مؤلّفه های نهیلیسم در آثار صادق هدایت و زکریا تامر

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 4، دوره 11، شماره 41، مهر 1398، صفحه 93-111   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

مریم محمدزاده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر، اهر، ایران

چکیده

بدبینی به هستی و مناسبات آن، همواره در طول تاریخ بشر مطرح بوده است؛ لیکن رویکرد به آن به صورت یک مکتب فکری رسمی و با نام نهیلیسم از ثمرات مدرنیسم می­باشد که به موازات ادامۀ حیات در آثار فیلسوفان و متفکران در اشعار شعرای زبان فارسی و عربی بازتاب یافته­است. از آنجا که یکی از بهترین روش­های تبیین یک مسأله، مقایسة آن با نمونه­ای هم شأن و هم­جنس است، نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، عناصر و مؤلّفه­ های مشترک نهیلیسم را در آثار صادق هدایت و زکریا تامر به عنوان دو نویسندة پیشتاز­ در داستان­نویسی مدرن ایران و سوریه که به پوچ­ انگاری گرایش یافته­اند مورد کاوش قرار داده، تا برخی از آسیب­های مترتّب بر این مکتب فکری مشخص شود و عوامل روی­آوردن این دو نویسنده به اندیشه­های نهیلیستی مورد بررسی قرار گیرد. یافته­ها نشان می­دهد که علیرغم تعلّق هدایت و تامر به دو فرهنگ و دو جامعۀ متفاوت، پوچ­انگاری، یأس، بدبینی نسبت به فرد و جامعه، مرگ­اندیشی و درون­گرایی، بر افکار هر دو مستولی است و آشنایی با آثار متفکران غرب، استبداد و خفقان داخلی از عوامل مشترک و مؤثر در سوق دادن هر دو نویسنده به نهیلیسم بوده است.

کلیدواژه‌ها

نهیلیسم؛ صادق هدایت؛ زکریا تامر؛ مرگ اندیشی

مراجع

1. بهارلوئیان، شهرام، فتح­الله اسماعیلی (1379) شناخت­نامۀ صادق هدایت، تهران: قطره.
2. امر، زکریا (1987) صهیل­الجواد­الابیض، دمشق: منشورات مکتبه النوری.
3. حسینی، شمسی (1389) بررسی اسلوب داستان­نویسی در داستان­های زکریا تامر، دانشگاه بیرجند، پایان نامه کارشناسی ارشد، به­ راهنمایی دکتر علی سلیمی.
4. دستغیب، عبدالعلی (بی­تا) نقد آثار صادق هدایت، تهران: سپهر.
5. زرشناس، شهریار (1394) دربارۀ نهیلیسم و سیر تطوّر آن، تهران: کانون اندیشه جوان.
6. شایگان، داریوش (1371) آسیا در برابر غرب، تهران: باغ آیینه.
7. صادقی، رضا ­(1390)­ رئالیسم و نهیلیسم- نقدی بر مبانی معرفت شناختی ضد رئالیسم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة دینی.
8. غفوری، عفّت (1392) خوانش هرمنوتیکی نام داستان در آثار صادق هدایت و زکریا تامر، دانشگاه بیرجند، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر ابراهیم محمدی.
9. فرنتسل، ایو (1387) زندگی و آثار نیچه، ترجمه فرشته کاشفی، تهران: آگاه.
10. کیا، مژگان (1379) نهیلیسم و تأثیر آن بر نقاشی معاصر، تهران: تندیس.
11. نیچه، فریدریش ویلهلم (1382) نیست­انگاری اروپائی، ترجمه محمّدباقر هوشیار و اصغر تفنگساری، آبادان: پرستش.
12. هدایت ، صادق (1351) بوف کور، تهران: سپهر.
13. ـــــــــــــ  (1330) حاجی­آقا، تهران: جاویدان.
14. ـــــــــــــ (1342) الف، زنده بگور، تهران: امیر کبیر.
15. ـــــــــــــ  (1331) سایه روشن، تهران: سینا.
16. ـــــــــــــ  (1342) سگ ولگرد، تهران: امیر کبیر.
17. ـــــــــــــ  (1341) سه قطره خون، تهران: امیر کبیر.
18. همایون کاتوزیان، محمدعلی (1377) هدایت از افسانه تا واقعیت، تهران: طرح نو.

مقالات

1. رضی، احمد، مسعود بهرامی (1385) زمینه­ها و عوامل نومیدی صادق هدایت، فصلنامه پژوهش­های ادبی، شماره 11، صص 114-93.
2. زمانیان، علی (1385) نهیلیسم از انکار تا واقعیت، فصلنامه راهبرد، شمارة 4، صص114-87 .
3. عبدی، صلاح الدین، مریم مرادی (1391) ­بازتاب مصادیق فقر فرهنگی و سلطه سلطنت در پهنه داستان­کوتاه صادق هدایت و زکریا تامر­، ادب عربی(دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)، دوره 4، شماره4 ، صص89-71.
4. کرباسی­زاده اصفهانی، علی، سیّد آزاده امامی (1394) نیست­انگاری، خاستگاه، اقسام و پیامدهای آن از منظر نیچه، مجله علمی پژوهشی متافیزیک، سال پنجاه و یکم، شماره 20، صص110-93.
5. مشایخی، حمیدرضا، محمود دهنوی(1390) جلوه‌های نیهیلیسم در اشعار ایلیا ابوماضی، فصلنامۀ لسان مبین، دوره2، شمارة 4، صص 259-233.
6. محمدی، ابراهیم، عصمت غفوری­حسن­آباد و عبدالرحیم حقدادی (1393) تحلیل تطبیقی عنوان داستان در آثار صادق هدایت و زکریا تامر، پژوهش­های ادبیات تطبیقی،دوره 1، شماره 2، صص217-191.