بهره‌گیری از معیارهای شاخص روش IMDPA در پهنه‌بندی شدت بیابان‌زایی منطقه جنوب شرق زاهدان

جغرافیای طبیعی

مقاله 7، دوره 12، شماره 45، آذر 1398، صفحه 87-105   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

لیلا خانی بندانی¹؛ هادی جعفری^{* 2}

¹دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زمین‌شناسی زیست محیطی، دانشگاه صنعتی شاهرود،ایران

²استادیار هیدروژئولوژی، دانشکده علوم زمین دانشگاه صنعتی شاهرود،ایران [e-mail] 09132522107

چکیده

بیابان­زایی به معنی تخریب زمین در مناطق خشک و نیمه­خشک، امروزه به عنوان یکی از جدی­ترین مشکلات جامعه جهانی در آمده است. در این تحقیق چهار معیار اقلیم، خاک، پوشش گیاهی و فرسایش بادی برای ارزیابی شدت بیابان­زایی در منطقه جنوب شرق زاهدان مناسب تشخیص داده شده و پتانسیل بیابان­زایی با استفاده از مدل ایرانی IMDPA مورد ارزیابی قرار گرفته است. وضعیت بیابان­زایی در هر یک از واحدهای کاری ژئومورفولوژیکی پس از امتیازدهی به شاخص­های هر معیار تعیین شده است. از هم­پوشانی شاخص­ها در نرم­افزار ArcGIS، نقشه معیارها ترسیم شده که از ترکیب آنها در نهایت نقشه نهایی شدت بیابان­زایی منطقه مورد مطالعه تهیه شده است. نتایج توزیع فراوانی کلاس­های شدت فعلی بیابان­زایی منطقه نشان می­دهد 39/23 درصد مساحت منطقه در کلاس کم و ناچیز، 75/5 درصد در کلاس متوسط، 69/61 درصد در کلاس شدید و 17/9 درصد منطقه در کلاس خیلی شدید شدت بیابان­زایی قرار دارند. معیار اقلیم با ارزش 25/3 بیشترین تأثیر را در بیابان­زایی منطقه داشته که نشان­دهنده نقش اصلی عوامل طبیعی در بیابان­زایی منطقه مورد مطالعه می­باشد.

کلیدواژه‌ها

مدل ایرانی؛ فرسایش بادی؛ تخریب زمین؛ سیستان و بلوچستان

مراجع

منابع

1-ابریشم، الهام السادات و سادات فیض نیا. 1393. ارزیابی شدت بیابان‏ زایی حوزة آبخیز درخت سنجد با استفاده از مدلIMDPA. مرتع و آبخیزداری،شماره شصت و هفت،صفحه345-358.‎

2-اختصاصی، محمدرضا و عادل سپهر. (1390):روش­ها و مدل­های ارزیابی و تهیه نقشه بیابان­زایی. انتشارات دانشگاه یزد.

3-اکبری،مرتضی. حمیدرضا کریم­زاده،رضا مدرسوبهاره چکشی. 1386. ارزیابیوطبقه بندیبیابانزاییبافناوری سنجشازدوروسیستماطلاعاتجغرافیایی (مطالعهموردی: منطقهخشکشمالاصفهان). فصلنامهعلمی- پژوهشیتحقیقاتمرتعوبیابانایران،جلدچهارده، شمارهنه، صفحه 124-142.

4-الرئیسی،عبدالغنی. غلامرضا زهتابیان، حسن احمدی، حسن خسروی و مصطفی دستورانی. 1391. ارزیابیوضعیتفعلیبیابا‌ن‌زاییدر مناطقبیابانیساحلیبااستفادهاز معیارهایبیوفیزیکمدل IMDPA (بررسیموردی:منطقهکهیرکنارک،چابهار). پژوهش‌های آبخیز‌داری (پژوهش و سازندگی)، شماره نود و هفت، صفحه 43- 51.

5-بخشندهمهر،لیلا. سعید سلطانیو عادل سپهر. 1392. ارزیابیوضعیتفعلیبیابانزاییواصلاحمدلمدالوسدردشتسگزیاصفهان.نشریهمرتعوآبخیزداری،مجلهمنابعطبیعیایران،دورهشصت و شش. شماره یک.

6-بی­نام. 1383. طرحاجراییبیابان­زداییوتثبیت شنمنطقه میرجاوه(شهرستانزاهدان).مطالعاتپایه.جلددوم. ادارهکلمنابعطبیعیاستانسیستانوبلوچستان.

7-حبشی، خلیل.حمیدرضا کریم زاده،سعید پورمنافی و رضا جعفری. 1395. ارزیابی بیابان زایی در شرق اصفهان با استفاده از روش تلفیقی مدل مدالوس و ارزیابی چند معیاره (MCA). مدیریت بیابان، دوره پنج، شماره ده، صفحه 99-115.

8-حسینی،سیدمحمود.محمدرضا اختصاصی وخدارحم بزی. 1389. بررسینوعوشدتعواملمؤثردربیابان­زایی سیستان (مطالعهموردی: منطقهنیاتک).فصلنامهعلمی- پژوهشیفضایجغرافیایی،سالنهم، شمارهسی و یک، صفحه 119-136.

9-خانی بندانی، لیلا. 1394. ارزیابی خطر بیابان­زایی در جنوب­شرق شهرستان زاهدان، پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته زمین­شناسی زیست محیطی، دانشگاه صنعتی شاهرود.

10-داوری، سرور.علیرضاراشکی،مرتضیاکبری و علی اصغر طالبان فرد. 1397. پایش تغییرات زمانی-مکانی شاخص‌های مؤثر بیابان‌زایی مناطق خشک جنوب خراسان رضوی. نشریه سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی (کاربرد سنجش از دور و GISدر علوم منابع طبیعی)،دوره نه، شماره دو، صفحه 17-32.

11-ذاکری‌نژاد، رضا. مسعود مسعودی،رشید فلاح‌شمسی و فخرالدین افضلی. 1391. ارزیابی شدت بیابان‌زایی با معیار آب زیرزمینی و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی؛ مطالعه موردی زرین دشت فارس. فصلنامه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب، سال دوم، شماره هفتم، صفحه1-10.

12-شاکریان، نوشین.غلامرضا زهتابیان،محمدعلیزارع چاهوکی و حسن خسروی. 1396. تعیین مهم‌ترین معیارها و شاخص‌های موثر بر تخریب سرزمین و بیابان‌زایی. مرتع و آبخیزداری،دوره هفتاد، شماره 2، صفحه 385-398.‎

13-طباطبایی­زاده،منیرالسادات.محمدرضا اختصاصی،حسن احمدیوعلی اکبر نظریسامانی. 1391. ارزیابیوضعیتفعلی بیابان­زاییبااستفادهازمدلاصلاحشده MICD (مطالعهموردی: دشتفخرآبادمهریز).مجله کاربردسنجشازدورو GIS درعلوممنابعطبیعی،سالسوم،شماره 9 .

14-کاظمی­نیا، عبدالرضا.کاظم رنگزن و مهدی محمودآبادی. 1396. بررسی شدت بیابان زایی با استفاده از مدل مدالوس (مطالعه موردی: اراضی غرب اهواز).‎نشریه سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی (کاربرد سنجش از دور و GISدر علوم منابع طبیعی)،دوره هشت، شماره  2، صفحه 111-126.

15-کفاش، عباس. 1392. ارزیابی پتانسیل بیابان‏زایی با استفاده از مدل IMDPA درمنطقه مرادآباد سراوان. پایان­نامه کارشناسی ارشد در رشته بیابان‏زدایی، دانشگاه زابل.

16-محمدقاسمی،سیلوانا. غلامرضا زهتابیانوحسن احمدی. 1387. ارزیابیشدتبیابان­زاییمنطقهزابلازمنظر معیارآببااستفادهازمدلمدالوس.منابعطبیعی،شمارههشتاد.

17- معروف پور, سامان.احمد فاخری فرد و جلال شیری. 1397. تحلیل و پهنه بندی شدت تخریب بیابان‌زایی با استفاده از مدل بیابان‌زاییIMDPA و خوشه‌بندی (مطالعۀ موردی: دشت بم‌نرماشیر و رحمت آباد).اکوهیدرولوژی،دوره پنج، شماره یک، صفحه 123-134.‎

18-ممبنی، مریم.عبدالعلی کرم شاهی،فرزاد آزادنیا، پرویز گرایی و کامران کریمی. 1394. ارزیابی شدت بیابان زایی با استفاده از مدل ایرانی بیابان زایی (IMDPA)مطالعه موردی: دشت عباس، استان ایلام.‎نشریه سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی (کاربرد سنجش از دور و GISدر علوم منابع طبیعی)،دوره هفت، شماره  سه، صفحه 100-112.

 

19-Ahmady-Birgani, H., McQueen, K. G., Moeinaddini, M., & Naseri, H. 2017. Sand dune encroachment and desertification processes of the Rigboland Sand Sea, Central Iran. Scientific reports, 7(1), 1523.

20-Barzani, M. M., & Khairulmaini, O. S. 2013. Desertification risk mapping of the Zayandeh Rood Basin in Iran. Journal of earth system science, 122(5), 1269-1282.

21-Boali, A., Bashari, H., & Jafari, R. 2019. Evaluating the potential of Bayesian networks for desertification assessment in arid areas of Iran. Land Degradation & Development, 30(4), 371-390.

22-Fozooni, L., Fakhiri, A., Ekhtesasi, M. R., Kazemi, Y., Mohammadi, H., & Shafey, H. 2012. Assessment of desertification using MEDALUS model, with emphasis on wind and water indices, case study Sistan province, Iran. Elixir Pollution. Vol. (15): pp. 8067-8071.

23-Gad, A. and Shalaby, A. 2010. Assessment and mapping of desertification sensitivity using remote sensing and GIS. Case study: Inland Sinai and Eastern Desert Wadies. In US–Egypt Workshop on Space Technology and Geoinformation for Sustainable Development, Cairo, Egypt: 14-17.

24-Iavazzo, P., Terracciano, S., Topa, M. E., Adamo, P., Coly, A., De Paola, F., ... & Traoré, S. E. 2013. The role of climate change and erosion processes in desertification process in a sub-Saharan peri-urban area (Ouagadougou, Burkina Faso). In EGU General Assembly Conference Abstracts. Vol. (15): p. 2238.

25-Jafari, R., & Bakhshandehmehr, L. 2016. Quantitative mapping and assessment of environmentally sensitive areas to desertification in central Iran. Land Degradation & Development, 27(2), 108-119.

26-Jian, G., Wang, T., Xue, X., Shaoxiu, M. and  Peng, Fe. 2009. Monitoring Aeolian desertification process in Hulunbir grassland during 1975–2006, Northern China. Environ Monit Assess. Vol (166): pp. 563–571.

27-Khosravi, H., Zehtabian, G., Ahmadi, H., & Azarnivand, H. 2014). Hazard assessment of desertification as a result of soil and water recourse degradation in Kashan Region, Iran. Desert, 19(1), 45-55.

28-Kosmas, C., Kirkby, M. and  Geeson, N. 1999. Manual on key indicators of desertification and mapping environmentally sensitive areas to desertification (EUR 18882), European Commission Community Research, 94pp.

29-Lavado Contador, J. F., Schnabel, S., Gomez Gutierrez, A., & Pulido Fernandez, M. 2009. Assessing the environmental sensitivity to land degradation. A validation of the MEDALUS method in SW Spain. In EGU General Assembly Conference Abstracts. Vol. (11): p. 10730.

30-Mohamed, E. S. 2013. Spatial assessment of desertification in north Sinai using modified MEDLAUS model. Arabian Journal of Geosciences, Vol. 6(12):pp. 4647-4659.

31-Parvari, S. H., Pahlavanravi, A., Nia, M., Reza, A., Dehvari, A., & Parvari, D. 2011. Application of methodology for mapping environmentally sensitive areas (ESAs) to desertification in dry bed of Hamoun Wetland (Iran). ECOPERSIA. Vol (1): pp. 65-80.

32-Sarparast, M., Ownegh, M., Najafinejad, A., & Sepehr, A. 2018. An applied statistical method to identify desertification indicators in northeastern Iran. Geoenvironmental Disasters, 5(1), 3.

33-Sepehr, A., Hassanli, A. M., Ekhtesasi, M. R., & Jamali, J. B. 2007. Quantitative assessment of desertification in south of Iran using MEDALUS method, Environmental monitoring and assessment. Vol. 134(1-3): pp. 243-254.