تحلیل روایی حکایت تمثیلی نابینا و مفلوج بر اساس نظریۀ ژپ لینت ولت

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 1، دوره 11، شماره 42، شهریور 1398، صفحه 1-26   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

پروین تاج بخش

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

چکیده

تمثیل «نابینا و مفلوج»از جمله حکایت‌هایی است که در متون مختلف فارسی و عربی آمده است. از این آثار به قصص‌الانبیاء نیشابوری، کشف الاسرار میبدی، اسرارنامۀ عطار، سراج الملوک طرطوشی، نامۀ تنسربه گشنسب و اخلاق محتشمیاز خواجه نصیرالدین طوسی می‌توان اشاره کرد. برخی حکایت‌های کهن قابلیت آن را دارند که از زاویۀ نگرش‌های مختلف نقد ادبی، زبان‌شناختی، روایت‌پژوهی و... بررسی شوند؛ با مطالعۀ ساختار حکایات تمثیلی می‌توان به الگوهای روایی داستان‌ها و گفتمان حاکم بر آن‌ها پی برد. این پژوهش قصد دارد بر اساس دیدگاه ژپ لینت ولت به مطالعۀ موقعیت روایی و پیرنگ حکایت «نابینا و مفلوج» بپردازد و نشان دهد که الگوی طرح کدام روایت دارای ساختاری کامل است؟ مطالعۀ شش روایت بیانگر این است که روایت اخلاق محتشمی به‌سبب گسترش دادن پیرنگ داستان، افزودن شخصیت‌ها، توجه به گفت‌وگو و نقش آن در تعلیق داستان، از ساختار داستانی، انسجام روایی و پیرنگ استواری برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل مفلوج و نابینا؛ تحلیل روایی؛ نظریۀ ژپ لینت ولت

مراجع

1. قرآن کریم.

2. احمدی، بابک (1380)، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.

3. اخلاقی، اکبر (۱۳۷۷)، تحلیل ساختاری منطق الطیر عطار، اصفهان: نشر فردا.

4. اخوت، احمد (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان: فردا. 

5. اقارب‌پرست، فاطمه سعیده و مطیع، مهدی (1397)، «تحلیل روایی داستان حضرت موسی ^(ع) با تکیه بر نظریۀ ژپ لینت ولت»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، دورۀ 51، شمارۀ 1، 25ـ44.

6. بامشکی، سمیرا و زحمت‌کش، نسیم (1393)، «کارکردهای داستان درونه‌ای»، ادب‌پژوهی، دورۀ هشتم، شمارۀ 29، 9ـ41.

7. برتنز، یوهانس ویلم (1396)، نظریۀ ادبی: مقدمات، ترجمۀ فرزان سجودی، تهران: نشر علم.

8. برتنس، هانس (1391)، مبانی نظریۀ ادبی، ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.

9. برسلر، چارلز (1393)، درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی، ترجمۀ مصطفی عابدینی‌فرد، تهران: نیلوفر.

10. پارسانسب، محمد (1394)، جستارهایی در قصه‌شناسی، تهران: چشمه.

11. پرینس، جرالد (1391)، روایت‌شناسی شکل وکارکرد روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.

12. پورنامداریان، تقی (1375)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

13. تولان، مایکل (1386)، روایت‌شناسی درآمدی زبان‌شناختی‌‌ـ انتقادی، ترجمۀ سیده فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.

14. دزفولیان، کاظم و رفیعی، غلامرضا (1394)، «ساختار قصه در قصص‌الانبیاء کسایی»، متن‌پژوهی‌ادبی، دورۀ نوزدهم، شمارۀ 64، 55ـ81.

15. دشتی آهنگر، مصطفی و سلیمانی، زهرا (1395)، «بررسی ساختارگرایانۀ پیرنگ حکایت‌های مرزبان‌نامه»، متن‌پژوهی ادبی، دورۀ بیستم، شمارۀ 69، 129ـ152.

16. رضوانیان، قدسیه (۱۳۸۹)، ساختار داستانی حکایت‌های عرفانی، تهران: سخن.

17. ریکور، پل (1397)، زمان در حکایت (پیکربندی زمان در حکایت داستانی)، ترجمۀ مهشید نونهالی، کتاب دوم، تهران: نشر نی.

18. شریف‌نسب، مریم (۱۳۹۴)، روایت‌پژوهی داستان‌های عامیانۀ ایرانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

19. شمیسا، سیروس (1370)، انواع ادبی، تهران: باغ آینه.

20. طرطوشی، ابی بکر محمد بن محمد ولید الفهری (1415)، سراج الملوک، تحقیق د/نعمان صالح الصالح، الطبعة الاولی، ریاض: دارالعاذریه.

21. طلایی، مولود (1392)، «سبک روایی مجموعه داستان کوتاه یکی بود یکی نبود اثر محمدعلی جمالزاده با تکیه بر نظریۀ زپ لینت‌ولت»، پژوهشنامۀ ادبیات داستانی، دورۀ اول، شمارۀ 3، 77ـ94.

22. طوسی، خواجه نصیرالدین ابوجعفر محمد (1361)، اخلاق محتشمی، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه.

23. عباسی، علی (1381)، «گونه‌های روایتی»، پژوهشنامۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، شمارۀ 33، 51ـ74.

24. ـــــــ (1385)، «پژوهشی بر عنصر پیرنگ»، نشریۀ پژوهش ادبیات معاصر جهان، دورۀ یازدهم، شمارۀ 33، 85ـ103.

25. ـــــــ (1393)، روایت‌شناسی کاربردی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

26. عباسی، علی و محمدی، هادی (1380)، صمد: ساختار یک اسطوره، تهران: چیستا.

27. عباسی، علی و رشیدی، ملیحه (1396)، «ساختار رمان به هادس خوش آمدید بر اساس نظریۀ ژپ لینت ولت»، روایت‌شناسی، دورۀ اول، شمارۀ 1، 125ـ145.

28. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1386)، اسرارنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

29. لینت ولت، ژپ (1390)، رساله‌ای در باب گونه‌شناسی روایت نقطۀ دید، ترجمۀ علی عباسی و نصرت حجازی، تهران: علمی و فرهنگی.

30. کالر، جاناتان (1390)، تئوری ادبی، ترجمۀ حسین شیخ الاسلامی، تهران: افق.

31. کوری، گریگوری (1391)، روایت‌ها و راوی‌ها، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.

32. محمدقاسمی، حمید (1396)، اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‌های انبیا در تفاسیر قرآن، تهران: سروش.

33. محمدی کله‌سری، علیرضا (1394)، «الگوهای روایی در حکایت‌های تعلیمی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، دورۀهفتم، شمارۀ 27، 169ـ196.

34. مستور، مصطفی (1392)، مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.

35. مقدادی، بهرام (1393)، دانشنامۀ نقد ادبی از افلاتون تا به امروز، تهران: چشمه.

36. مکاریک، ایرناریما (1390)، دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه.

37. مک کی، رابرت (1396)، داستان: ساختار، سبک و اصول فیلمنامه‌نویسی، ترجمۀ محمد گذر‌آبادی، تهران: هرمس.

38. مکوئیلان، مارتین (1388)، گزیدۀ مقالات روایت، ترجمۀ فتاح محمدی، تهران: مینوی خرد.

39. میبدی، رشیدالدین (1382)، کشف الاسرار و عدة الابرار، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.

40. میرصادقی، جمال (1376)، ادبیات داستانی، قصه، رمانس، داستان کوتاه، رمان، تهران: سخن.

41. مینوی، مجتبی (1354)، نامۀ تنسر به گشنسب، تعلیقات محمد اسماعیل رضوانی، تهران: انتشارات دانشگاه.

42. نوبل، ویلیام (1387)، تعلیق و کنش داستانی، ترجمۀ مهرنوش طلایی، تهران: رسش.

43. نیشابوری، ابواسحاق ابراهیم بن منصور (1382)، قصص الانبیا، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: علمی و فرهنگی.

44. نیکروز، یوسف و کشاورزی، سودابه (1392) «تحلیل گونه‌های روایتی و ویژگی‌های راوی در مجموعۀ داستانی قصه‌های تازه از کتاب‌های کهن آذر‌یزدی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 28، 159ـ184.

45. هرمن، دیوید (1393)، نظریۀ روایت، ترجمۀ حسین صافی، تهران: نی.

46. هنر، علی‌محمد (1376)، «گشت و گذار در کشف‌الاسرار»، آینه پژوهش، دورۀ هشتم، شمارۀ 44، 16ـ27.

47. یونسی، ابراهیم (1392)، هنر داستان‌نویسی، تهران: نگاه.