بررسی نقش موسیقیایی قافیه در اشعار جاویدنامه اقبال لاهوری

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 1، دوره 11، شماره 41، مهر 1398، صفحه 13-34   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اعظم گله داری¹؛ سید جعفر حمیدی^{* 2}؛ شمس الحاجیه اردلانی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، بوشهر، ایران

²استادگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، بوشهر، ایران

چکیده

توجه به عناصر موسیقی­ساز شعر( مانند: وزن، قافیه، ردیف) به خواننده کمک می‌‌کند تا معانی و حس شاعر را بهتر درک نماید. به­ویژه در خصوص قافیه که مهمترین جلوه‌گاه موسیقی کناری در شعر بوده و نقش مهمی در انتقال معانی ایفا می‌‌نماید. که با بررسی آن علاوه بر فهم بهتر مفهوم مورد نظر، میزان توانمندی شاعر در سرودن شعر نیز سنجیده می­گردد. 
اقبال لاهوری شاعر نام آشنایی است. وی با پیروی از شاعران بزرگ فارسی­سرا قافیه را ابزاری برای القای عاطفه و مفهوم مورد نظر خود به کار گرفته است. این تحقیق می‌‌کوشد تا با روش تحلیلی _ توصیفی نقش موسیقایی قافیه را با تکیه بر اشعار جاویدنامه علامه اقبال لاهوری مورد بررسی قرار دهد. ساخت‌های محکم و گوناگون قافیه، تأثیر طنین حروف قافیه در جبران محدودیت وزنی و همچنین القای عاطفه مورد نظر شاعر، تناسب آوایی اجزای بیت با حروف قافیه و نیز استفاده اقبال از صنایع بدیعی و ساخت قافیه‌های هنری در این مقاله به عنوان علل گوشنوازی قافیه در شعر جاویدنامه مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

اقبال لاهوری؛ جاویدنامه؛ ردیف؛ موسیقی قافیه؛ وزن

مراجع

1. پاشایی، ع (1382) نام همه شهرهای تو، زندگی و شعر احمد شاملو، تهران: ثالث.
2. توسی، ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن (1393) معیار الأشعار، تصحیح و تعلیق دکتر قهرمانی مقبل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
3. رازی، شمس­الدین محمد بن قیس (1336) المعجم فی معاییر اشعار العجم، مقابله و تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
4. رادفر، ابوالقاسم (1372) گزیده اشعار فارسی اقبال لاهوری، چاپ سوم، تهران: آگه.
5. زرین کوب، عبدالحسین (1363) شعر بی فروغ شعر بی نقاب، جلد چهارم، تهران: انتشارات جاویدان.
6. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1381) موسیقی شعر، چاپ هفتم، تهران: آگه.
7. عباس، حسن (1998) خصائص الحروف العربیه و معانیها، دمشق: اتحاد الکتاب العربی.
8. قویمی، مهوش (1383) آوا و القا، تهران: هرمس.
9. لاهوری، اقبال (1982) جاویدنامه، چاپ اول، لاهور: اقبال آکادمی.
10. ملکی، محمود، (1382) موسیقی در شعر سپید فارسی، چاپ اول، تهران: آگه.
11. وحیدیان کامیار، تقی (1368) وزن و قافیه شعر فارسی، چاپ هفتم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

مقالات

1. طالبیان، یحیی، اسلامیت، مهدیه (1388) بررسی نقش موسیقایی قافیه در شعر حافظ، نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دوره جدید، شماره25. ص139- 115.
2. طغیانی، اسحاق، کرمی چمه، یوسف. سلیمانی، حسین (1391) کارکرد هنری قافیه در شعر یدالله بهزاد کرمانشاهی با نگاهی سبک شناسانه، فصلنامۀ تخصصی سبک شناسی، نظم و نثر فارسی، سال پنجم، شماره2، 283- 267.
3. عمران پور، محمد رضا (1383) موسیقی قافیه در شعر سرشک. (محمدرضا شفیعی کدکنی)، فصلنامه پژوهش های ادبی، شماره6.ص146-123.
4. ناتل خانلری، پرویز (1332) موسیقی الفاظ، مجلۀسخن، دوره پنجم، شماره دوم، بهمن.
5. ناتل خانلری، پرویز (1333) نغمۀ حروف، مجلۀ سخن، دوره پنجم، شماره هشتم.
6. نیکوبخت، ناصر (1349) بررسی نقش موسیقایی قافیه در غزل محمد علی بهمنی با «رویکردی ساختارگرایانه»، فصلنامۀ علمی تخصصی دُر دَری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، سال پنجم، شماره16.ص60-49.
7. یوسفی، غلامحسین (1357) موسیقی کلمات در شعر فارسی، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، سال چهارم، شماره2، ص252-285.