پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 418 |
| تعداد شماره‌ها | 9,997 |
| تعداد مقالات | 83,560 |
| تعداد مشاهده مقاله | 77,801,248 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 54,843,894 |
مسائل و مشکلات حقوقی سازمان بهداشت جهانی و چالشهای پیش رو | ||
| مطالعات جامعه شناسی | ||
| مقاله 1، دوره 12، شماره 44، آذر 1398، صفحه 7-25 اصل مقاله (414.64 K) | ||
| نوع مقاله: علمی پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2019.669581 | ||
| نویسندگان | ||
| حسن موثقی1؛ یاسر چوخاچیزاده مقدم2 | ||
| 1گروه حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران. | ||
| 2دانشجوی دکتری حقوق عمومی، گروه حقوق عمومی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز– ایران. | ||
| چکیده | ||
| یکی از زیرساختهای اصلی حق حیات که از مصادیق بارز حقوق بشر میباشد حق بر سلامت و بهداشت است که زمینهساز تحقق دیگر نسلهای حقوق بشر در سطح جهان شناخته میشود. بدینترتیب بهداشت انسانی هم میتواند تمتع از دیگر حقوق را تحت تاثیر قرار بدهد و هم از بیتفاوتی و نقض دیگر موازین حقوق بشر تاثیر پذیرد. سازمان ملل متحد و سازمان بهداشت جهانی به عنوان یک سازمان بینالمللی عام و تخصصی در بسیاری از ماموریتها و اهداف خود در زمینه بهداشت انسانیکامیاب بوده و در آن موضوعات و مناطقی که اهداف یا سازمان بهداشت جهانی فرصت تحقق یا پیشروی نیافته باید موانع تحقق این آرمانها را در فقر، بیسوادی، بیکاری، رکود، فساد، تبعیض و فقدان دموکراسی در برخی از جوامع و کشورها جستجو کرد. فرضیه تحقیق بر این اساس استوار است که سازمان بهداشت جهانی برای فائق آمدن بر مشکلات پیش رو باید با ابزار افزایش آگاهی ملتها به تدریج دولتها را تشویق به تعامل و همکاری برای ارتقاء سطح بهداشت بشریت بنماید تا سریعتر به اهداف عالی و انسانی خود دست یابد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سازمان بهداشت جهانی؛ چالشها؛ سلامت همگانی؛ توسعه پایدار؛ فقر و گرسنگی | ||
| اصل مقاله | ||
|
مسائل و مشکلات حقوقی سازمان بهداشت جهانی و چالشهای پیش رو حسن موثقی[1] یاسر چوخاچیزاده مقدم[2] تاریخ دریافت مقاله:25/3/1398 تاریخ پذیرش نهایی مقاله:22/7/1398 چکیده یکی از زیرساختهای اصلی حق حیات که از مصادیق بارز حقوق بشر میباشد حق بر سلامت و بهداشت است که زمینهساز تحقق دیگر نسلهای حقوق بشر در سطح جهان شناخته میشود. بدینترتیب بهداشت انسانی هم میتواند تمتع از دیگر حقوق را تحت تاثیر قرار بدهد و هم از بیتفاوتی و نقض دیگر موازین حقوق بشر تاثیر پذیرد. سازمان ملل متحد و سازمان بهداشت جهانی به عنوان یک سازمان بینالمللی عام و تخصصی در بسیاری از ماموریتها و اهداف خود در زمینه بهداشت انسانیکامیاب بوده و در آن موضوعات و مناطقی که اهداف یا سازمان بهداشت جهانی فرصت تحقق یا پیشروی نیافته باید موانع تحقق این آرمانها را در فقر، بیسوادی، بیکاری، رکود، فساد، تبعیض و فقدان دموکراسی در برخی از جوامع و کشورها جستجو کرد. فرضیه تحقیق بر این اساس استوار است که سازمان بهداشت جهانی برای فائق آمدن بر مشکلات پیش رو باید با ابزار افزایش آگاهی ملتها به تدریج دولتها را تشویق به تعامل و همکاری برای ارتقاء سطح بهداشت بشریت بنماید تا سریعتر به اهداف عالی و انسانی خود دست یابد. واژگان کلیدی: سازمان بهداشت جهانی، چالشها، سلامت همگانی، توسعه پایدار، فقر و گرسنگی.
مقدمه در طول تاریخ یکی از نگرانیهای اساسی همه جوامع بشری شیوع بیماریهای واگیردار بود که به محض اپیدمی همانند سونامی و جنگها جان انسانها را از هر سن و جنسیتی میگرفت. بدین ترتیب در قرن 14 در کشورهای اروپایی قوانینی برای پیشگیری و مقابله با موشها و طاعون به تصویب رسید و موسساتی برای مراقبتهای بهداشتی تاسیس شدند. اما با رونق تجارت که ناشی از اختراع ماشین بخار و اختراع وسایل سریع حمل و نقل بود بر تعداد سفرها افزوده میشد و بیماریها مرزها را در مینوردیدند. بنابراین ضرورت تاسیس نهادهای بینالمللی برای همکاری متمرکز کشورها در زمینه بهداشت و درمان مطرح شد و از طرف دیگر بر میزان مطالعات و تحقیقات پزشکی دانشمندان و اعضای آکادمیهای سلطنتی کشورهای اروپایی افزوده شد و واکسنها و روشهای علمی برای مقابله با بیماریها و درمان قطعی آنها از آمار مرگ و میر مبتلایان به انواع بیماریها تاحدود زیادیکاست. بعدها پایان جنگ جهانی اول جامعه ملل تاسیس شد و کشورهای عضو را مکلف کرد که با همکاری با یکدیگر برای تاسیس یک ساز و کار بینالمللی پیشگیری از ابتلا به بیماریها و درمان آن مبادرت ورزند. بدین ترتیب با حمایت جامعه ملل برنامههای بینالمللی بهداشتی کشورهای عضو به اجرا در آمد اما با آغاز جنگ جهانی دوم بسیاری از این برنامهها متوقف شد و بعدها با تاسیس سازمان بهداشت جهانی این تدابیر از سرگرفته و با جدیت تمام دنبال شد(کلییار، 1371: 619-616). به جهت اهمیت موضوع سلامت انسانها بود که 7 آوریل هر سال از سوی سازمان ملل متحد روز جهانی بهداشت نامگذاری شد(سازمان ملل متحد، 1374: 401)، که در این روز جامعه بینالمللی به ارزیابی تلاشهای جهانی راجع به ارتقاء سطح بهداشت در پنج قاره جهان با هفت میلیارد نفر جمعیت در 195 کشور جهان میپردازد و در عین حال یکی از جنبههای ملموس فقر، کاهش و به خطر افتادن سلامت و بهداشت انسانهاست. با این وصف فقر تاثیر مستقیم و مخربی بر بهداشت برخی از ملتها دارد بدین ترتیبکه فقر موجب کاهش سلامتی و مراقبتها بهداشتی گردیده و بهداشت نیز در نتیجه رشد فقر با اختلال مواجه میشود. برای مثال سالانه در کشورهای فقیر و در حال توسعه هزاران نفر با ابتلا به چهار بیماری اسهال، سل، مالاریا و ایدز از پا در میآیند و با زندگی وداع میکنند. آمارهای سازمان ملل متحد حکایت از فقر یک میلیارد نفر از ساکنان کره زمین در آغاز هزاره سوم دارد که همچنان از امکانات بهداشتی به طور کامل محروم هستند(گلدین و رینرت، 1386: 8-6). امروه مفهوم امنیت انسانی به طور صریح در گزارش توسعه انسانی 1994 که توسط برنامه توسعه سازمان ملل متحد تهیه شده شامل هفت حوزه مختلف است که عبارتند از: امنیت اقتصادی، امنیت غذایی، امنیت بهداشتی، امنیت محیط زیست، امنیت شخصی، امنیت اجتماعی و امنیت سیاسی (Baylis, smith & owens, 2011: 480). باید یادآوری کرد که امروزه و مخصوصاً در هزاره سوم میلادی موازین حقوق بشر و سلامت و بهداشت موضوعاتی کاملاً مرتبط به هم بوده و بیتوجهی به حقوق سلامت ملل میتواند موجب طرح مباحث مسئولیت بینالمللی برای دولتها گردد، به ویژه این که دولتها حتماً باید در بحث سلامت مداخله کرده و با نظارت مستمر، شاخصههای بهداشت را برای همه شهروندان خود برقرار نمایند آن هم با بهرهگیری از قانون و ضمانت اجراهای قوی آن. برای مثال دولتها باید مراقب باشند که مواد آلوده ازطریق کالاهای وارداتی موجب به خطر افتادن بهداشت و سلامتی شهروندان نشوند (نجفی، 1392: 242-241). فرانک لنکر در کتاب خود تحت عنوان «جهانی شدن: معماری یک جامعه جهانی» به نابرابریها جهانی اشاره دارد و از واژه برندگان و بازندگان جهانی شدن در مورد وضعیتکنونی هزاره سوم استفاده میکند و برای مثال از کشور مالاوی به عنوان یک دنیای نابرابر یاد میکند که مردم این کشور به شدت فقیر و تحت ستم هستند. در این کشور یک مرد ثروتمند کسی است که صاحب دوچرخه است و محصولات تولیدیاش آن چنان ناچیز است که حتی کفاف تهیه یک سوپ را نمیدهد با جادههایی بسیار بد و مسیرهایی طولانی برای پیادهروی بیماران برای این که خود را به یک درمانگاه برسانند و بیماریشان درمان شود آن هم به این دلیل که نه غذای کافی برای خوردن دارند و نه بیماریها فرصت رشد و توسعه را میدهد(Lechner, 2009: 219). خوشبختانه از سال 1969 به این طرف سازمان بهداشت جهانی قوانین و مقررات بهداشتی مدرنی برای پیشگیری و مقابله بینالمللی با برخی از بیماریها وضع کرده که تلاش دارد با جلب همکاری میان کشورها آنها را در امر تشخیص به موقع بیماریها و مقابله به قصد نابودی یا کم کردن منابع بیماریهای واگیردار یاری رساند تا در اتخاذ تدابیر فوری و انجام قرنطینه بهداشتی و معالجه بیماران در سریعترین زمان کامیاب گردند(سازمان بهداشت جهانی، 1374: 11). ماده 25 اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب 1984(مرکز مطالعات حقوق بشر، 1382: 13-12)، ماده 7 و 12 میثاق بینالمللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی 1966(همان: 53-50)، ماده 5 کنوانسیون بینالمللی رفع هرنوع تبعیض نژادی 1965(همان: 72)، ماده 11 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان 1979(همان: 92)، ماده 24 و 25 کنوانسیون حقوقکودک 1989(همان: 113-112)، اصل 4 اعلامیه جهانی حقوق کودک 1959(همان: 128) و ماده 24 کنوانسیون مربوط به وضع پناهندگان 1951(همان: 195).
اهداف تحقیق هدف کلی - ارزیابی مسائل، مشکلات و چالشهای حقوقی سازمان بهداشت جهانی در تئوری و عمل.
اهداف اختصاصی - ارزیابی مسائل حقوقی سازمان بهداشت جهانی از منظر حقوق داخلی و حقوق بینالملل - ارزیابی مشکلات حقوقی سازمان بهداشت جهانی از منظر حقوق داخلی و حقوق بینالملل - ارزیابی چالشهای حقوقی سازمان بهداشت جهانی در تئوری و عمل
سوالهای پژوهش سوال اصلی - مسائل و مشکلات حقوقی سازمان بهداشت جهانی و چالشهای پیش رو کدامند؟ سوالات فرعی پژوهش 1. آیا میتوان ضعف دموکراسی در برخی از کشورها را به عنوان دلایل عدمکامیابی سازمان بهداشت جهانی در تحقق اهداف عالی و انسانی سازمان احتساب کرد؟ 2. نقش فقر، بیسوادی، بیکاری و اعتیاد در افزایش مشکلات حقوقی سازمان بهداشت جهانی چیست؟ 3. مشکلات ساختاری و سازمانی کشورهای عضو جامعه بینالمللی در همکاری با سازمان بهداشت جهانی چیست؟ 4. آیا میتوان نقض مستمر و تدریجی حقوق بشر را به عنوان مشکلات حقوقی سازمان بهداشت جهانی احتساب کرد؟
مبانی نظری ارسطو از فلاسفه بزرگ جهان سه قرن قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) در تبیین حقوق انسانها به موضوع عدالت اجتماعی اشاره کرده و اعلام نموده بود که آن دسته از جوامعی که از دو گروه بسیار غنی و بسیار فقیر تشکیل شدهاند روی سعادت و خوشبختی را نخواهند دید زیرا هر دو این ویژگیها منشاء فلاکت و جنایات مستمر و پنهان است(هاشمی، 1393: 25). جهانی شدن بدون تردید حاوی پنج تاثیر عمده در بخش بهداشت انسانی خواهد شد که عبارتند از: 1. شکلگیری و باز تعریف مجدد مجموعههای نمایشگر بهداشت در جهان کنونی، 2. وضعیت بهداشت انسانی، 3. نتایج حاصل از توجه به وضعیت بهداشت انسانی، 4. سرمایهگذاری در بخش مراقبتهای بهداشتی، 5. تدوین مقررات مربوط به ارائه خدمات بهداشتی(Hashmian & Yach, 2007: 516). به دلیل اهمیت بهداشت و سلامت استکه سازمان ملل متحد 7 آوریل هرسال را روز جهانی سلامت نامیده و از سازمان بهداشت جهانی میخواهد که برای رسیدن به آرمان خود که ارتقاء سطح بهداشت در همه قارهها و کشورهای جهان است تلاش کند. بدین ترتیب حق بر سلامت و بهداشت از پایهها و زمینههای اساسی تحقق دیگر موازین بنیادین حقوق بشر محسوب میشود و اساساً زیرساخت توسعه پایدار همه جوامع توجه به بهداشت و سلامت شهروندان است. بدین ترتیب از نظر مقررات حقوق بینالملل نباید در دسترسی به خدمات بهداشتی تبعیضی به عمل آمده و همه انسانها بدون توجه به تنوع تمایزات گوناگون به سلامتی و بهداشت فردی دست یابند. بدین ترتیب منظور از سلامت در بر گیرنده همه شاخصههای فیزیکی و روحی است و در غیاب یکی دیگری نیز متزلزل خواهد شد. با این حال همان طور که گزارشات سازمان ملل متحد نشان میدهد دستیابی به سلامت، منوط به کاهش و محو فقر آن هم به سرعت در میان کشورهای کم درآمد، فقیر، بدهکار و عقب نگه داشته شده است، چرا که فقر قادر است هر امید و آرمانی را به زانو درآورد. در قرن گذشته بسیاری از پزشکان برجسته و محقق این مژده را به ملتها میدادند که جهان دیگر هیچ وقت شاهد اپیدمی طاعون، حصبه، وبا، سرخک و آبله نخواهد بود اما عملاً این خوشحالی چندان دوامی نداشت و اکنون در سایه فقر در حال گسترش بسیاری از بیماریهای سنتی مقاومتر از قبل بازگشته و با قربانی کردن زنان و اطفال یکهتاز میدان بهداشت و سلامتی شدهاند. با این وصف با وجود مسائل و مشکلات پیش روی سازمان بهداشت جهانی نباید این نهاد بینالمللی بشر دوستانه را مقصر شناخت بلکه این سیاستگذاری برخی از کشورهاستکه مانع تحقق اهداف بهداشت و سلامت در میان ملتها میگردد. با بیان این حقیقت که حقوق بشر و عدالت و تساوی انسانها، از مقدمات اساسی کسب موفقیت سازمان بهداشت جهانی در ارتقاء عالیترین سطح سلامت هفت میلیارد نفر شهروند کره زمین در 195 کشور و پنج قاره جهان است(نجفی، 1392: 16-15). با این وصف برخورداری از سلامت و بهداشت برای هر شخصی، تحقق یکی از حقوق بنیادین و اساسی بشر است که یادآور تعهدات و مسئولیتهای دولتها در تدارک و مراقبت مستمر از آن است. بنابراین برای داشتن شهروندانی سالم باید بستر سلامت را نیز فراهم آورد از جمله غنیسازی تغذیه انسانها، پیکار بیامان با انواع بیماریها و اجباری کردن مراقبتهای بهداشتی(طباطبایی موتمنی، 1394: 39). با نگاهی به تحول موازین حقوق بشر شاهد ظهور سه نسل حقوق بشری در یک قرن گذشته هستیم که نسل اول شامل حقوق مدنی- سیاسی، نسل دوم حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نسل سوم حقوق جمعی یا همبستگی است و محتوا و ماهیت نسل اول که همان حقوق مدنی- سیاسی است به گونهای است که دولتها با حفظ ارزشهای جامعه و موازین انسانی باید در ارتقاء تدریجی آن بکوشند و تا حد امکان به آنها فرصت باروری و رشد داده و جز در مواردی که قانون مقرر کرده است نباید در حاشیه قرار بگیرند. در باب حقوق اقتصادی- اجتماعی و فرهنگیکارکرد این نوع حقوق بگونهای استکه به لحاظ بسترسازی و تدارک ابزارهای لازم حضور حاکمیت به طور قطع ضروری است و دولتها باید به گونهای سازنده بکوشند تا شهروندان به این خدمات و امکانات دسترسی داشته باشند و در مورد حقوق نسل سوم که همان حقوق جمعی و همبستگی است تعهدات مثبت دولتها در زمینه تدارک زمینه تحقق آنها وجهه بینالمللی یافته و در صورت بیتوجهی به برآورده کردن آنها موجب ایجاد مسئولیت بینالمللی برای این گونه دولتها خواهد بود(قاری سیدفاطمی، 1382: 35). به همین جهت استکه نزدیک به یک قرن میباشد که شاهد همکاریهای بینالمللی در زمینه بهداشت همگانی به ویژه بعد ازجنگ جهانی دوم هستیم که با تشکیل سازمان بهداشت جهانی به اوج خود رسیده است. در سال 1945 در جریان کنفرانس سانفرانسیسکو راجع به سازمانهای بینالمللی پیشنهاداتی از سوی چین و برزیل به ویژه کاردینال اسپیل من اعلام شد با این عبارت که بهداشت یکی از پایههای اصلی صلح جهانی است که موضوع مواد 13- 55- 57 و 62 منشور سازمان ملل متحد میباشد و سازمان بهداشت جهانی را به عنوان یکی از نهادهای تخصصی سازمان ملل متحد تاسیس کردند(Vigens & Schlenzka, 1983: 406).
پیشینه تحقیق نجفی(1392)، درکتاب حقوق سازمانهای بینالمللی سازمان بهداشت جهانی (WHO) و حقوق سلامت، سلامت انسانها را به عنوان نقطه اوج توسعه و همین طور اهداف توسعه هزاره بر شمرده و دولتهای جهان را متعهد، مکلف و مسئول تقلیل وضعیتهای نابهنجاری مانند گرسنگی، فقر در حال رشد و کاهش بهداشت شناخته است. بعیدینژاد، دریایی و علیآبادی(1384)، در کتاب تحول در ساختار نظام ملل متحد به تاثیرگذاری بیماری ایدز بر امنیت بینالمللی اشاره دارد که به عنوان یک تهدید غیرنظامی میتوان صلح جهانی را به مخاطره بیندازد که مقابله با آن به یک عزم و همکاری بینالمللی از سوی همه کشورهای عضو جامعه جهانی نیاز دارد که چرا همان طور که جیمز وولفسون رئیس بانک جهانی در اجلاس مورخه 10 ژانویه سال 2000 میلادی بیان داشت ایدز را نمیتوان صرفاً از دریچه بهداشت انسانی نگریست بلکه آن تهدیدی است برای تحقق توسعه پایدار که در بسیاری از قارههای جهان در حال جولان است و زیرساختهای جوامع را ویران میکند. سازمان ملل متحد اداره اطلاعات همگانی(1388)، در کتاب سازمان ملل متحد در دنیای امروز در موضوع بهداشت و سلامت عمومی به اقدام برای تقویت پاسخهای مناسب برای پیکار با بیماریهای مختلف از طرق پیشبینی، پیشگیری، نظارت، درمان، پشتیبانی و توجه به امکانات موجود که با اعمال قوانین بهداشتی توام است اشاره کرده و همکاریهای بینالمللی را شرط موفقیت سازمان بهداشت جهانی بر شمرده است، به ویژه این که به خیر و صلاح بشریت است که به اخطارهای این سازمان راجع به بهداشت همگانی توجه شود و صندوقهایی را برای اختصاص مبالغی به جهت مقابله با اپیدمیها پیشبینی و تاسیس شوند. سازمان جهانی بهداشت(1374)، در کتاب مقررات بهداشتی در مسافرتهای بینالمللی به بیان آئیننامههای بهداشت در جهت کمک و درمان و یا پیشگیری از بیمار شدن مسافران در سفرهای فرامرزی پرداخته است و متذکر شده که میتوان جلوی آن دسته از بیماریهایی را که مسافران با خود حمل میکنند با انواع تدابیر پیشگیرانه گرفت. گلدین و رینرت(1386)، در کتاب جهانی شدن برای توسعه به موضوع بهداشت از دریچه فقر نگریسته و ثابت میکنند که عامل فوت بسیاری از اطفال و مادران در طول پنج دهه گذشته بود اما کاهش یافته ولی هنوز هم آمار بالایی را به خود اختصاص داده است. همین طور میتوان به اطفال معلولی اشاره کرد که با انواع عوارض سوء تغذیه به دنیا میآیند و از معضلاتی نظیر کودن بودن، کم هوشی و آسیب سیستم ایمنی بدن رنج میبرند. یزدان پناه درو(1393)، در کتاب جغرافیا- اقتصاد و جهانی شدن و الگوهای تاثیرگذار به ابعاد جهانی شدن پرداخته و معتقد است که جهانی شدن به همه جنبههای حیات بشری از جمله بهداشت و سلامتی نیز تاثیرگذاشته است. سپهری(1378)، در کتاب توسعه انسانی از مراقبتهای اولیه پزشکی صحبت کرده و اعلام میکند که همه انسانها با هر نوع تمایزی بایستی به صورت رایگان یا با قیمتهای اندک به خدمات پزشکی و بهداشتی دسترسی داشته باشند زیرا سلامت همگانی لازمه بقاء یک جامعه و اقتصاد پیشرو و سالم است. کلییار(1371)، در کتاب سازمانهای بینالمللی از آغاز تا به امروز (همبستگی بینالمللی) مجلد دوم از نهادهای روابط بینالملل به موضوع حفظ سلامت انسانها پرداخته و اعلام کرده که توجه به بهداشت شهروندان قدمت تاریخی دارد. به گواه تاریخ بسیاری از تمدنها با بیماری طاعون دست به گریبان بودهاند و در چنین مواردی از قرنطینه استفاده میکردند. اما زندگی زودتر از آن چه که تصور میشود در حال تغییر است و به همراه کالاها و مسافران، میکروبها نیز در سفرند.
تعریف متغیرها سازمان بهداشت جهانی یکی از نهادهای تخصصی سازمان ملل متحد استکه به منظور ارتقاء سطح بهداشت همه ملل جهان به بالاترین استاندارد تشکیل شده و در جهت سلامتی ملل جهان که شامل سلامت فیزیکی، روانی و اجتماعی است میکوشد(بیگزاده، کلینی و یاقوتی، 1382: 546-545).
چالشهای سازمان بهداشت جهانی منظور آن دسته از مشکلات فرامرزی است بسیاری از کشورها با آن دست به گریبانند که شامل جنگ، فقر، بیکاری، بیماریهایی مانند وبا، حصبه، ایدز، ابولا، آنفلونزا، سیاه زخم، طاعون، اسهال خونی، آبله، سوء تغذیه، بیسوادی، سوء مدیریت در بخش بهداشت و درمان، نایاب شدن برخی داروها و گران شدن روزمره آنها، گرسنگی و دهها مورد دیگر است که تلاشهای سازمان بهداشت جهانی را به چالش کشانده است.
نظام حقوقی بهداشت به آن دسته از مقررات حقوقی و قانونی اطلاق میشود که با هدف حمایت از حقوق بیماران تصویب میشود از آن جایی که این نظام حقوقی به شدت با حقوق بشر در آمیخته و جزئی از آن محسوب میشود رعایت و توجه به آن باید از اولویتهای حقوقی دولت ها قرار بگیرد که اهم آنها عبارتند از: ساز و کار دسترسی به حمایتهای بهداشتی، حق بر اطلاع رسانی از بیماریها، حق توجه به شئونات انسانی و حق بر مخفی ماندن اطلاعات بیماران(نجفی، 1392: 225-224).
معیارهای بینالمللی سازمان بهداشت جهانی به موازینی اطلاق میشود که درصدد تعیین دستورالعملهای زیستی و دارویی میباشند که برای حمایتهای اولیه بهداشتی ضرورت دارد از جمله این معیارها میتوان به توزیع غیر تبعیضآمیز داروهای متعارف و تاثیرگذار، تشویق به کاهش قیمت داروها، فرهنگسازی در زمینه پیشگیری، درمان به موقع، درخواست از شرکتهای موفق داروساز برای کمک به کشورهای فقیر مملو از بیمار نیازمند دارو، اطلاع رسانی در مورد بیماریهای نادر و متعارف، ارائه آمارهای منظم از بیماران و درمان آنها، تولید غلات و غذاهای سالم، کنترل و نظارت برخی از بیماریهای مهلک و صعبالعلاج نظیر ایدز و ایبولا و آنفلونزا (سازمان ملل متحد- اداره اطلاعات همگانی، 1388: 179).
ضعف دموکراسی دموکراسی واژهای است یونانی که به در دست داشتن قدرت توسط عوام اشاره دارد. به عبارت دیگر دموکراسی به معنای «برتری قدرت آرمانخواهی ملی و اداره حکومت به وسیله ملت میباشد» و آبراهام لینکلن رئیس جمهور سابق آمریکا دموکراسی را آن نوع حکومتی تعریف میکند که توسط مردم و برای خودشان باشد. یعنی همه رای و اندیشه ملت به نوعی تاثیرگذار و نقشآفرین باشد به نحوی که بتوان آن را تجلی اعمال حق تعیین سرنوشت انسانها دانست که امروزه دموکراسی از طریق سناتورهای پارلمان اعمال میشود(آقایی، 1376: 80-79). اصولاً یکی از ویژگیهای بارز جوامع دموکراتیک حضور و مشارکت گروهها و تجمعات متنوع اجتماعی است که در قالب جامعه مدنی از ارزشهای سیاسی- اجتماعی و اقتصادی پاسداری میکنند که اهم آنها اتحادیههای صنفی، احزاب فعال در عرصه سیاسی، گروههای مذهبی و انجمنهای غیرانتفاعی است که شهروندان هر جامعه با عضویت در آنها به دفاع از ارزشها و منافع جمعی و خواستههای متعارف خود میپردازند(پناهی، 1392: 357). در بسیاری از کشورهای جهان مردم علاقهای به مشارکت سیاسی ندارند آن هم به دلیل این که یا فاقد تجربه فعالیتهای سیاسی هستند و یا به کسب درآمد و تجارت اولویت میدهند. علاوه از آن نحوه اداره کشور به صورت بسیط و ساده است و به کندی به سوی نظام فدرالی و سیاست عدم تمرکز گام بر میدارد. علاوه از آن بسیاری از مردم به صورت سنتی در انتخابات مشارکت نمیکنند و احزاب موجود هم در پی دستیابی به خواستههای خود بوده و چندان در پی منافع مردم نیستند و مهمتر از همه آن است که به لحاظ تفاوتهای فرهنگی جوامع، مردم به ثبات نظم عمومی بیش از مباحث دموکراسی اهمیت میدهند. اینها از مصادیق ضعف دموکراسی است. فقر برای شناختن مفهوم فقر باید آن دسته از عواملی را که در ایجاد آن مشارکت دارند را شناخت تا فقر را تعریف کرد این عوامل عبارتند از: فقدان امنیت غذایی، نداشتن شغل و درآمد، محرومیت از زمین برای کشت و زرع به ویژه برای روستائیان، فقدان شرایط تحصیل و نابرابری در دستیابی به تکنولوژی و پول، فقدان محلی برای اسکان و محرومیت از مشارکت سیاسی و فقدان امید به فردا(سازمان ملل متحد- اداره اطلاعات همگانی، 1388: 172). با لحاظ این شاخصهها میتوان گفت که فقر محرومیت از دستیابی به حقوق فوق الذکر به جز حق حیات است. به عبارت دیگر محرومیت شخص از حقوق مدنی- سیاسی، حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به صورت نسبی فقر محسوب میشود.
بیسوادی وضعیتی است که شخصی از حق مراجعه به آموزش در چهار سطح ابتدائی، راهنمایی، دبیرستان و دانشگاه به دلایل مختلفی محروم است که ناشی از شرایط زندگی و یا سهلانگاری خود او و شرایط بیثبات جوامع بشری است که موجب میشود از فرآیند علمآموزی و فرصتهای پیشرفت علمی محروم گردد و به همین جهت در بسیاری از امور روزمره خود متکی به دیگران شده و یا از دستیابی به امکانات زندگی و فرصتهای کار و زندگی محروم بماند.
بیکاری به شرایط و اوضاع و احوال شخصی اطلاق میشود که به دلیل فقدان اشتغال به امری که با پرداخت دستمزد توام است از دسترسی به غذا، البسه و مسکن محروم است(رنجبری، 1397: 13)، و سلامت جسمی و روحیاش به تدریج با خطر مواجه خواهد شد که کمترین آن ابتلا به افسردگی و اعتیاد و گاهی اوقات گرایش به خشونت و ارتکاب جرائم و جامعه ستیزی خواهد بود که هم اکنون بیکاری یکی از بزرگترین مشکلات جوامع ملی و بینالمللی است.
مشکلات ساختاری و سازمانی به آن دسته ازنقاط ضعف سازمانها و ادارات اطلاق میشودکه موجب میشودکه یک نهاد یا سازمان در دستیابی به اهداف خود با موانع مختلفی مواجه شد و از کارنامه موفقی برخودار نباشد این مشکلات گاهی به دلایل خارج از سازمان و مراجعه کنندگان است و گاه مربوط به خود سازمان یا نهاد است و در مورد اخیر اینکاستیها یا مربوط به مقررات دست و پا گیر سازمان است یا مربوط به مدیران بدون تجربه و کارنامه موفق.
نقض حقوق بشر عبارت است از اقداماتیکه منجر به لغو یا نادیده گرفتن پارهای از امتیازات شودکه جامعه برای انسانها چه تبعه و چه بیگانه پیشبینی کرده در قالب قوانین و مقررات موضوعه مصوب مجالس کشورها که انسانها به لحاظ انسان بودن باید از آن برخوردار شوند چه در ارتباط خود با دیگر همنوعان و چه در ارتباط با دولتها و حاکمیتشان که با مقررات محکمی نظیر قانون اساسی و موازین بینالمللی حقوق بشر تضمین شده باشد(هاشمی، 1393: 12)، و اهم این حقوق که در سه نسل حقوق بشری جای گرفتهاند عبارتند از: حقوق مدنی- سیاسی، حقوق اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی و حقوق جمعی یا همبستگی.
مسائل حقوقی سازمان بهداشت جهانی در بسیاری از کشورها پارلمانهای قانونگذاری، قوانین کارآمد و مدرنی را به تصویب میرسانند اما فقدان زیرساختهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی موجب میشود که این آرمانها فقط بر روی کاغذ موجودیت داشته باشند و از اجرای آنها خبری نباشد. برای مثال در برنامه بودجه برخی از کشورها ساخت بیمارستانها و مراکز درمانی تخصصی گنجانده میشود حال آن که به دلیل عدم تحقق درآمدها و اعتبارات لازم امکان اجرای برخی از بندهای برنامه عمرانی و توسعهای کشورها فراهم نمیشود هرچند که قانونگذار آن را به درستی پیشبینی، مدرن و تصویبکرده است اما معضلات غیرحقوقی موجب توقف مقررات حقوقی میگردد که در مورد سازمان بهداشت جهانی این مطلب کاملاً به اثبات رسیده است که اهم آنها عبارتند از: رشد سر سامآور مطالبات بهداشتی و سلامتی ملتها به ویژه در دو بخش مراقبتهای بهداشتی و تامین اجتماعی، افزایش هزینههای بهداشتی با لحاظ خدمات پزشکی و تورم موجود در بسیاری از کشورها، تخصصی شدن خدمات پزشکی مرتبط با اینترنت و فضای مجازی، فاصله برخی از کشورهای در حال توسعه از سیاستهای بهداشتی عدالت محور به لحاظ فقر اقتصادی و بودجهای و ضعف ساختار مدیریتی و بهرهوری نظام سلامت در برخیکشورها موجب تضعیف حرکت و تکامل نظام سلامت زیستی و حقوق بشری گردیده است(یزدی فیض آبادی و دیگران، 1396: 156). پاول کولیر[3] تحلیلگر بانک جهانی معتقد است که آن دسته از کشورهای جهان سوم که با کسر بودجه و درآمد مستمر مواجهند، 15 برابر بیشتر از دیگرکشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی در معرض شروع مناقشات داخلی میباشند. همین طور از نظر دولتها و مردم آفریقا فقر و سوء تغذیه و فقدان سلامت بسیار خطرناکتر از سلاحهای کشتار جمعی میباشند و محو کننده امنیت انسانی و امید به آینده است(بعیدینژاد، دریایی و علیآبادی، 1384: 70). نزدیک به 000/000/000/3 نفر از جمعیت جهان کمتر از 2 دلار در روز و نزدیک به 000/000/200/1 نفر با کمتر از یک دلار در روز گذران عمر میکنند(همان: 72). نابرابری و فقر جانکاه جایگزین عدالت اجتماعی و رفاه شده و این دو عامل سبب تضعیف دولتها و روی کار آمدن حکومتهای ناتوان شدهاند. آمار سال 2003 میلادی حکایت از ابتلاء 000/000/38 نفر به ویروس ایدز دارند که فقط 000/900/2 نفر در همان سال فوت کردهاند. بیهوده نیست که ایدز به مهلکترین بیماری واگیردار تاریخ ملقب شده است(همان: 74)، و تاکنون جان 000/000/26 نفر را گرفته و نزدیک به 000/000/12 کودک را بیسرپرست کرده و هم اکنون 000/000/400 نفر با ایدز دست و پنجه نرم میکنند(همان: 75). گزارش فائو[4] (سازمان خوار و بار و کشاورزی جهانی) حکایت از مرگ 000/000/7 کشاورز جنوب صحرا آفریقا در نتیجه ابتلا به این بیماری دارد و به طور دقیق یک چهارم از کشاورزان آفریقا قربانی این ویروس مهلک شدهاند(همان: 77)، و درآمد خانواده را تا 60% کاهش داده است. بانک جهانی ثابت میکند که با رشد 5 درصدی ایدز رشد اقتصادی روند کاهشی داشته و با رسیدن به 10 درصد رشد اقتصادی متوقف و تعطیل میشود و با گذر از رقم 20 درصد کشورهای درگیر ایدز را به فقیرترین کشورهای جهان مبدل خواهد کرد. تنها در سال 1999 در آفریقای جنوب صحرا 000/86 معلم قربانی ایدز شدند(همان: 77)، و مطابق گزارشات سازمان ملل متحد در سال 2005 تعداد 000/000/96 نفر در آفریقا در معرض ابتلا به بیماری ایدز قرار دارند(همان: 79). همین طور نزدیک به 000/000/1 نفر از مردم روسیه و 000/000/20 نفر چینی به این ویروس مرگبار دچار شدهاند(همان: 80). همین طور میزان قاچاق زنان از 000/000/30 نفر نیز فراتر رفته و تنها در آلمان 000/200 زن اسیر این تجارت غیر انسانی هستند(موثقی، 1395: 57). بانک جهانی اعلام کرده که حادثه تروریستی یازده سپتامبر که مربوط به انفجار برجهای دو قلوی سازمان تجارت جهانی است به تنهایی توانسته 000/000/10 نفر به فقرای جهان بیفزاید(بعیدینژاد، دریایی و علیآبادی، 1384: 102). از سوی دیگر فقر از 1990 به این طرف زندگی 000/000/100 نفر را به مخاطره افکنده که این باعث کاهش 54 درصدی درآمد سرانه در کشورهای فقیر شده است. هر ساله حدود 000/000/11 نفر در نتیجه انواع بیماریها فوت میکنند و هر سال 000/500 زن در زمان بارداری یا تولد نوزادانشان میمیرند. هم اکنون 000/500/8 نفر مبتلا به بیماری وبا بوده که هرساله 000/000/2 نفر را به کشتن میدهد(همان: 108)، و تغییرات آب و هوایی نیز موجب صدمه دیدن 000/000/000/2 نفر از ساکنین کره زمین شده که قطعاً بهداشت آنها را نیز با خطر مواجه ساخته است(همان: 109). سازمان ملل متحد «برای 80 میلیون نفر در 80 کشور غذا تدارک میبیند و یاری میرساند. برای 45 درصد از کودکان جهان واکسن فراهم میکند که موجب نجات جان سه میلیون نفر در سال میشود. به 65 میلیون و 300 هزار آواره جنگ، قحطی و درگیر اذیت و آزار، کمک و از آنان محافظت میکند. با 19 کشور برای بالا نرفتن درجه حرارت جهان بیش از 2 درجه سانتیگراد همکاری میکند. با 117 هزار حافظ صلح در 16 عملیات در 4 قاره، صلح برقرار میسازد. با فقر شدید مبارزه کرده و در بهبود زندگی بیش از 1 میلیارد و 100 میلیون نفر کمک میکند. حقوق بشر جهانی را به وسیله 80 معاهده و اعلامیه حمایت و ترویج میکند. درخواست 22 میلیارد و 500 میلیون دلاری نیازهای بشر دوستانه 93 میلیون و 500 هزار نفر را هماهنگ میکند. از دیپلماسی برای پیشگیری از جنگ استفاده میکند. سالانه به انتخابات حدود 67 کشور کمک مینماید. از سلامت مادران حمایت میکند. هر سال به بیش از 1 میلیون زن برای غلبه بر خطرات بارداری یاری میرساند»(مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد). به همین دلیل است که انجمن پزشکی آمریکا تعهد، وظیفه و راهبرد اصلی نظام سلامت در این کشور پهناور و پیشرفته را حفاظت و تضمین ساز و کارها و شرایطی دانسته که بقاء آنها منجر به افزایش سلامت و مشاهده جامعهای با افراد سالم میگردد(همان: 157). با این حال همان طور که دانشمندان پیشبینی کرده بودند جهانی شدن موجب وقوع یک شوک عظیم بینالمللی در سرتاسر جهان شده و روابط همه بازیگران جامعه بینالمللی را تحتالشعاع خود قرار داده است که نتیجه آن انتقال مشکلات از سطح کلان به سطح خرد (انسانها) بوده و حتی درحوزه سلامت نیز شاهد تبعیض و نابرابری در پیشگیری هستیم که مغایر اهداف سازمان بهداشت جهانی است(منتظری و دیگران، 1393: 242). آن سیاه پوست آفریقایی که برای یک لقمه نان تن به هرکاری میدهد و ممکن است موجب بیماری و مصدومیت خود شود را چگونه میتوان مجبور کرد که پایبند مقررات حقوقی سازمان بهداشت جهانی شود؟ اصولاً آن چه که موجب تضعیف مقررات بهداشتی در بسیاری از کشورهای جهان میگردد وجود تبعیض در همه ابعاد آن است از تحصیل گرفته تا تجارت و سفر، از حق بر اسکان گرفته تا بهداشت فردی، تبعیض بسیاری از انسانها را رنجور و ناتوان کرده و بهداشت اولین قربانی این نابرابری در دهکده جهانی است. بسیاری از ملل جهان از امکانات بهداشتی محروم هستند نه به آب سالم دسترسی دارند و نه به پزشک و دارو برای درمان بیماری خود و با کوچکترین بیماری تن به آغوش مرگ میدهند. سیستم تصفیه فاضلاب ندارند و یا از کار افتاده و شاید هم به صورت سنتی و ابتدایی است. آرزوی استفاده از آب لولهکشی را دارند و بیماری اسهال به دلیل مصرف آب آلوده در بین جمعیت ساکنین و شهروندان جولان میدهد و قربانی میگیرد و اطفال و زنان باردار و پناهندگان در خط مقدم قربانیان فقدان بهداشت و سوء تغذیه قرار دارند. کشورهای اتیوپی، چاد، نیجر، مالی و نیجریه مثالی از مشکلات حقوقی سازمان بهداشت جهانی هستند که مصوبات این نهاد بینالمللی در این کشورها فاصله زیادی با اجرا دارند. علیرغم بسیاری از تلاشها فقر هنوز هم پیشتاز است و افرادی که درآمد بالاتری دارند در همه شاخصههای حیات از فقرا متمایزند، حتی در بهداشت و دسترسی به تغذیه و آموزش و اشتغال. آن دسته از کشورهایی که نظامهای مراقبت بهداشتی مناسبی ندارند قطعاً در زمینه تشخیص بیماریها و درمان به موقع آن نیز ناتوان خواهند بود. این یک واقعیت است که وقتی پزشک سومالیایی یا سنگالی دورههای شناسایی بیماری ایدز را طی نکرده چگونه میتواند درصدد معالجه بیماران خود باشد یا زمانی که به دستگاه سی تی اسکن و MRI دسترسی ندارند صحبت از تشخیص دقیق بیماریها یک شوخی بیشتر نیست. بدین ترتیب با حفظ شرایط موجود شاهد شکلگیری یک دور باطل هستیم به این ترتیب که فقر موجب بیماری است و بیماری فقر را تشدید میکند(لشکری، 1388: 74-72). سازمان بهداشت جهانی در سال 1997 بیانیه جاکارتا را در جهت افزایش استانداردهای بهداشت و سلامت را تصویب کرد که تعهداتی را نه فقط برای دولتها بلکه برای دیگر گروههای انسانی معین کرده که شامل ممنوعیت صدمه به سلامت شهروندان، حفاظت مستمر از محیط زیست و افزایش بهرهوری از آن با عنایت به بقاء آن، کاهش و توقف تولید اجناس زیانآور از لحاظ سلامتی و بهداشت، مراقبتهای بهداشتی از شهروندان در محیط اشتغال، ایجاد عدالت در بهداشت شهروندان و قبول مسئولیتهای جمعی درخصوص موارد پنجگانه فوقالذکر است(نجفی، 1392: 496). کمتر کشوری را در جهان میتوان یافت که مردمانش از سلامت و بهداشت کامل برخوردار باشند به ویژه از سلامت روانی یا فیزیکی. مشکلات حقوقی سازمان بهداشت جهانی از آن جا ناشی میشود که قصد ندارد تفسیر حقوق بشری به سلامت و بهداشت انسانها بدهد و عملاً همین طور هم هست. اما برای آن گروه از کشورهایی که مردمانش به نان شب محتاجاند و از غذای کافی و آب سالم محرومند موضوع بهداشت و سلامتی یک شوخی بیشتر نیست. در دنیایی که سراسر تبعیض و نابرابری است و ملتها از همه جهات با هم فرق دارند گاهی اوقات صحبت از موازین حقوق به مانند یک کالای لوکس به نظر میرسد. در فراز اول اساسنامه سازمان بهداشت جهانی به صلح و امنیت جهانی اشاره شده و این که این امر منوط به تحقق سلامت همه جوامع انسانی است، حال آن که اختلاف بر سر آب، غذا و زمین از قدیم الایام موجب بروز جنگ و نزاع میان انسانها بوده و در آینده نیز خواهد بود. بدین ترتیب عدم دسترسی به امکانات بهداشتی که خود معلول نابرابری همه جانبه کشورهاست خود از علل اساسی و اصلی تهدید سلامت و بهداشت جمعی ملتهاست. مشکل اساسی و تاثیرگذاری که سازمان بهداشت جهانی با آن مواجه است که آن است که اطلاعات جامعی از میزان امکانات کشورها، درآمد سرانه، توزیع ثروت، تعداد بیمارستانها، تعداد پزشکان و تختهای بیمارستانی ندارد، زیرا که بسیاری از این کشورها این اطلاعات بهداشتی را به دلایل مختلف پنهان میکنند و سازمانهای بینالمللی امداد رسان مانند سازمان بهداشت جهانی نیز به آنها دسترسی ندارند. به همین دلیل برای نشان دادن موفقیتهای خود به آمار و ارقام کشورهای پیشرفته استناد کرده و راهی برای برنامهریزی کوتاه و دراز مدت بهداشتی در برخی از کشورهای جهان ندارند تا بهداشت و سلامت بشری را به صورت عادلانه و یکنواخت در همه نقاط جهان ارتقاء دهند. بدین ترتیب کشورهایی که از دموکراسی محرومند یا دائماً شاهد عملیات کودتا و گروههای تروریستی هستند، به طور قطع با حقوق بشر سلامت بیگانهاند. در چنینی شرایطی به لحاظ فقدان سازمان بهداشت جهانی ساز و کاری برای اجبار کشورهایی که از بهبود خدمات بهداشتی گریزان و مخالفند تعریف نکرده است. کشورهای ناتوان، اراده و توانی برای بهبود وضعیت تغذیه ندارند، بیشتر شهروندانش از حق اسکان محرومند و آوارگی را با تمام وجود لمس میکنند، نهادهای بهداشتی یا ندارند یا تعطیل است و یا فاقد پزشک و داروست و تنها یک سرایدار مراقب اموال کم اهمیت است، رفاه رویاست و با داشتن اقتصادی ویران، چراغ اشتغال کم سو و کم نور است. همان طور که در اساسنامه سازمان بهداشت جهانی تصریح شده سازمان فقط میتواند پیشنهاد دهنده پذیرش معاهدات بینالمللی راجع به بهداشت، توافقنامهها، دستورالعملها و توصیههای غیر آمره و توصیهای باشد و ضمانت اجرای تخلف از این موارد یا عدم پذیرش معاهدات حقوق بشر سلامت در خود اساسنامه پیشبینی نشده است. این سازمان هیچ کنترلی بر محیط و فضای سیاسی جوامع ندارد و با کوچکترین اختلافات، بحرانها و فجایع تیتر اول نشریات مشهور میگردد. زیرساخت اولیه همه جوامع سلامت مادر و فرزند است که در بسیاری از کشورها موضوعی بیاهمیت قلمداد میشود. نگرانی و استرس بلای هزاره سوم و قرن کنونی است و در کشورهای فقیر اساساً قسمتی از زندگی روزانه محسوب میشود زیرا مطمئن هستند که مالک فردا نیستند. اصولاً مشکل اساسی سازمان بهداشت جهانی مقاومت بسیاری از کشورها در قبال فرهنگسازی بهداشتی سازمان در کوتاه مدت است که این اقدامات را به حساب مداخلات سیاسی میگذارند (بیگزاده، کلینی و یاقوتی، 1382: 547-545)، که خوشبختانه به تدریج این مشکل نیز درحال حل شدن است، شاهد مثال کشور مصر است که با سرلوحه قرار دادن اهداف تقلیل میزان مرگ و میر کودکان به واکسیناسیون سرخک مبادرت ورزیده و در دستیابی به اهداف هزاره سوم تا حد زیادی کامیاب گردید. ویتنام، بنگلادش و افغانستان نیز به فرصتهای مشابهی در زمینه بهداشت دست یافتهاند(دفتر عمران سازمان ملل، 2010: 15-14).
چالشهای پیش روی سازمان بهداشت جهانی چالشها به آن دسته از مواضعی اطلاق میشود که خارج از بدنه سازمان یا نهاد به آن فشار میآورد و موجب تاخیر، کند شدن و توقف دستیابی سازمان به اهداف و آرمانهای اساسنامهای خود میشود. این چالشها برای سازمان بهداشت جهانی نیز مطرح است. امروزه جنگ تنها ساز و کار تهدیدکننده صلح و امنیت بینالمللی نیست بلکه مصادیق تهدیدات علیه صلح جهانی در قالبهای غیر میلیتاریستی ظاهر میشود که تاثیرگذارتر و ماندگارتر از برخوردهای نظامی است. نمونه بارز آن شیوع بیماری اپیدمیک ایدز است که از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان یک بحران و تهدید جدی متوجه صلح و امنیت بینالمللی است و همان طور که بسیاری از اندیشمندان اعلام کردهاند ایدز صرفاً یک موضوع بهداشتی نیست بلکه یک تهدید جدی حقوق بشری است که برخی از قارهها را هدف گرفته استکه مانع جدی دستیابی به توسعه پایدار جوامع بشری است و قادر است که بنیانهای اجتماعی و اقتصادی جوامع را ویران کرده و فقر و فلاکت را با خود به ارمغان آورد(بعیدینژاد، دریایی و علیآبادی، 1384: 74). امروزه سه کالای مهم برق، بهداشت و اینترنت کاملاً در هم تنیدهاند و تصور حذف یکی از آنها امکانپذیر نیست(ساکس، 1384: 49). اصولاً مثلث طلایی سلامت بشری از سه ضلع غذا، مسکن و اشتغال تشکیل شده است و دستیابی به مراقبتهای پزشکی باید تا حد امکان به صورت خدمات بیمهای و رایگان باشد زیرا بهداشت زیرساخت همه فعالیتهای بشری است، به ویژه بهداشت کامل که شامل سلامت جسم و روح است(سپهری، 1378: 45). برخی از دانشمندان بر این باورند که راهحل پیش روی سازمان بهداشت جهانی برای مقابله با چالشهای موجود تلاش برای کاهش و حذف فقر از دامن بشریت است. بدین ترتیب که جامعه جهانی باید مصمم گردد که از طریق بهبود و تقویت سیستم مالی- پولی بینالمللی که متکی بر تجارت بینالمللی و اعطای وامهای دراز مدت به کشورهای فقیر است به روند همگامی کشورهای ناتوان در اقتصاد جهانی و تجارت آزاد شتاب بخشیده و آنها را از چرخه فقر خارج کندکه خود به خود با بهبود شاخصهای بهداشتی توام خواهد شد(رحیمی بروجردی، 1389: 337). بنابراین ضرورت دارد که سازمان بهداشت جهانی در رابطه با بهبود شرایط سلامت و بهداشت با لحاظ جهانی شدن به لایههای بهداشت عمومی توجه ویژهای مبذول دارد که شامل جهانیسازی توام با همکاری در تولید غذا و دارو و مقابله با اپیدمیها در اسرع وقت با تمام امکانات موجود است(یزدانپناه درو، 1393: 36). این تفکرکه سازمان بهداشت جهانی قادر باشد به تنهایی ایمنی بهداشتی را در سرتاسر جهان فراهم آورد در عمل یک آرزوی دست نیافتنی در کوتاه مدت است. بنابراین لازم است سازمان بهداشت جهانی از کمکهای دیگر موسسات تخصصی نظام ملل متحد نیز بهرهمند شود از جمله یونیسف[5] که میتواند متولی تدابیر بهداشتی سازمان بهداشت جهانی در مورد بهداشت زنان و کودکان باشد و همین طور صندوق جمعیت ملل متحد که به نظارت بر کانون خانواده و تنظیم توازن خانواده که تولدها با توجه به میزان درآمدها باشد مبادرت ورزد(سازمان ملل متحد- اداره اطلاعات همگانی، 1388: 176).
سازمان بهداشت جهانی[6] (تعریف- وظایف) در تعریف سازمان بهداشت جهانی باید گفت که نهادی بینالمللی است که توسط سازمان ملل متحد با حضور کشورهای عضو تشکیل شده و همان طور که قبلاً گفته شده از نهادهای تخصصی سازمان ملل متحد محسوب میشود و مطابق اساسنامهاش موظف به ترویج و ارتقاء سطح سلامت بشریت در عالیترین سطوح خود است که همان استانداردهای زندگی سالم از نظر فیزیکی و روانی است و چون سازمانی سیاسی نیست مورد احترام و اعتماد دولتها و ملتهای جهان است و میزان همکاری با آن و رعایت مصوباتش تقریباً از بسیاری از سازمانهای بینالمللی بیشتر است. سازمان بهداشت جهانی جانشین دفتر بینالمللی بهداشت عمومی است که توسط جامعه ملل بنا نهاده شده و هدف اساسی، نهایی و بنیادین آن بهبود وضعیت بهداشت در سرتاسر جهان است(موسیزاده، 1395: 237).
یافتههای تحقیق یکی از برجستهترین اقدامات سازمان ملل متحد از بدو تاسیس خود ایجاد شانزده نهاد تخصصی است که بدون شک سازمان بهداشت جهانی مهمترین آن است، زیرا هیچ موضوعی به اندازه حیات، سلامت و بهداشت نسل بشر اهمیت ندارد. در پاسخ به این سوال اصلی که مسائل و مشکلات حقوقی سازمان بهداشت جهانی و چالشهای پیش رو کدامند باید گفت که ریشه مسائل و مشکلات حقوقی هم به خود سازمان بر میگردد و هم به کشورهای عضو. به این صورت که موسسین سازمان بهداشت جهانی اساسنامه ضعیفی را برای این سازمان تعریف کردهاند و تصمیمات و نگرانیهای سازمان بهداشت جهانی با هیچ گونه ضمانت اجرا و الزامی توام نگردیده است. به عبارت دیگر رهنمودها و دلسوزیهای این سازمان غیر آمره بوده و عدم رعایت آن برای کشورهای متخلف و بیتفاوت هیچ آثاری ندارد و از تنبیه جدی خبری نیست و کشورهای عضو میتوانند به طرق مختلف از زیر بار تعهدات به صورت قانونی و مستند به خود اساسنامه شانه خالی کنند و مشکلات حقوقی سازمان بهداشت جهانی برای کشورهای عضو نیز الگو شده و آنها نیز مصوبات سازمان را جدی نمیگیرند و خود نیز درگیر مشکلات حقوقی پذیرش، تصویب و ادغام آرام مصوبات سازمان بهداشت جهانی هستند. اما در مورد سوال فرعی اول باید متذکر شد که به طور قطع ضعف دموکراسی به دلایل مختلف به ویژه در کشورهای آمریکای جنوبی و آفریقا و آسیای جنوب شرقی از دلایل اساسی حرکت کند و آرام سازمان بهداشت جهانی در تحقق اساسنامه حقوق بشری سازمان است. چرا که موضوع بهداشت شهروندان در اولویت سیاستگذاریهای عمومی قرار ندارد حتی در بودجه سالیانه برخی از کشورها اعتباری برای آن اختصاص نمییابد. در مورد سوال فرعی دوم باید متذکر شد که هر یک از مصائب فقر، بیسوادی، بیکاری و اعتیاد میتوانند به عنوان موانع جدی موجب افزایش مشکلات حقوقی پذیرش مصوبات الزامآور سازمان بهداشت جهانی به حساب آیند. چرا که هر کشوری با اتکاء به توان ملی میتواند در صحنه روابط بینالملل بدرخشد و کشورهایی که از این پدیدهها در رنجاند به طور قطع در پذیرش تعهداتی که امکان اجرای آن را ندارند با شک و تردید رفتار خواهند کرد و یا موضعگیری مخالفی را اتخاذ خواهند نمود. در پاسخ به سوال فرعی سوم لازم به توضیح است که علاوه از آن که علیرغم تبلیغات رسانهها بسیاری از کشورها در شرایط ابتدایی زندگی را میگذرانند و هیچ تجربهای در زمینه پذیرش، تصویب و رعایت و اجرای مقررات بینالمللی از جمله معیارهای سازمان بهداشت جهانی ندارند. بدین ترتیب چون اساساً تجربه حاکمیتی و به زمامداری ندارند، بنابراین ترجیح میدهند که با سیاست حفظ وضع موجود به حیات رنجور خود ادامه دهند. در پاسخ به سوال فرعی چهارم که آیا نقض حقوق بشر میتواند به عنوان مشکلات حقوقی پیش روی سازمان بهداشت جهانی احتساب کرد باید گفت که به صورت مستقیم نمیشود سازمان بهداشت جهانی را با توجه به اساسنامه فنیاش مسئول رسیدگی به نقض حقوق بشر در جهان دانست، اما همین موارد در مراحل بعد میتواند مانع پیشروی اهداف انسانی سازمان بهداشت جهانی در سرتاسر جهان گردد. به نظر میرسد که کارآمدترین راهحل برای بر طرف ساختن مشکلات حقوقی سازمان بهداشت جهانی افزایش آگاهیهای عمومی ملل جهان است تا هر یک از آنها تبدیل به مروجین بهداشت و سلامت در سطح جهان گردند.
نتیجهگیری واقعیت تلخی که سازمان بهداشت جهانی را آزار میدهد آن است که برای بر طرف کردن مسائل و مشکلات حقوقی سازمان و چالشهای پیش روی آن سازمان باید در دو جهت موازی متحول شود. به این ترتیب که سازمان بهداشت جهانی باید ابتدا مشکلات حقوقی موجود در اساسنامهاش را برطرف کند که شامل تقویت و باز تعریف موضوع سلامت و بهداشت شهروندان دهکده جهانی است و آن به این طریق عملی میگردد که همانند شورای امنیت سازمان ملل متحد با اصلاح اساسنامهاش به مصوبات خود رنگ و خصوصیت آمره و الزامآور داده و آن را به موازین حقوق بشر پیوند بزند تا تصمیمات و معیارهایش جدیگرفته شود. باید پذیرفتکه بهترین قوانین مصوب نیز در غیاب و خلاء ضمانت اجراهای حقوقی فقط توصیههای اخلاقی خواهند بود که بدون داشتن اولویت در آخر صف قرار دارند. بنابراین نباید انتظار داشتکه بدون تحول در اساسنامه سازمانهای تخصصی و سازمان ملل متحد شاهد بهبود کارکردها و نتایج اقدامات نهادهای تخصصی با تاثیر اندک و زودگذر باشیم که سازمان بهداشت جهانی یکی از این نهادهاست. با این حال ناامیدی راهحل پیش روی ما نیست. صدها موفقیتی که سازمان ملل متحد در زمینههای دیگر کسب کرده میتواند الگویی برای برخاستن و تحول و اصلاح آینده نسلهای فردا باشد. کافی است همین حالا و از خودمان شروع کنیم تا ساکنین دهکده جهانی همه از موهبت سلامت و بهداشت حقوق بشری خود بهرهمند گردند.
منابع آقایی، بهمن. (1376). فرهنگ حقوق بشر. تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ اول، پاییز. بعیدینژاد، حمید؛ دریایی، محمدحسن؛ و علیآبادی، مهدی. (1384). تحول در ساختار نظام ملل متحد. تهران: مرکز چاپ و انتشارت وزارت امور خارجه. چاپ اول. بیگزاده، ابراهیم؛ کلینی، شهنار؛ و یاقوتی، منیژه. (1382). حقوق سازمانهای بینالمللی (جلد اول): سازمانهای جهانی. تهران: انتشارات مجد. چاپ اول. پناهی، محمدحسین. (1392). نظریههای انقلاب: وقوع، فرآیند و پیامدها. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت). مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، چاپ چهارم. دفتر عمران سازمان ملل متحد. (2010). تحقق اهداف توسعه هزاره مستلزم چیست؟ یک ارزیابی بینالمللی. ترجمه: کاوه، مستثنایی. تهران. رحیمی بروجردی، علیرضا. (1389). جهانی سازی. تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران. چاپ اول. رنجبری، ابوالفضل. (1397). حقوق کار. تهران: انتشارات مجد. چاپ هفدهم. سازمان بهداشت جهانی. (1374). مقررات بهداشتی در مسافرتهای بینالمللی. ترجمه: خسرو، مانی کاشانی؛ و فرشته، زراعتی. همدان: دانشگاه علوم پزشکی همدان. سازمان ملل متحد. (1374). واقعیتهای اساسی درباره سازمان ملل متحد. ترجمه: قدرتالله، معمارزاده. تهران: کتاب سرا. چاپ اول. سازمان ملل متحد. اداره اطلاعات همگانی. (1388). سازمان ملل متحد در دنیای امروز. ترجمه: علی، ایثاری کسمایی. تهران: ابارون. چاپ اول. ساکس ، جفری. (1384). پروژه هزاره ملل متحد- 2005 سرمایهگذاری در توسعه هزاره. ترجمه: گروه مترجمین. تهران: سازمان ملل متحد- دفتر هماهنگ کننده مقیم در جمهوری اسلامی ایران با همکاری انتشارات برگ زیتون. تهران. سپهری، محمدرضا. (1378). توسعه انسانی. تهران: وزارت کار و امور اجتماعی. چاپ اول. طباطبایی موتمنی، منوچهر. (1394). آزادیهای عمومی و حقوق بشر. تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران. چاپ ششم. قاری سیدفاطمی، محمد. (1382). حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر اول درآمدی بر مباحث نظری (مفاهیم، مبانی، قلمرو و منابع). تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. کلییار، کلود آلبر. (1371). سازمانهای بینالمللی از آغاز تا به امروز (همبستگی بینالمللی) (جلد دوم): از نهادهای روابط بینالملل. ترجمه: هدایتالله، فلسفی. تهران: نشر فاخته. چاپ اول. گلدین، آین؛ رینرت، کنت. (1386). جهانی شدن برای توسعه. ترجمه: محمدرشید، صوفی. تهران: مرکز مطالعات جهانی شدن. چاپ اول. لشگری، علیرضا . (1388). تجارت و نابرابری در بستر جهانی سازی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ اول. مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد- تهران. آدرس اینترنتی: unic- ir. Or / index. Php? Lang= Fa. مرکز مطالعات حقوق بشر. (1382). گزیدهای از مهمترین اسناد بینالمللی حقوق بشر. تهران: انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. چاپ اول. منتظری، علی؛ طاووسی، محمود؛ امیدواری، سپیده؛ هدایتی، علیاصغر؛ رستمی، طاهره؛ و هاشمی، اکرم. (1393). جهانی شدن و سلامت روان: بررسی نظاممند متون پژوهشی، فصلنامه پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی پایش. سال سیزدهم. شماره دوم. فروردین و اردیبهشت. موثقی، حسن. (1395). جرم سازمان یافته تجارت زنان و ارزیابی جهتگیری مقررات حقوق بینالملل. مجله مطالعات جامعه شناسی. سال نهم. شماره سی و سوم. زمستان. موسیزاده ، رضا. (1395). سازمانهای بینالمللی. تهران: نشر میزان. چاپ بیست و پنجم. نجفی، بهزاد. (1392). با نظارت علمی موسسه مطالعات و مشاوره حقوقی وکلای ایران زمین، سازمان جهانی بهداشت (WHO) و حقوق سلامت. تهران: نشر میزان. چاپ اول. هاشمی، سیدمحمد. (1393). حقوق بشر و آزادیهای اساسی. تهران: نشر میزان. چاپ اول. یزدانپناه درو، کیومرث. (1393). جغرافیا- اقتصاد و جهانی شدن و الگوهای تاثیرگذار. موسسه انتشارات دانشگاه تهران. چاپ اول. یزدی فیضآبادی، وحید؛ سیفالدینی، رستم؛ قندی، مرجان؛ و مهرالحسنی، محمدحسین. (1396). تعریف سلامت از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی: مرور کوتاهی بر نقدها و ضرورت یک تغییر پارادایم، مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران. دوره 13. شماره 5. ویژهنامه (مبانی، رویکردها و عملکرد نظام سلامت ایران). زمستان. Baylis, John., Smith, Steve., Owens, Patricia. (2011) The Globalization of World Politics an Introduction to International Relation. Fifth Edition. Oxford University Press. Hashmian, Farnoosh., Yach. Derek. (2007). Public Health in a Globalizing World: Challenges and Opportunities in The Blackwell Companion to Globalization. Edited by George Ritzer. Blackwell Publishing. Lechner, Frank J. (2009). Globalizing The Making of World Society. Wiley- Blackwell. United Kingdom. Viganes, Claude– Henri., Schlenzka, Hans., J. (1983). World Health Organization, in: Bernhardt (ed.), Encyclopedia of public International Law. Instalment 5.
1. دانشیار گروه حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز– ایران (نویسنده مسئول). E- mail:movassaghi@iaut.ac.ir 2. دانشجوی دکتری حقوق عمومی، گروه حقوق عمومی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز– ایران. E- mail:ya.chokh@gmail.com شماره مبایل: 09144007865
[4]. Food and Agriculture organization (FAO) | ||
| مراجع | ||
|
آقایی، بهمن. (1376). فرهنگ حقوق بشر. تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ اول، پاییز. بعیدینژاد، حمید؛ دریایی، محمدحسن؛ و علیآبادی، مهدی. (1384). تحول در ساختار نظام ملل متحد. تهران: مرکز چاپ و انتشارت وزارت امور خارجه. چاپ اول. بیگزاده، ابراهیم؛ کلینی، شهنار؛ و یاقوتی، منیژه. (1382). حقوق سازمانهای بینالمللی (جلد اول): سازمانهای جهانی. تهران: انتشارات مجد. چاپ اول. پناهی، محمدحسین. (1392). نظریههای انقلاب: وقوع، فرآیند و پیامدها. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت). مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، چاپ چهارم. دفتر عمران سازمان ملل متحد. (2010). تحقق اهداف توسعه هزاره مستلزم چیست؟ یک ارزیابی بینالمللی. ترجمه: کاوه، مستثنایی. تهران. رحیمی بروجردی، علیرضا. (1389). جهانی سازی. تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران. چاپ اول. رنجبری، ابوالفضل. (1397). حقوق کار. تهران: انتشارات مجد. چاپ هفدهم. سازمان بهداشت جهانی. (1374). مقررات بهداشتی در مسافرتهای بینالمللی. ترجمه: خسرو، مانی کاشانی؛ و فرشته، زراعتی. همدان: دانشگاه علوم پزشکی همدان. سازمان ملل متحد. (1374). واقعیتهای اساسی درباره سازمان ملل متحد. ترجمه: قدرتالله، معمارزاده. تهران: کتاب سرا. چاپ اول. سازمان ملل متحد. اداره اطلاعات همگانی. (1388). سازمان ملل متحد در دنیای امروز. ترجمه: علی، ایثاری کسمایی. تهران: ابارون. چاپ اول. ساکس ، جفری. (1384). پروژه هزاره ملل متحد- 2005 سرمایهگذاری در توسعه هزاره. ترجمه: گروه مترجمین. تهران: سازمان ملل متحد- دفتر هماهنگ کننده مقیم در جمهوری اسلامی ایران با همکاری انتشارات برگ زیتون. تهران. سپهری، محمدرضا. (1378). توسعه انسانی. تهران: وزارت کار و امور اجتماعی. چاپ اول. طباطبایی موتمنی، منوچهر. (1394). آزادیهای عمومی و حقوق بشر. تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران. چاپ ششم. قاری سیدفاطمی، محمد. (1382). حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر اول درآمدی بر مباحث نظری (مفاهیم، مبانی، قلمرو و منابع). تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. کلییار، کلود آلبر. (1371). سازمانهای بینالمللی از آغاز تا به امروز (همبستگی بینالمللی) (جلد دوم): از نهادهای روابط بینالملل. ترجمه: هدایتالله، فلسفی. تهران: نشر فاخته. چاپ اول. گلدین، آین؛ رینرت، کنت. (1386). جهانی شدن برای توسعه. ترجمه: محمدرشید، صوفی. تهران: مرکز مطالعات جهانی شدن. چاپ اول. لشگری، علیرضا . (1388). تجارت و نابرابری در بستر جهانی سازی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ اول. مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد- تهران. آدرس اینترنتی: unic- ir. Or / index. Php? Lang= Fa. مرکز مطالعات حقوق بشر. (1382). گزیدهای از مهمترین اسناد بینالمللی حقوق بشر. تهران: انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. چاپ اول. منتظری، علی؛ طاووسی، محمود؛ امیدواری، سپیده؛ هدایتی، علیاصغر؛ رستمی، طاهره؛ و هاشمی، اکرم. (1393). جهانی شدن و سلامت روان: بررسی نظاممند متون پژوهشی، فصلنامه پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی پایش. سال سیزدهم. شماره دوم. فروردین و اردیبهشت. موثقی، حسن. (1395). جرم سازمان یافته تجارت زنان و ارزیابی جهتگیری مقررات حقوق بینالملل. مجله مطالعات جامعه شناسی. سال نهم. شماره سی و سوم. زمستان. موسیزاده ، رضا. (1395). سازمانهای بینالمللی. تهران: نشر میزان. چاپ بیست و پنجم. نجفی، بهزاد. (1392). با نظارت علمی موسسه مطالعات و مشاوره حقوقی وکلای ایران زمین، سازمان جهانی بهداشت (WHO) و حقوق سلامت. تهران: نشر میزان. چاپ اول. هاشمی، سیدمحمد. (1393). حقوق بشر و آزادیهای اساسی. تهران: نشر میزان. چاپ اول. یزدانپناه درو، کیومرث. (1393). جغرافیا- اقتصاد و جهانی شدن و الگوهای تاثیرگذار. موسسه انتشارات دانشگاه تهران. چاپ اول. یزدی فیضآبادی، وحید؛ سیفالدینی، رستم؛ قندی، مرجان؛ و مهرالحسنی، محمدحسین. (1396). تعریف سلامت از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی: مرور کوتاهی بر نقدها و ضرورت یک تغییر پارادایم، مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران. دوره 13. شماره 5. ویژهنامه (مبانی، رویکردها و عملکرد نظام سلامت ایران). زمستان. Baylis, John., Smith, Steve., Owens, Patricia. (2011) The Globalization of World Politics an Introduction to International Relation. Fifth Edition. Oxford University Press.
Hashmian, Farnoosh., Yach. Derek. (2007). Public Health in a Globalizing World: Challenges and Opportunities in The Blackwell Companion to Globalization. Edited by George Ritzer. Blackwell Publishing.
Lechner, Frank J. (2009). Globalizing The Making of World Society. Wiley- Blackwell. United Kingdom.
Viganes, Claude– Henri., Schlenzka, Hans., J. (1983). World Health Organization, in: Bernhardt (ed.), Encyclopedia of public International Law. Instalment 5. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 4,671 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 912 |
||