تماس زبان های فارسی و ترکی آذربایجانی و تأثیر آن بر ساخت جملات مرکّب ترکی آذربایجانی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 4، دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 25، آبان 1398، صفحه 53-70   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2019.669544

نویسنده

عبدالحسین حیدری^*

استادیار گروه زبان و ادبیات دانشگاه فرهنگیان

چکیده

تحقیق حاضر قصد دارد تا تغییرات نحوی حاصل از تأثیر زبان فارسی بر جملات مرکب زبان ‌‌‌‌‌ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی را مطالعه نماید. داده‌‌ها از منابع معتبر مرتبط با زبان ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی و تعاملات زبانی گویشوران ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی‌‌ مناطق مرکزی استان اردبیل (30 نفر) گردآوری شد. تحلیل داده‌‌ها نشان داد که وام‌‌گیری جزغیرفعلی و حروف‌‌ربط زبان فارسی باعث شده است تا گویشوران ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی از میان دو یا چند ساخت‌‌ نحوی جایگزین زبان خود، الگوهای منطبق با ساخت‌‌های مشابه و متناظر در زبان فارسی (بند متممی راست‌انشعابی، ساخت سببی تحلیلی، بند موصولی پس‌‌هسته‌ای و بند وابسته با حرف‌‌ربط آغازی)، را انتخاب کرده و به‌‌‌کار بندند. تغییرات نحوی حاصل از تأثیر زبان فارسی بر ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی، تغییراتی بیگانه با نحو آن زبان نیست، بلکه همۀ این ساخت‌‌های نحوی در ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی وجود دارد و فقط فراوانی کاربرد آنها با بهره‌‌‌گیری از راه‌‌کارهای تخصیص و گسترش، افزایش یافته است. تغییرات نحوی حاصل که اغلب دلایل کاربردی دارد؛ در جهت همگرایی زبان ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی با زبان فارسی انجام یافته است.

کلیدواژه‌ها

تماس زبانی؛ جملات مرکّب؛ تخصیص؛ گسترش

مراجع

کتاب‌‌ها

- دبیرمقدم، محمد (1392)، رده‌‌شناسی زبان‌‌های ایرانی، جلد1، چاپ اول. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌‌ها (سمت).

- فرزانه، محمدعلی (1357)، مبانی دستور زبان ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی، تهران: انتشارات فرزانه.

مشکوۀ‌‌الدینی، مهدی (1394)، دستور زبان فارسی (واژگان و  پیوندهای ساختی)، ویرایش دوم، تهران: سمت.

پایان‌‌‌‌نامه‌‌ها

- دلجوی، فریده (1376)، ساخت موصولی در زبان ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی، پایان نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌‌شناسی همگانی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

- یاری، سیاوش (1374)، قرض‌گیری واژگانی زبان ترکی‌آذربایجانی از زبان فارسی و بررسی علل و زمینه‌های آن. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌‌شناسی همگانی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

مجلات

- محمودی، سولماز (1393)، «زبان ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی در گذر تاریخ»، مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی زبان‌‌ها و گویش‌‌های  ایرانی، مرکز پژوهش‌‌های ایرانی و اسلامی.

- نبی‌‌فر، نسا(1393)، «بررسی معنایی، نحوی و کاربردشناختی سببی‌‌های مرکّب در ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی»، جستارهای زبانی، ش 7 (2)، صص223- 243.

نغزگوی‌‌کهن، مهرداد و عبدالملکی، علی (1393)، «وام‌‌گیری فعلی در زبان‌‌های فارسی، کردی و ‌‌ترکی‌‌‌‌‌آذربایجانی»، پژوهش‌‌‌های  زبان‌‌شناسی تطبیقی،ش 7، صص97-113.

منابع لاتین

- Aikhenvald, A. Y. (2002). Language contact in Amazonia. NewYork: Oxford UniversityPress.

- Aikhenvald, A.Y. (2006) Grammars in Contact: A cross-linguistic  perspective. In A.Y. Aikhenvald & R.M.W. Dixon (eds.). Grammars in Contact:A

     Cross-Linguistic Typology: 1-66. Oxford: Oxford University Press.

- Chikovani, G. (2005). Linguistic contact in central Asia. In Linguistic Convergence and Areal Diffusion:Case studies from Iranian, Semitic and  Turkic, E. Csato, A. Bo Isaksson and c.Jahani (eds), 127-132, London:  Routledge

    - Comrie, B. (1981 b). The languages of th  Soviet Union. Cambridge: Cambridge University Press.

- Comrie, B. (1989). Language universals and linguistic typology. 2nd edition. Chicago:University of Chicago.

- Dehghani, Y. (2000).  A  grammar  of  Iranian Azeri:  Including Comparisonswith Persian, Münich: Lincom Europa.

- Harris, A. and Campbell, L. (1995). Historical syntax in cross-linguistic perspective.Cambridge: Cambridge University Press.

- Haugen, E. (1950). The analysis of linguistic borrowing. Language, 26, 210-231.

- Heine, B. (2006). Contact-induced Word Order Change without Word Order Change [Working Papers in Multilingualism, Series B, 76]. University of Hamburg: Sonderforschungs-bereich 538: Mehrsprachigkeit.

- Kıral, F. (2005). Modal constructions in Turkic of Iran. In Linguistic  Convergence and  Areal Diffusion: Case Studies from Iranian, Semitic and  Turkic , E. A. Csató, B. Isaksson  & C. Jahani (eds.),  285–293. London: Routledge/Curzon.

- Lee, S., N. (1996). A Grammar of  Iranian  Azerbaijani. Doctoral dissertation, Sussex university.

- Muysken, P. (1981a). Quechua en Spaans in het Andesgebied. [Quechua and Spanish in the Andes.] Tijdschrift voor Taalen Tekstwetenschap, 1, 124–138.

- Myers-Scotton, C. (2002). Contact linguistics. Oxford: Oxford University Press.

- Poplack, S., Sankoff, D & Miller, C. (1988). The social correlates and linguistic processes of lexical borrowing and assimilation. Linguistics, 26, 47–104.

- Sakel,  J. (2007). Types  of  loan:  matter  and pattern. In Grammatical borrowing  in  cross linguistic  perspective. Yaron  Matras  and Jeanette.

 - Sakel (eds.). Berlin. New York:  Mouton de Gruyter, 15-29.

- Slobin, D. I. (1986). The acquisition  and use of  relative clauses in Turkic and  indo-European languages, in D. I. Slobin and K. Zimmer (eds.), Studies in Turkish Linguistics, 8, 273– 294. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

- Thomason, S. & Kaufman, T. (1988). Language Contact, Creolization, and Genetic Linguistics. Berkeley: University of  California Press.

- Thomason, S. (2001b). Language Contact. Edinburgh: EUP.

- Underhill, R. (1979). Turkish grammar. Cambridge: MIT.