نوسازی و گفتمان فرهنگی - مذهبی در دو دهه پایانی عصر پهلوی دوم

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 6، دوره 6، شماره 22، دی 1398، صفحه 139-172   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2019.670178

نویسندگان

سعید جهانگیری^{* 1}؛ ابوالقاسم طاهری²

¹دکتری، گروه علوم سیاسی، گرایش مسائل ایران، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

²استاد، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر واکاوی نقش فرایند نوسازی در سقوط سلسلۀ پهلوی از منظر فرهنگی – مذهبی بود.روند نوسازی و گفتمان فرهنگی - مذهبی در عصر پهلوی دوم، جنبش انقلابی مذهبی ضد نوسازی حکومت، مجادله بر‌ سر‌ وجوه دین و رابطه آن با قدرت و کنش‌های‌ ایدئولوژیک‌ رژیم پهلوی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی انجام شد، نشان دادعلت سقوط سلسله پهلوی، ریشه‌های قومی و مذهبی جامعه، نادیده گرفتن قدرت روحانیون و اثرپذیری فرهنگی از روحانیت بود، که برنامه‌های نوسازی حکومت  هم نتوانست در بین آنها طرفدارانی بیابد.در مجموعنوسازی و مدرنیزاسیون متاثر از الگوهای غربی و متکی به سیاست‌های آمرانه محمدرضا شاه پهلوی از دهه 40 شمسی به بعد، نگرانی فزاینده گروه‌ها و اقشار مدافع فرهنگ و سنت اسلامی را برانگیخت و موجب انقلاب شد.

کلیدواژه‌ها

طبقه متوسط جدید؛ سیاست فرهنگی؛ گفتمان فرهنگی – مذهبی؛ پهلوی دوم؛ روحانیت

مراجع

1. آبادیان، حسین (1383). دودههواپسینحکومتپهلوی. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی،ج1.
2. آبراهامیان، یرواند (1388). ایران بین دو انقلاب. ترجمه کاظم فیروزمند، محسن مدیرشانه‌چی. تهران: نشر مرکز.
3. اخوان منفرد، حمیدرضا (1381). ایدئولوژیانقلابایران. تهران: عروج.
4. ازغندی، علیرضا ( 1386). نخبگانسیاسیایرانبیندوانقلاب. تهران: نشر قومس.
5. ایگلتون، تری (۱۳۸۱‌). درآمدی بر ایدئولوژی. ترجمه اکبر معصوم بیگی. تهران: نـشر آگـه.
6. بشیریه، حسین (۱۳۸3). ایدئولوژی سیاسی و هویت اجتماعی در ایران. نـاقد،2:‌ 13-29.
7. بنوعزیزی، علی (1374). جایگاه سنت و تجدد در مطالعه توسعه. ترجمه محمد عابدی اردکانی.فرهنگ توسعه، 12:18-17.
8. پزشکی، محمد؛ حسینی‌زاده، سید محمدعلی (1379).انقلاباسلامیوچراییوچگونگیرخدادآن. تهران: نشر معارف، چ4.
9. پهـلوی‌، محمدرضا (۱۳۴2). مأموریت برای وطنم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
10. پهلوی، محمدرضا (۱۳۴۵). انقلاب سـفید. ترجمه صمد نامور. تهران: بی‌نا.
11. پهلوی، محمدرضا (۱۳55). پاسخ‌ به‌ تاریخ. تـرجمه شهریار ماکان. تهران: انتشارات شهر آب، ج10.
12. پهلوی، محمدرضا (بی‌تا). شاه گفتارهای مذهبی. ری: آسـتانه مبارکه حضرت عبدالعظیم، ج1.
13. تودارو، مایکل (1366). توسعه اقتصادی در جهان سوم. غلامعلی فرجادی. تهران: انتشارات وزارت برنامه و بودجه. چاپ دوم، ج1.
14. جیروند، عبدالله (1368).توسعهاقتصادی. تهران: انتشارات موسوی، چاپ دوم .
15. حسینی، حسین (1381). رهبریوانقلاب (نقش امام خمینی در انقلاب اسلامی ایران). تهران: انتشارات عروج.
16. دادلی، جرالد (1368). پیشگامانتوسعه. سیدعلی اصغر هدایتی، علی یاسی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
17. ریـکتور‌، پل‌ (۱۳۸۲). ایدئولوژی و اتوپیا. ترجمه احمد بستانی. تهران: سمت.
18. زونیس، ماروین (۱۳۷۰). شکست شاهانه. ترجمه عباس مخبر. تهران: انتشارات طرح نو.
19. شاعری‌، احمد‌ (۱۳۵۰‌). عصر همیشگی شاه و مردم. تهران: بی‌نا.
20. شیخی، الیاس (1382). رهیافتینودرتبیینچراییانقلاباسلامی. اصفهان: نشر دادیار.
21. صفا‌، ذبیح‌الله (بی‌تا). تاریخ علوم عـقلی در تـمدن اسلامی. تهران: دانشگاه تهران.
22. عظیمی، فخرالدین (۱۳۸۹). حاکمیت ملی و دشمنان آن. تهران: نشر نامک.
23. علم، اسدالله (۱۳۷۲). یادداشت‌های علم. تهران‌: نشر کتاب سرا، ج2،‌5.
24. عیوضی، محمدرحیم (1385). جامعه‌شناسیاپوزیسیوندرایران. تهران: نشر قومس.
25. فراتی، عبدالوهاب (1381). مجموعهمقالات:درآمدیبرریشه‌هایانقلاباسلامی. قم: انتشارات معارف.
26. فوران، جان (۱۳۷۳). مقاومت شکننده. ترجمه احمد تدین. تهران: رسا.‌
27. فوکو، میشل (1377). ایرانی‌ها چه رؤیایی در سر دارند؟. ترجمه حسین معصومی همدانی. تهران: هرمس.
28. کاظمیان، مرتضی (1384).نظامسیاسی،بحرانهژمونیواقتدار .تهران: قصیده سرا.
29. گـازیوروسکی، مارک، ج. (1373). دیپلماسی آمریکا و شاه. ترجمه جمشید زنگنه. تهران: نشر رسا.
30. لک‌زایی، نجف (1391). تحولاتسیاسی -اجتماعیایرانمعاصر. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.
31. مشیری، فرخ (1384). دولتوانقلاباجتماعیدرایران.تهران: انتشارات قصیده‌سرا.
32. مقصودی، مجتبی (1386). تحولاتسیاسیواجتماعیایران (1320-1357). تهران: نشر روزنه.
33. ملک‌محمدی، حمیدرضا (1381). ازتوسعهلرزانتاسقوطشتابان. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
34. هنرمند، منوچهر (۱۳۴۹). پهلویسم مکتب نو. تهران: بی‌نا.
    1. Abrahamian, Edvand (1980). Strutural Causes of the Iranian Revolution. MERIP Reports, 87: 21-26. DOI: 10.2307/3011417.
    2. Avery, Peter (1996). Balabcing Factor in Irano - Islamic Politics and Society. Middle East Journal, 50(2): 177-189.
    3. 36. Bill, James (1972). The Politics of Iran: New Middle Class in Iran, Genesis, Opportunity, Challenge. Qom: Eram Publishing.