ارزیابی تطبیقی شاخص‌های عینی و ذهنی کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی شهر ورامین

آمایش محیط

مقاله 8، دوره 12، شماره 46، آذر 1398، صفحه 149-176   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

سید عباس رجائی^{* 1}؛ وحید عباسی فلاح²؛ اسماعیل نجفی²

¹(استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران)

²(دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران)

چکیده

 
امروزه یکی از بارزترین نمودهای رشد سریع شهرنشینی، شکل­گیری سکونتگاه­های غیررسمی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران است. در این تحقیق وضعیت کیفیت زندگی در سکونتگاه­های غیررسمی شهر ورامین مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته است. تحقیق حاضر با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی نگارش شده است. در این راستا کیفیت زندگی این محلات در دو بعد عینی و ذهنی مورد سنجش قرارگرفته است، لذا برای سنجش کیفیت ذهنی ساکنان ابتدا با استفاده از فرمول کوکران، نمونه­ای با حجم 381 نفر در بین ساکنین محلات اسکان غیررسمی به صورت تصادفی انتخاب شده و سپس ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی محلات مذکور به وسیله پرسشنامه و مشاهدات میدانی مورد سنجش قرارگرفته است. همچنین ارزیابی شاخص­های کیفیت عینی محلات مذکور با استفاده از آمار و اسناد رسمی گردآوری شده به دست آمده است. سپس در جهت ارزیابی و سنجش همبستگی دو شاخص عینی و ذهنی از نرم‌افزارهای SPSS و GIS استفاده شده است. طبق یافته­های تحقیق، میزان همبستگی دو شاخص عینی با ذهنی 0.9 و بسیار بالا بوده است. به علاوه میزان رضایتمندی ساکنین این محلات از وضعیت کالبدی، اقتصادی، اجتماعی بسیار پایین بوده، به ‌طوری که میانگین رضایت عمومی از وضعیت محلات در طیف لیکرت(5-1) تنها برابر با 2.32 بوده که این موضوع نشان­دهنده وضعیت نامساعد محلات می­باشد. در مجموع می­توان این­گونه نتیجه­گیری کرد که به علت عدم توجه مسئولان شهرداری و مدیریت شهر ورامین به استفاده بهینه از زمین‏های بایر موجود و همچنین کم‌توجهی و رهاسازی زمین‌های بایر باعث رشد سکونتگاه‏های غیررسمی و افزایش ساخت‌وسازهای غیرمجاز شده و در صورت عدم رسیدگی به موقع، در آینده نیز گسترش خواهد یافت.

کلیدواژه‌ها

سکونتهای غیررسمی؛ کیفیت زندگی؛ توانمندسازی؛ شهر ورامین

مراجع

 

1- اسکندری دورباطی، ز. 1382. صندوق‌های تأمین مالی خرد، نهادی برای توانمندسازی کم درآمدها(نمونه موردی سلطان‌آباد در شهر گلستان). مجموعه مقالات حاشیه‌نشینی. چاپ اول. انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی. 370 صفحه.

2- افشاری آزاد، س.، عثمانی، آ.، پیری، س.، خسروبیگی، خ. 1396. ادراک ساکنان در سکونتگاه­های غیررسمی و ارزیابی شاخص­های کمی و کیفی آن(نمونه موردی: حصار امام خمینی(ره) شهر همدان). آمایش محیط. 10(36): 36-9.

3- ایراندوست، ک. 1389. سکونتگاه‌های غیررسمی و اسطوره حاشیه­نشینی. چاپ دوم. انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران. 226 صفحه.

4-  پیری، ع.، زالی، ن،. تقی­لو، ع. 1390. امکان­سنجی به‌کارگیری رهیافت­های توانمندسازی در ساماندهی سکونتگاه­های غیررسمی ناحیه گل شهر مشهد. مطالعات پژوهش­های شهری و منطقه­ای. 3(12): 134-119.

5- حاتمی نژاد، ح.، شاهی اردبیلی، ح. 1381. کیفیت زندگی: رفاه انسانی و عدالت اجتماعی. اطلاعات سیاسی- اقتصادی، (185) و (186): 173- 160.

6-  حسینی نژاد، ف.، صرافی، م.، شریف زادگان، م.ح. 1396. نقش سیاست‌های تأمین خدمات شهری در سیستم انگاشتی کیفیت زندگی. آمایش محیط. 10(38): 168-145.

7- حکیمی، ه. 1386. بررسی اسکان غیررسمی در شهر خوی (جمشیدآباد). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران. 150 صفحه.

8- زبردست، ا.، بنی عامریان، م. 1389. بررسی ارتباط میان شاخص­های عینی و ذهنی بعد خدمات عمومی کیفیت زندگی شهری در شهر جدید هشتگرد، معماری و شهرسازی. 2 (3): 22- 5.

9- سالاری سردری، ف.؛ حیدری مقدم، م.؛ سبحانی، ن.، عارفی، ا. 1393. بررسی مؤلفه­های کیفیت زندگی در فضاهای شهری (مطالعه موردی: شهر لامرد). پژوهش‌های منظر شهر. 1 (2): 91- 53.

10-   سند توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی ایران. 1395. به آدرس اینترنتی : .www.isfahan.ir

11-  شاطریان، م.، اشنویی، ا.، گنجی­پور، م. 1389. سنجش رابطه بین محل سکونت و انحرافات اجتماعی (مطالعه موردی: محلات حاشیه‌نشین و غیر حاشیه‌نشین شهر آران و بیدگل). تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. 15(18): 27-7.

12-  شاهرخی ساردو، ص.، نوری پور، م. 1393. بررسی وضعیت کیفیت شاخص­های کیفیت زندگی در مراکز شهرستان­های جیرفت، اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 4(2):40-19.

13-  شکویی، ح. 1355. حاشیه‌نشینان شهری خانه‌های ارزان قیمت و سیاست مسکن. چاپ اول. انتشارات موسسه تحقیقات اجتماعی و علوم انسانی. 226 صفحه.

14-  فرهادی خواه، ح.، حاتمی نژاد، ح.، آروین، م.، مرادپور، ن. 1396. بررسی بعد ذهنی کیفیت زندگی در شهر جدید اندیشه. آمایش محیط. 10(39): 129-105.

15-   لطفی، ص. 1388. مفهوم کیفیت زندگی شهری، تعاریف، ابعاد و سنجش آن در برنامه‌ریزی شهری، جغرافیای انسانی. 1 (4): 80-65.

16-  مهندسین مشاور شارستان. 1391. برنامه سامان‌دهی سکونت‌گاه‏های غیررسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماع‌های آن‌ها با تأکید بر بهسازی شهری ـ ورامین. گزارش مرحله دوم. 39 صفحه.

17-   میره­ای، م.، حاتمی­نژاد، ح.، خدائی، ز. 1389. اسکان غیررسمی در جهان و ایران. چاپ سوم. انتشارات جهاد دانشگاهی، 312 صفحه.

18-  نیوویرث، ر. 1389. شهرهای در سایه میلیاردها محله حاشیه‌نشین در دنیای جدید شهری. مترجمان احمد پوراحمد، ابوالفضل مشکینی، ژیلا سجادی و کیومرث حبیبی. چاپ اول. انتشارات دانشگاه تهران، 342 صفحه.

 

19-    Das، A. 2015. Slum upgrading with community-managed micro fi nance : Towards progressive planning in Indonesia. Habitat International، 47، 256–266.

20-    El Din، H. S.، Shalaby، A.، Farouh، H. E.، & Elariane، S. A. 2013. Principles Of Urban Quality Of Life For A Neighborhood. Hbrc Journal، 91، 86-92.‏

21-    Husmann، C. 2016. Marginality as a Root Cause of Poverty : Identifying Marginality Hotspots in Ethiopia. World Development، 78، 420–435.

22-    kim. dovey، 2015، sustainable informal settlements? social and behavioral sciences vol179- pp5-13.

23-    manisha. jain، jorg knieling، hannes taubenbock، 2015، urban transformation in the capital territory of dehli، india: the emergence and growth of slums? habitat international-vol48-pp87-96.

24-    Nakamura، S. 2016. Revealing invisible rules in slums : The nexus between perceived tenure security and housing investment، 53.

25-    Okurut، K.، & Charles، K. J. 2014. Household demand for sanitation improvements in low-income informal settlements: A case of East African cities. Habitat International، 44، 332–338.

26-    Olthuis، K.، Benni، J.، Eichwede، K.، & Zevenbergen، C. 2015. Slum Upgrading : Assessing the importance of location and a plea for a spatial approach. Habitat International، 50، 270–288.

27-    Ragheb، G.، El-shimy، H.، & Ragheb، A. 2016. Land for Poor : Towards Sustainable Master Plan for Sensitive Redevelopment of Slums، 216، 417–427.