوق‌پوش‌ها. مشهد: مؤسسه‌های آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی.

محمدی، کاظم. 1380. نجم‌الدین کبری. تهران: طرح نو.

مدرسی، فاطمه. ۱۳۸۱. «دو گل از گلزار اندیشه‌های سمنانی (انسان نورانی و نظریه وحدت وجود ابن‌عربی)». فصلنامۀ فرهنگ قومس. س6. ش2. صص265ـ249.

نامور مطلق، بهمن. 1385. «نقد ادبی ـ هنری نزد هانری کربن». زائر شرق (مجموعه مقالات همایش بزرگداشت یکصدمین سال تولد هانری کربن). تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران. صص152ـ129.

یادگاری، معصومه. 1396. واکاوی چگونگی تاثیر پذیری نگارگران دوره تیموری در زمینه رنگ از آراء علاءالدوله سمنانی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد پردیس بین‌المللی فارابی دانشگاه هنر تهران.