ویژگی‌های مؤسسه حسابرسی و مدیریت سود تعهدی و واقعی

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

مقاله 2، دوره 11، شماره 44، دی 1398، صفحه 23-58   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

معصومه علوی¹؛ احمد یعقوب نژاد^{* 2}؛ فاضل محمدی نوده^{* 3}

¹دانشجوی دکتری حسابداری، واحد قزوین، دانشگاه آزاداسلامی، قزوین، ایران،

²دانشیارگروه حسابداری، دانشکده اقتصاد و حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران،

³استادیار گروه مدیریت، دانشکده علوم انسانی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.

چکیده

هدف مقاله حاضر کنکاشی پیرامون تأثیر ویژگی‌های مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود است. برای اندازه‌گیری مدیریت سود تعهدی و فعالیت‌های واقعی از مدل‌های دیچو و دیچف (2002) و رویچاوداری (2006) استفاده شد. ویژگی‌های حسابرس شامل عمر، توان رقابت، استقلال، تعداد شرکاء، رتبه در جامعه حسابداران رسمی، رتبه در بورس و اوراق بهادار، چرخش، اندازه، تخصص و دوره تصدی هستند. نمونه آماری پژوهش شامل تعداد 99 شرکت پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادار تهران طی سال‌های 1390 تا 1396 است. برای آزمون فرضیه‌های تحقیق از مدل‌های رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند بین استقلال، رتبه در جامعه حسابداران رسمی، چرخش و اندازه مؤسسه حسابرسی با مدیریت سود تعهدی رابطه معنادار برقرار است. عمر، توان رقابت و اندازه مؤسسه حسابرسی تأثیر معناداری بر مدیریت سود ناشی از جریان نقد عملیاتی غیرعادی دارند. عمر، استقلال، رتبه در جامعه حسابداران رسمی، اندازه، تخصص و دوره تصدی مؤسسه حسابرسی از تأثیر معناداری بر مدیریت سود ناشی از هزینه‌های تولید غیرعادی برخوردار هستند. به علاوه، عمر، توان رقابت، رتبه در بورس و اوراق بهادار، اندازه، تخصص و دوره تصدی مؤسسه حسابرسی تأثیر معناداری بر مدیریت سود ناشی از هزینه‌های اختیاری غیرعادی دارند. اما، مدیریت سود تعهدی و فعالیت‌های واقعی تحت تأثیر تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی نیست.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: ویژگی‌های مؤسسه حسابرسی؛ مدیریت سود؛ اقلام تعهدی غیرعادی و فعالیت-های واقعی غیرعادی

اصل مقاله

 

ویژگی‌های مؤسسه حسابرسی و مدیریت سود تعهدی و واقعی

 

معصومه علوی

تاریخ دریافت: 07/07/1398            تاریخ پذیرش: 08/09/1398

 

[1]

احمدیعقوب‌نژاد[2]

فاضل محمدی نوده[3]

چکیده

هدف مقاله حاضر کنکاشی پیرامون تأثیر ویژگی‌های مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود است. برای اندازه‌گیری مدیریت سود تعهدی و فعالیت‌های واقعی از مدل‌های دیچو و دیچف (2002) و رویچاوداری (2006) استفاده شد. ویژگی‌های حسابرس شامل عمر، توان رقابت، استقلال، تعداد شرکاء، رتبه در جامعه حسابداران رسمی، رتبه در بورس و اوراق بهادار، چرخش، اندازه، تخصص و دوره تصدی هستند. نمونه آماری پژوهش شامل تعداد 99 شرکت پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادار تهران طی سال‌های 1390 تا 1396 است. برای آزمون فرضیه‌های تحقیق از مدل‌های رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند بین استقلال، رتبه در جامعه حسابداران رسمی، چرخش و اندازه مؤسسه حسابرسی با مدیریت سود تعهدی رابطه معنادار برقرار است. عمر، توان رقابت و اندازه مؤسسه حسابرسی تأثیر معناداری بر مدیریت سود ناشی از جریان نقد عملیاتی غیرعادی دارند. عمر، استقلال، رتبه در جامعه حسابداران رسمی، اندازه، تخصص و دوره تصدی مؤسسه حسابرسی از تأثیر معناداری بر مدیریت سود ناشی از هزینه‌های تولید غیرعادی برخوردار هستند. به علاوه، عمر، توان رقابت، رتبه در بورس و اوراق بهادار، اندازه، تخصص و دوره تصدی مؤسسه حسابرسی تأثیر معناداری بر مدیریت سود ناشی از هزینه‌های اختیاری غیرعادی دارند. اما، مدیریت سود تعهدی و فعالیت‌های واقعی تحت تأثیر تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی نیست.

واژه‌های کلیدی: ویژگی­های مؤسسه حسابرسی ، مدیریت سود، اقلام تعهدی غیرعادی و فعالیت­های واقعی غیرعادی.

1- مقدمه

در سال­های اخیر، وضعیت­های پرنوسان اقتصادی بر شرکت­ها اثرگذار بوده و سبب شده موضوع گزارشگری مالی در شرکت­ها و مباحث مرتبط با آن در تصمیمات مدیریت بسیار قابل توجه گردد. تحقیقات نشان داده­اند مدیران به واسطه انگیزه­های مختلفی سود را مدیریت می­کنند (دیفوند و جیامبالوو^[i]، 1994؛ هیلی و والن^[ii]، 1999؛ بیکر و همکاران^[iii]، 2009). به علت مشکلات عدم تقارن اطلاعاتی ناشی از مدیریت سود که می­تواند ارزش سهامداران را کاهش دهد، هم فعالان بازار و هم سیاستگذاران در مورد مدیریت سود نگران هستند (تئو و همکاران^[iv]، 1998؛ لویت^[v]، 2007). به دو طریق می­توان از طریق کاهش عدم تقارن اطلاعاتی، رفتار مدیران را تغییر داد؛ یکی کاهش مستقیم عدم تقارن اطلاعاتی به وسیله مشوق­ها و دیگری کاهش غیرمستقیم عدم تقارن اطلاعاتی به وسیله نظارت است. با توجه به احتمال وقوع مدیریت سود در شرکت­ها، نیاز به مکانیزم­هایی برای کنترل این موضوع است و در این راستا راهبری شرکتی مؤثر می­تواند منجر به کاهش امکان فرصت­طلبی مدیران شوند (جانسون و وایدی^[vi]، 2013؛ انیس^[vii]، 2014). نظام راهبری شرکت از طریق مکانیزم­های برون سازمانی و درون سازمانی می­تواند به اعمال مدیریت مؤثر، کاهش مشکلات عدم تقارن اطلاعاتی و افزایش اعتماد سهامداران منجر گردد. سازوکارهای راهبری شرکتی ابزارهایی برای سهامدارانی هستند که تلاش می­کنند از طریق تغییر در رفتار مدیرانی که در واقع نمایندگان آن­ها هستند، هزینه­های نمایندگی را کاهش دهند (کاناگرتنام و همکاران^[viii]، 2007؛ چن و همکاران^[ix]، 2007). در این زمینه حسابرسان به عنوان مکانیزم کنترلی برون سازمانی راهبری شرکتی می­توانند نقش مهمی را در آگاهی بخشی نسبت به این موضوع برای ذی­­نفعان ایفا کنند. حسابرسان می­توانند از طریق انجام حسابرسی­ با کیفیت، تضاد منافع بین افراد درون سازمانی و برون سازمانی را محدود نموده و عدم تقارن اطلاعاتی و هزینه­های نمایندگی را کاهش دهند. بر اساس بیانیه­ مفاهیم بنیادی حسابرسی که انجمن حسابداران آمریکا منتشر کرده است، ویژگی­های لازم برای حسابرس تابع شرایطی است که نیاز به حسابرسی را به وجود آورده و فرایندی است که این نیاز را برآورده می­سازد. کسب صلاحیت­های حسابرس موفق منوط به داشتن ویژگی­های مختلف در زمینه­ موضوعات اولیه و بنیادی حرفه حسابرسی (صلاحیت حرفه­ای و اخلاقی)، داشتن چشم انداز، داشتن توانایی دید کلی، ارتقای مهارت­های اجتماعی، قدرت تصمیم­گیری، رهبری و مهارت­های ارتباطی حسابرسان است (اندرسون[x]، 2011). ویژگی­های حسابرس را می­توان به دو گروه ویژگی­های فردی ویژگی­های ساختاری تقسیم­بندی کرد (جان­نثاری، ۱۳۹۱)؛ ویژگی­های فردی خصوصیاتی است که تا حدودی منحصر به حرفه حسابرسی است. استقلال، صلاحیت حرفه­ای و صلاحیت اخلاقی از جمله ویژگی­های فردی حسابرس است. برخی ویژگی­های حسابرس به طور غیرمستقیم از طرف استفاده­کنندگان برون سازمانی اطلاعات به او تفویض شده است. این ویژگی­ها شامل اختیار و پذیرش است.

با توجه به نقش و اهمیت حسابرس و ماهیت ویژگی­های حسابرس در زمینه مدیریت سود، در این پژوهش تأثیر ویژگی­های حسابرس بر انواع مدیریت سود بررسی شده است . با توجه به اهمیت موضوع مورد بررسی، مدیران، حسابرسان، شرکت­های سرمایه­گذاری، تحلیل­گران بازار سرمایه، کارگزاران بورس و اوراق بهادار و تدوین­کنندگان استانداردهای حسابداری و حسابرسی به عنوان اصلی­ترین کاربران پژوهش محسوب می­شوند. ارائه اطلاعاتی در رابطه با ویژگی­های حسابرس و ارتباط آن با مدیریت سود در شرکت­های سرمایه­پذیر می­تواند گروه­های متنوع استفاده کننده را در اتخاذ تصمیم­­های مربوط و مناسب یاری دهد. در این پژوهش مدیریت سود از دو جنبه شامل مدیریت سود تعهدی و مدیریت سود واقعی مورد توجه است. همچنین ویژگی­های حسابرس شامل عمر، توان رقابت، استقلال، تعداد شرکاء، رتبه در جامعه حسابداران رسمی، رتبه در بورس و اوراق بهادار، چرخش، اندازه، تخصص در صنعت و دوره تصدی مؤسسه حسابرسی هستند.

 

2- بیان مسأله پژوهش

برخی مطالعات شواهدی در مورد رابطه بین معیارهای حسابرسی و کیفیت گزارشگری مالی را ارائه نموده­اند ( بلسم و همکاران[xi]، 2003؛ لین و هوانگ[xii]، 2010). در توجیه این رابطه می­توان استدلال کرد کیفیت بالای حسابرس مستلزم نظارت مؤثر بر عملکردهای مشکوک حسابداری و دستکاری­ در گزارشگری مالی توسط مدیریت است. در حقیقت یکی از سازوکارهای کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و مدیریت سود، استفاده از خدمات حسابرسان مستقل می­باشد. برخی تحقیقات چگونگی تأثیر حسابرسی مستقل از طریق کاهش عدم تقارن اطلاعاتی را بر مدیریت سود بررسی کرده­اند و حسابرسی به عنوان یک مکانیزم بازدارنده مدیران در زمینه دستکاری سود شناسایی شده است (دیفوند و همکاران^[xiii]،2000؛ ؛ آرنز و همکاران[xiv]، 2010؛ لین و هوانگ، 2010؛ علوی­طبری و همکاران، 1390؛  حیدری و همکاران، 1396). در عین حال، در این تحقیقات جهت ارزیابی نقش حسابرس، از تعداد محدودی از ویژگی­های حسابرس استفاده شده و به نظر می­رسد استفاده از یک یا تعداد محدودی از این ویژگی­ها برای نتیجه­گیری نسبت به نقش حسابرسی کفایت نمی­کند. از این رو لازم است از دیدگاهی جامع­تر نقش مواردی همچون سابقه مؤسسه حسابرسی، محیط رقابتی بازار خدمات حسابرسی، ماهیت شرکای مؤسسه حسابرسی، استقلال حرفه­ای حسابرس و رتبه کیفی مؤسسات حسابرسی در کنار سایر ویژگی­های معمول مورد استفاده در زمینه مدیریت سود ، بررسی شود.. وجود معیارهای اثربخش حسابرس نقش مهمی در کاهش مدیریت سود ایفا می­کنند؛ زیرا وظیفه حسابرسان اعتبار بخشی به قابلیت اعتماد صورت­های مالی است. پی بردن به چگونگی تغییرات ویژگی­های حسابرس در شرایط ویژه­ای مانند تشدید مدیریت سود (واقعی و تعهدی) می­تواند سبب گسترش ادبیات حسابداری در این حوزه شود و فرایند اجرای حسابرسی با کارایی و اثربخشی بیشتری انجام شود. در این پژوهش، روابط میان ویژگی­های حسابرس و مدیریت سود بررسی می­شود. موضوع این است که آیا ویژگی­های حسابرس می­توانند مدیریت سود شرکت­ها را در حوزه اقلام تعهدی و فعالیت­های واقعی تحت تأثیر قرار دهند.

 

3- مبانی نظری پژوهش

یکی از موضوعات مهم گزارشگری مالی که در تحقیقات مختلفی مورد توجه قرار گرفته، موضوع مدیریت سود است. دی­جورج و همکاران[xv] (1999) مدیریت سود را نوعی دستکاری سود توسط مدیریت جهت حصول به سطح مورد انتظار سود برای بعضی از تصمیم­های خاص مثل پیش­بینی تحلیل­گران و یا برآورد روند سودهای قبلی برای پیش­بینی سودهای آتی تعریف کرده است. بنا بر نظر هیلی و والن (1999) مدیریت سود هنگامی رخ می­دهد که مدیران از قضاوت­های شخصی خود در گزارشگری مالی استفاده کنند و ساختار معاملات را جهت تغییر گزارشگری مالی دستکاری نمایند. مدیریت سود با هدف گمراه کردن برخی از افراد ذینفع در خصوص عملکرد اقتصادی شرکت و یا به منظور تحت تأثیر قراردادن نتایج ناشی از قراردادهایی که به ارقام حسابداری گزارش شده بستگی دارند، صورت می­گیرد. تحقیقات نشان داده­اند مدیران به واسطه انگیزه­های مختلفی سود را مدیریت می­کنند (دیفوند و جیامبالوو، 1994؛ هیلی و والن، 1999؛ بیکر و همکاران 2009). مدیران از دو روش جهت مدیریت کردن سود استفاده می­کنند. این موضوع هم می­تواند به شکل مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی به واسطه انتخاب استراتژی­های حسابداری و ارزیابی اقلام تعهدی انجام شود (جونز^[xvi]، 1991) و هم این موضوع می­تواند به شکل مدیریت سود از طریق فعالیت­های واقعی به واسطه تغییر در ماهیت و یا سطح فعالیت­های اقتصادی مانند تبلیغات، تحقیق و توسعه و آموزش جهت دستیابی به اهداف سود انجام شود (رویچاوداری^[xvii]، 2006). شواهد نشان داده به دلیل مشکلات شناسایی مدیریت واقعی سود توسط حسابرسان و  قانونگذاران  بورس ،  پس از اعمال  قانون ساربینز آکسلی ، مدیریت سود حسابداری به مدیریت واقعی سود تغییر جهت داده است (کامیفورد و همکاران[xviii]، 2016). مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی با تغییر در روش­های حسابداری و تخمین­ها، هنگام گزارش رویداد در صورت­های مالی ایجاد می­شود. این روش، سود حسابداری را بی آن که آثار نقدی بر جای بگذارد، به سمت خاصی جهت می­دهد .مبنای انجام مدیریت سود در این روش، اقلام تعهدی است. در مدیریت سود از طریق فعالیت­های واقعی، دستکاری­ عمدی در فعالیت­های واقعی صورت می­گیرد تا سود گزارش شده را در جهت خاصی تغییر دهد و این از طریق تغییر زمانبندی فعالیت یا ساختار معاملات ایجاد می­شود (دیچو و همکاران[xix]، 1996). رویچاوداری (2006) سه نوع ابزارهای مدیریت سود از طریق فعالیت­های واقعی شامل دستکاری فروش، کاهش هزینه­های اختیاری و تولید بیش از اندازه برشمرده است. دستکاری فروش به تسریع در فروش از طریق اعطای تخفیف یا شرایط اعتباری مناسب جهت افزایش سود دوره جاری اطلاق می­شود. این نوع دستکاری بطور بالقوه می­تواند ارزش شرکت را کاهش دهد؛ زیرا دستکاری فعالیت­های واقعی در دوره جاری به منظور افزایش سود ممکن است بر جریان­های نقد دوره آتی تأثیر منفی داشته باشد. نوع دیگر مدیریت سود از طریق فعالیت­های واقعی شامل کاهش هزینه­های اختیاری است. هزینه­های اختیاری مانند مخارج تحقیق و توسعه، تبلیغات و تعمیرات و نگهداری، معمولاً در دوره وقوع به عنوان هزینه گزارش می­شوند. از این رو، مدیران شرکت­ها می­توانند از طریق کاهش هزینه­های اختیاری، هزینه­های گزارش شده را کاهش و سود را افزایش دهند. اگر مدیران هزینه­های اختیاری را به منظور برآورده ساختن اهداف سود کاهش دهند، باید به طور غیرمعمول هزینه­های اختیاری پایین گزارش کنند. نوع دیگر مدیریت سود فعالیت­های واقعی، تولید بیش از اندازه است. با تولید بیش از اندازه می­توان هزینه سربار را بر تعداد واحدهای تولیدی بیشتر سرشکن کرد. در نتیجه با کاهش هزینه ثابت هر واحد، هزینه تولید هر واحد کاهش و حاشیه سود افزایش می­یابد. در نتیجه، شرکت­ها هزینه­های تولید و نگهداری اقلام بیش از حد تولید شده را متحمل می­شوند که این هزینه­ها از طریق فروش دوره جاری بازیافت شدنی نیست. در نتیجه، جریان­ نقد عملیاتی کمتر از سطح عادی می­شود.

جدایی مالکیت از مدیریت با مشکلات نمایندگی و عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و سهامداران همراه است و این موضوع مستلزم اعمال نظارت­هایی از سوی حسابرسان است. حسابرسان مستقل وظیفه اعتباربخشی به گزارش­های مالی شرکت­ها از جهت انطباق با اصول پذیرفته شده حسابداری را بر عهده دارند. بنابراین، اعتباربخشی انجام شده از سوی حسابرسان می­تواند درست بودن صورت­های مالی شرکت­ها را تضمین نماید (الزوبی[xx]، 2018). بعد از تفکیک مدیریت از مالکیت، نیاز به اطلاعات مالی قابل اتکا و شفاف به شدت افزایش یافته است )بوشمن و اسمیت^[xxi]، ۲۰۰۱). با توجه به مقوله جدایی مدیریت از مالکیت، بحث حاکمیت شرکتی و تئوری­های مطرح شده مرتبط با آن از قبیل تئوری نمایندگی، تئوری ذینفعان و دیگر تئوری­ها نیاز به رسیدگی و حسابرسی صورت­های مالی شرکت­ها کاملاً ضروری است (حساس­یگانه، ۱۳۸۴). یکی از سازوکارهای حاکمیت شرکتی برای بهبود قابلیت اتکا و شفافیت اطلاعات مالی، حسابرسی توسط حسابداران مستقل می­باشد .اما بدیهی است که کیفیت حسابرسی از یک حسابرس به حسابرس دیگر متفاوت است. کیفیت حسابرسی یکی از مهمترین موضوعات مورد مناقشه بین پژوهشگران و قانونگذاران می­باشد. شرکت­ها سعی دارند با انتخاب مؤسسات حسابرسی که کارشان از کیفیت بیشتری برخوردار است به بازار علامت دهی کنند و با کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و از سویی با اعتبار بخشی به صورت­های مالی اعتماد استفاده کنندگان را نسبت به عدم وجود مدیریت سود جلب کنند.

یکی از شاخص­های ارزیابی خدمات حسابرس، حسن شهرت، سابقه و اندازه حسابرس است (دی­آنجلو[xxii]، 1981؛ چن و همکاران[xxiii]، 2005). حسابرسان بزرگ توانایی نظارت و کشف رفتار فرصت­طلبانه مدیران را دارند ( بریان و همکاران^[xxiv]، 2013). مؤسسه­های حسابرسی بزرگ استقلال بیشتری دارند، بنابراین با کیفیت بیشتری به حسابرسی می­پردازند (دی­آنجلو، 1981). دیویدسون و نئو[xxv] (1993) بیان کردند حسابرسان بزرگ­تر (دارای نام تجاری) در مقایسه با حسابرسان کوچک­تر (فاقد نام تجاری) توانایی نظارت بیشتری دارند. یکی دیگر از ویژگی­های حسابرس با کیفیت، تخصص حسابرس در صنعت است. شرکت­های حسابرسی دارای تجربه خاص در صنعت می­توانند از طریق بهره­گیری از دانش تخصصی در صنعت مربوطه و بکارگیری برنامه­های حسابرسی متناسب با آن صنعت، به کیفیت حسابرسی مناسب دست یابند (چین و چی[xxvi]، 2009). برخی نتایج مطالعاتی نشان داده­اند شرکت‌هایی که حسابرس آن­ها متخصص صنعت است، دارای سطح مدیریت اقلام تعهدی اختیاری پایین‌تری نسبت به شرکت‌هایی هستند که حسابرس آن­ها متخصص صنعت نیست (بالسام و همکاران، 2003؛ یوآن و همکاران[xxvii]، 2016). استقلال حسابرس نیز یکی از ویژگی­های مهم حسابرس است. در بیشتر تعریف­های موجود، دو بعد برای استقلال وجود دارد؛ یکی استقلال واقعی (باطنی) و دیگری استقلال ظاهری است. استقلال واقعی (باطنی) به مفهوم نبود گرایش ذهنی در اجرای عملیات حسابرسی است. استقلال ظاهری پرهیز از شرایطی است که حسابرس را در تضاد منافع آشکار با صاحبکار نشان دهد (آلینا و ودونیش[xxviii]، 2006). اگر استفاده کنندگان اطلاعات مالی، حسابرسان را مستقل از صاحبکار ندانند، هرگز به اطلاعاتی که آن­ها حسابرسی کرده­اند اعتماد نمی­کنند (انصاری و همکاران، 1392). موضوع چرخش حسابرس یکی از ویژگی­های مهم حسابرس به ویژه در ارتباط با استقلال آن است؛ چرخش مؤسسه­های حسابرسی، همواره یکی از راهکارهای بالقوه برای بهبود کیفیت حسابرسی بوده و در سال­های اخیر و در پی پررنگ­تر شدن نقش حسابرسان در بازارهای سرمایه، توجه بیشتری را نیز به خود جلب کرده است (هریس[xxix]، 2012). دوره تصدی حسابرس نیز از موضوعات مهم قابل بررسی در این زمینه است. یک دیدگاه این که با افزایش دوره تصدی مؤسسه حسابرسی به مرور زمان از استقلال حسابرس کاسته شده که این روند به مدت طولانی می­تواند موجب از دست دادن انگیزه و کمرنگ شدن هدف حسابرسان شود؛ داشتن روابط نزدیک با مدیریت باعث به وجود آمدن این موضوع می­شود (گول و همکاران[xxx]، 2007). از طرفی، مخالفان کاهش استقلال حسابرسی با تصدی حسابرسی به مدت طولانی معتقدند حسابرسان قادرند دانش و تجربه بهتری را در مورد مشتریان خود کسب کنند. در نتیجه این تجربه می­تواند موجب شود کیفیت حسابرسی افزایش یابد (مانری و همکاران[xxxi]، 2008). تحقیقات پیشین درباره تأثیر تمرکز رقابت در بازار حسابرسی بر کیفیت حسابرسی غالباً نشان دهنده تأثیر مثبت تمرکز بازار حسابرسی بر کیفیت حسابرسی است. بون و همکاران[xxxii] (2012) دریافتند که تمرکز بازار حسابرسی با احتمال بالای تحقق سودهای پیش­بینی شده از سوی تحلیلگران مرتبط است. این پژوهش­ها نشان دادند رابطه مثبتی میان تمرکز بازار حسابرسی با کیفیت اقلام تعهدی وجود دارد. اما، دیوان محاسبات آمریکا[xxxiii] (2003 و 2008) درباره تأثیرات بالقوه و معکوس تمرکز بازار حسابرسی بر کیفیت حسابرسی هشدار داده است. با توجه به پژوهش­های قبلی، ارتباط تمرکز بازار حسابرسی با کیفیت حسابرسی واضح و شفاف نیست. کالاپور و همکاران[xxxiv] (2010) و نیوتن و همکاران[xxxv] (2013) معتقدند وجود تمرکز بیشتر در بازار حسابرسی باعث ایجاد صرفه­جویی در مقیاس و کاهش هزینه­های حسابرسی می­شود و بدین ترتیب، حسابرسان تلاش خود را بیشتر معطوف به تقویت کیفیت حسابرسی می­کنند. اما طبق استدلال مقابل، بون و همکاران (2012) معتقدند در بازارهای حسابرسی متمرکز، حسابرسان انگیزه زیادی برای ارتقای کیفیت خدمات خود ندارند. این موضوع به احتمال زیاد سبب بیش­اطمینانی آن­ها می­شود و نتیجه آن تضعیف کیفیت حسابرسی است رتبه­بندی کیفی مؤسسات حسابرسی یکی از موضوعات دیگر مرتبط با بحث ویژگی­های حسابرس است. با توجه به عدم فعالیت مؤسسات حسابرسی بزرگ بین المللی در ایران، موضوع رتبه­بندی مؤسسات حسابرسی در ایران مطرح شد. براین اساس، مؤسسات معتمد بورس توسط سازمان بورس و اوراق بهادار (1392) به چهار طبقه دسته­بندی شده­اند. طبق این رتبه­بندی، مؤسسات حسابرسی طبقه اول به احتمال زیاد کیفیت حسابرسی بالاتری نسبت به حسابرسان معتمد سایر گروه­ها دارند؛ بنابراین مؤسسات حسابرسی طبقه اول مجاز به حسابرسی صاحبکاران بزرگ شده­اند. با توجه به معیارهای ارزیابی سازمان بورس و اوراق بهادار، می­توان پیش­بینی کرد که مؤسسات حسابرسی معتمد طبق اول باید منابع انسانی (کارکنان و شرکای حسابرسی) با تجربه و کافی، سیستم کنترل کیفیت مناسب، تعداد مشتریان زیاد و استقلال بیشتری داشته باشند (محمدرضایی و یحیایی، 1395). سازمان بورس و اوراق بهادار رتبه بندی را معیاری برای تمایز کیفیت حسابرسان در کشور مطرح کرده است؛ اما اینکه مؤسسات حسابرسی معتمد طبقه اول کیفیت حسابرسی بالاتری نسبت به مؤسسات حسابرسی سایر گروه­ها دارند، سؤالی است که بنظر می­رسد هنوز پاسخی به آن داده نشده است. یکی دیگر از موضوعات مطرح در سال­های اخیر رتبه­بندی مؤسسات حسابرسی توسط جامعه حسابداران رسمی است. جامعه حسابداران رسمی مؤسسات عضو این جامعه را بر اساس امتیاز کنترل کیفیت به چهار گروه دسته­بندی کرده است. مؤسسات حسابرسی گروه الف مؤسساتی هستند که بیشترین امتیاز کنترل کیفیت را بدست آورده­اند، در حالیکه مؤسسات حسابرسی گروه د کمترین امتیاز کیفیت را بدست آورده­اند. یکی دیگر از معیارهای حسابرس مربوط به تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی است. طبق مصوبات سازمان بورس و اوراق بهادار تهران مواردی مانند تعداد شرکاء، ترکیب و درصد مالکیت شرکاء، سابقه کار مفید شرکاء در حرفه حسابرسی بعد از اخذ مدرک کارشناسی، سابقه کار مفید شرکاء در حرفه حسابرسی بعد از اخذ مدرک حسابدار رسمی، ماندگاری شرکاء در مؤسسه حسابرسی، سوابق تحصیلی شرکاء، مشارکت ‌شرکاء در فعالیت‌های خارج ‌از مؤسسه (تدریس دانشگاهی، شرکت در کارگروه‌ها، کمیته‌های حرفه‌ای، جامعه، بورس ، تألیف کتاب و ارائه مقالات)، و عضویت در مجامع حرفه‌ای داخلی و بین‌المللی در ارزیابی مؤسسات حسابرسی مورد بررسی قرار می­گیرند. با تمرکز بر مبانی نظری ذکر شده، در این پژوهش رابطه بین ویژگی­های حسابرس و جنبه­های مختلف مدیریت سود بررسی گردیده است.

 

4- پیشینه پژوهش­

رگوئرا آلوارادو و همکاران[xxxvi] (2019) نشان دادند اندازه حسابرس در حالت عادی تأثیر مثبت و در شرایط بحران مالی تأثیر منفی بر مدیریت سود دارد. دوره تصدی حسابرس در حالت عادی تأثیر منفی و در شرایط بحران مالی تأثیر مثبت بر مدیریت سود دارد. تخصص حسابرس در صنعت در حالت عادی تأثیر منفی بر مدیریت سود دارد، اما در شرایط بحران مالی تأثیری بر مدیریت سود ندارد. راجپال و جین[xxxvii] (2018) دریافتند حق­الزحمه پرداختی به حسابرسان بابت خدمات غیرحسابرسی تأثیر منفی بر مدیریت سود دارد؛ اما تخصص حسابرس در صنعت و اندازه حسابرس تأثیر معنادار بر مدیریت سود ندارند. الزوبی (2018) نشان داد دوره تصدی، اندازه، تخصص و استقلال حسابرس سبب کاهش مدیریت سود می­شوند. لوپز[xxxviii] (2018) نشان داد در شرکت­های حسابرسی شده توسط مؤسسات حسابرسی بزرگ نسبت به سایر شرکت­ها، سطح مدیریت سود به طور معنی­داری کمتر است. شاون و همکاران[xxxix] (2016) دریافتند اندازه مؤسسه حسابرسی تأثیری بر مدیریت سود تعهدی ندارد، اما تأثیر منفی بر مدیریت سود واقعی دارد. اسماعیل و ویتارنو[xl] (2016) نشان دادند کیفیت حسابرسی بر رابطه مدیریت سود واقعی از طریق هزینه­های تولید غیرعادی و بازده سهام تأثیر مثبت دارد. اینام و همکاران[xli] (2016) دریافتند اندازه حسابرس و تخصص حسابرس رابطه منفی با مدیریت سود دارند. کویب و جاربوی^[xlii] (2014) نشان دادند شهرت و اندازه حسابرس اثر معنی­دار منفی بر مدیریت سود دارد. همچنین تعامل سابقه مؤسسه حسابرسی و تمرکز مالکیت اثر معنی­داری بر مدیریت سود ندارند. همچنین تعامل سابقه مؤسسه حسابرسی و مالکیت نهادی تنها در بخش­های بازرگانی اثر معنی­دار مثبتی بر مدیریت سود دارد، اما در بخش­های صنعتی اثر معنی­داری مشاهده نشد.. نیومن و ویلکنز^[xliii] (2012) دریافتند با افزایش فشار رقابتی برای مؤسسه حسابرسی از طریق رقبا در صنعت حسابرسی، احتمال انتشار اظهارنظر تداوم فعالیت و کیفیت سود تعهدی کاهش می­یابد. اینام و همکاران (2012) نشان دادند حسابرسان متخصص صنعت و حسابرسان بزرگ با سطوح پایین­تر مدیریت سود تعهدی مرتبط هستند. همچنین بین حسابرسان بزرگ و مدیریت واقعی سود رابطه مثبت و معنی­دار وجود دارد. به علاوه آن­ها دریافتند افزایش دوره تصدی حسابرس با مدیریت واقعی سود و مدیریت سود اقلام تعهدی ارتباط ندارد. واچون­چی و همکاران[xliv] (2011) دریافتند حسابرسان متخصص در صنعت و حسابرسان بزرگ، مدیریت واقعی سود را دچار محدودیت کرده، اما حسابرسان با تصدی بالا با مدیریت واقعی سود رابطه مثبت دارند و تغییر حسابرس می‌تواند سبب مدیریت سود کمتر شود.. چی و همکاران[xlv] (2011) دریافتند تخصص صنعت حسابرس، حق­الزحمه حسابرس، اندازه حسابرس و گردش طولانی­مدت حسابرس با افزایش مدیریت سود واقعی مرتبط است. کالاپور و همکاران (2010) دریافتند افزایش رقابت مؤسسات حسابرسی سبب بهبود کیفیت حسابرسی و کیفیت اقلام تعهدی (کاهش مدیریت سود) می­شود. میرز و همکاران[xlvi] (2003) دریافتند با طولانی شدن دوره تصدی حسابرس، مدیریت سود کاهش می­یابد؛ با تغییر حسابرس، اعمال نفوذ حسابرس بر مدیریت افزایش یافته و امکان دستکاری اقلام تعهدی کاهش می­یابد.

ودیعی­نوقابی و همکاران (1398) دریافتند وقتی حسابرس متخصص صنعت با کمیته حسابرسی اثربخش در تعامل است، احتمال کاهش مدیریت سود وجود دارد. همچنین اندازه مؤسسه حسابرسی بر رابطه بین اثربخشی کمیته حسابرسی و مدیریت سود تأثیر معنادار دارد. هنگامی که کمیته حسابرسی اثربخش با دوره تصدی حسابرس در تعامل است، احتمال کاهش مدیریت سود وجود دارد. فرهادی­اندرابی و همکاران (1397) نشان دادند تخصص حسابرس در صنعت بر اقلام تعهدی اختیاری تأثیر منفی معناداری دارد و همچنین تعامل تخصص حسابرس در صنعت و مالکیت نهادی تأثیر منفی و معناداری با اقلام تعهدی اختیاری دارد. دارابی و اژدری (1397) دریافتند رابطه چرخش حسابرسی و رتبه حسابرسی با مدیریت سود واقعی معنادار است. فتاحی­نافچی و فاضل­دهکردی (1397) نشان دادند استقلال حسابرس و اندازه مؤسسه حسابرسی دارای ارتباط مثبت و منفی به ترتیب با مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی و مدیریت سود واقعی می­باشند. بندریان و همکاران (1397) نشان دادند کیفیت حسابرسی (اندازه)، تداوم انتخاب حسابرس (دوره تصدی)، مالکیت نهادی و مالکیت مدیریتی باعث کاهش مدیریت سود اقلام تعهدی می‌شوند. حمیدیان و همکاران (1397) دریافتند حسابرس متخصص صنعت و اثر تعاملی آن با دوره تصدی بلندمدت حسابرس (بیش از چهار سال) قادر به کشف مدیریت سود از طریق تغییر طبقه­بندی در شرکت­های پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادار تهران می­باشد؛ ولی اظهار نظر حسابرس تأثیری بر کشف و کنترل این ابزار ندارد. پاک­مرام و بحری­ثالث (1396) دریافتند اندازه و بزرگی مؤسسه حسابرسی تأثیری بر دستکاری فعالیت‌های واقعی از طریق هزینه­های اختیاری غیرعادی و جریان نقد عملیاتی اختیاری غیرعادی ندارد. حساس­یگانه و همکاران (1396) دریافتند شرکت­هایی که توسط مؤسسات بزرگ حسابرسی شده­اند، مدیریت سود کمتری دارند، اما شواهدی مبنی بر رابطه کیفیت حسابرسی و مدیریت جریان نقدی یافت نشد. شهابی و رمضان احمدی (1396) نشان دادند با تغییر حسابرس، دستکاری ناشی از فعالیت­های واقعی سود کاهش می­یابد. پیاب­نما و خلیق­خیاوی (1396) نشان دادند بین رتبه­بندی مؤسسات حسابرسی معتمد بورس و مدیریت سود رابطه معناداری وجود ندارد. سدیدی و همکاران (1395) نشان دادند رتبه‌بندی کیفی و چرخش مؤسسه حسابرسی با مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی اختیاری رابطه مثبت معنادار دارند. وکیلی­فرد و همکاران (1395) دریافتند در شرکت­های با اندازه بزرگ، دوره تصدی پنج سال حسابرس به احتمال بیشتر اقلام تعهدی اختیاری را کاهش می­دهد.. آقایی و ناظمی اردکانی (1391) دریافتند شرکت­هایی که حسابرس آن­ها متخصص صنعت است، دارای اقلام تعهدی اختیاری پایین‏تر هستند. مجتهدزاده و همکاران (1391) دریافتند رابطه معکوسی بین اندازه مؤسسه حسابرسی و مدیریت سود وجود دارد. نمازی و همکاران (1390) دریافتند بین مدیریت سود و اندازه حسابرس رابطه معنی­دار وجود ندارد؛ اما بین مدیریت سود و دوره تصدی حسابرس رابطه مثبت معنی­دار وجود دارد. اعتمادی و همکاران (1389) دریافتند شرکت­هایی که حسابرس آن­ها متخصص صنعت است، دارای سطح بالاتر مدیریت واقعی سود از طریق دستکاری فروش نسبت به سایر شرکت­ها هستند.

 

5- فرضیه­های پژوهش

مدیران به دو روش امکان مدیریت سود را دارند؛ یکی مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی که به واسطه انتخاب استراتژی­های حسابداری به واسطه اقلام تعهدی انجام می­شود (هولند و رامسی^[xlvii]، 2003). دیگری مدیریت سود از طریق فعالیت­های واقعی است که به واسطه تغییر در ماهیت و یا سطح فعالیت­های اقتصادی جهت دستیابی به اهداف سود انجام می­شود (رویچاوداری، 2006). مدیریت سود مبتنی بر فعالیت­های واقعی از طرق مختلفی به وجود می­آیند که عبارتند از دستکاری هزینه­های اختیاری (رویچاوداری، 2006)، تولید اضافی (توماس و ژانگ[xlviii]، 2002)، تخفیفات قیمتی فروش (یو[xlix]، 2008)، تغییر زمان فروش دارایی­ها (گانی[l]،2010). به علت مشکلات عدم تقارن اطلاعاتی ناشی از مدیریت سود که می­تواند ارزش سهامداران را کاهش دهد، هم فعالان بازار و هم سیاستگذاران در قبال مدیریت سود نگرانی دارند (تئو و همکاران، 1998). حسابرسان مستقل در سازمان می­توانند منجر به کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و سهامداران شوند (جونز^[li]، 2011). حسابرسان مستقل به عنوان مکانیزم نظارتی مؤثر قادر به شناسایی مشکلاتی مانند عملیات ناکارمد ناشی از مشکلات اخلاقی هستند. این موضوع می­تواند از زیان به وجود آمده ناشی از رفتار فرصت­طلبانه و سایر مشکلات جلوگیری به عمل آورد (لو و ما^[lii]، 2016). طبق بیانیه­ مفاهیم بنیادی حسابرسی انجمن حسابداری آمریکا^[liii]، ویژگی­های حسابرس تابع شرایطی است که نیاز به حسابرسی را به وجود آورده و همچنین تابع فرایندی است که این نیاز را برآورده می­کند. برخی شواهد حاکی از تأثیر ویژگی­های حسابرس بر مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی است (رگوئرا آلوارادو و همکاران، 2019؛ الزوبی، 2018؛). همچنین در مطالعات دیگر شواهد حاکی از تأثیر ویژگی­های حسابرس بر مدیریت سود از طریق فعالیت­های واقعی است (اسماعیل و ویتارو، 2016؛ واچون­چی و همکاران، 2011). با توجه به مبانی مطالعاتی در پژوهش­های پیشین مبنی بر نقش حسابرس و ویژگی­های حسابرسان در شرایط وقوع انواع مدیریت سود، بررسی این موضوع اهمیت دارد. از این رو، فرضیه­های پژوهش به طور کلی به شرح زیر هستند:

1)   ویژگی­های حسابرس بر مدیریت سود تعهدی تأثیر دارند .

2)   ویژگی­های حسابرس بر مدیریت سود واقعی ناشی از جریان نقد عملیاتی غیرعادی تأثیر دارند.

3)   ویژگی­های حسابرس بر مدیریت سود واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی تأثیر دارند.

4)   ویژگی­های حسابرس بر مدیریت سود واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی تأثیر دارند.

 

6- مدل­های پژوهش

با در نظر گرفتن ماهیت موضوعی پژوهش در راستای سنجش تأثیر ویژگی­های دهگانه حسابرس بر انواع مدیریت سود، چارچوب کلی مدل­های رگرسیون چند متغیره پژوهش ضمن منظور کردن نقش یکسری متغیرهای کنترلی در ادامه بیان شده­اند:

• مدل اول:

DA_𝑖𝑡 = 𝛼 + β₁𝐴𝐹_𝑖𝑡+ β₂𝐺ROWTH_𝑖𝑡 + β₃𝐶𝐹𝑂_𝑖𝑡 + β₄𝐿OSS_𝑖𝑡 + β₅𝑆IZE_𝑖𝑡 + β₆𝑀𝐵_𝑖𝑡 + β₇𝑅𝑂𝐴_𝑖𝑡 + β₈𝐼𝑁𝐹_𝑖𝑡+ β₉𝐹𝑅𝑀𝐴𝐺𝐸_𝑖𝑡 + β₁₀𝑂𝑊𝑁𝐸𝑅_𝑖𝑡+ β₁₁𝐵𝑅𝐷𝐼𝑁𝐷_𝑖𝑡+ Ɛ_𝑖𝑡

 

• مدل دوم:

ABCFO_𝑖𝑡 = 𝛼 + β₁𝐴𝐹_𝑖𝑡+ β₂𝐺ROWTH_𝑖𝑡 + β₃𝐶𝐹𝑂_𝑖𝑡 + β₄𝐿OSS_𝑖𝑡 + β₅𝑆IZE_𝑖𝑡 + β₆𝑀𝐵_𝑖𝑡 + β₇𝑅𝑂𝐴_𝑖𝑡 + β₈𝐼𝑁𝐹_𝑖𝑡+ β₉𝐹𝑅𝑀𝐴𝐺𝐸_𝑖𝑡 + β₁₀𝑂𝑊𝑁𝐸𝑅_𝑖𝑡+ β₁₁𝐵𝑅𝐷𝐼𝑁𝐷_𝑖𝑡+ Ɛ_𝑖𝑡

 

• مدل سوم:

ABPROD_𝑖𝑡 = 𝛼 + β₁𝐴𝐹_𝑖𝑡+ β₂𝐺ROWTH_𝑖𝑡 + β₃𝐶𝐹𝑂_𝑖𝑡 + β₄𝐿OSS_𝑖𝑡 + β₅𝑆IZE_𝑖𝑡 + β₆𝑀𝐵_𝑖𝑡 + β₇𝑅𝑂𝐴_𝑖𝑡 + β₈𝐼𝑁𝐹_𝑖𝑡+ β₉𝐹𝑅𝑀𝐴𝐺𝐸_𝑖𝑡 + β₁₀𝑂𝑊𝑁𝐸𝑅_𝑖𝑡+ β₁₁𝐵𝑅𝐷𝐼𝑁𝐷_𝑖𝑡+ Ɛ_𝑖𝑡

 

• مدل چهارم:

ABDISEXP_𝑖𝑡 = 𝛼 + β₁𝐴𝐹_𝑖𝑡+ + β₂𝐺ROWTH_𝑖𝑡 + β₃𝐶𝐹𝑂_𝑖𝑡 + β₄𝐿OSS_𝑖𝑡 + β₅𝑆IZE_𝑖𝑡 + β₆𝑀𝐵_𝑖𝑡 + β₇𝑅𝑂𝐴_𝑖𝑡 + β₈𝐼𝑁𝐹_𝑖𝑡+ β₉𝐹𝑅𝑀𝐴𝐺𝐸_𝑖𝑡 + β₁₀𝑂𝑊𝑁𝐸𝑅_𝑖𝑡+ β₁₁𝐵𝑅𝐷𝐼𝑁𝐷_𝑖𝑡+ Ɛ_𝑖𝑡

 

7- متغیرهای پژوهش

جهت بررسی روابط میان متغیرها در چارچوب مدل­های پژوهش، در ادامه توضیحات مربوط به متغیرهای پژوهش، اجزای آن­ها و نحوه اندازه­گیری هر یک بیان شده­اند:

×     متغیرهای وابسته (مدیریت سود)

DA_𝑖𝑡: مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی؛ اندازه­گیری آن طبق مدل دیچو و دیچف (2002) به شرح زیر است که باقیمانده مدل به عنوان اقلام تعهدی غیرعادی حاصل می­گردد:

 

TACC_𝑖𝑡 = 𝛼 + β₁1/A_𝑖𝑡-1 + β₂CFO_𝑖𝑡-1 + β₃CFO_𝑖𝑡 + β₄CFO_𝑖𝑡+1 + Ɛ_𝑖𝑡

 

TACC_𝑖𝑡: اقلام تعهدی کل به مجموع دارایی­های اول دوره

CFO_𝑖𝑡-1: جریان نقد عملیاتی سال قبل به مجموع دارایی­های اول دوره

CFO_𝑖𝑡: جریان نقد عملیاتی سال جاری به مجموع دارایی­های اول دوره

CFO_𝑖𝑡+1: جریان نقد عملیاتی سال آتی به مجموع دارایی­های اول دوره

1/A_𝑖𝑡-1: معکوس جمع دارایی­های اول دوره؛ جهت کنترل اندازه شرکت و کاهش ناهمسانی واریانس خطا به مدل اضافه شده است.

 

ABCFO_𝑖𝑡: مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از جریان نقد عملیاتی غیرعادی؛ اندازه­گیری آن طبق مدل رویچاوداری (2006) به شرح زیر است که باقیمانده مدل به عنوان جریان نقد عملیاتی غیرعادی حاصل می­گردد:

CFO_𝑖𝑡/A_𝑖𝑡-1 = 𝛼 + β₁1/A_𝑖𝑡-1 + β₂S_𝑖𝑡/A_𝑖𝑡-1 + β₃∆S_𝑖𝑡/A_𝑖𝑡-1 + Ɛ_𝑖𝑡

CFO_𝑖𝑡: خالص جریان نقد عملیاتی

S_𝑖𝑡: خالص درآمد فروش

∆S_𝑖𝑡: تغییرات خالص درآمد فروش سال جاری (∆S_𝑖𝑡 = S_𝑖𝑡- S_𝑖𝑡-1).

1/A_𝑖𝑡-1: معکوس جمع دارایی­های اول دوره؛ جهت کنترل اندازه شرکت و کاهش ناهمسانی واریانس خطا به مدل اضافه شده است.

 

ABPROD_𝑖𝑡: مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی؛ اندازه­گیری آن طبق مدل رویچاوداری (2006) به شرح زیر است که باقیمانده مدل به عنوان هزینه­های تولید غیرعادی حاصل می­گردد:

 

PROD_𝑖𝑡/A_𝑖𝑡-1 = 𝛼 + β₁1/A_𝑖𝑡-1 + β₂S_𝑖𝑡/A_𝑖𝑡-1 + β₃∆S_𝑖𝑡/A_𝑖𝑡-1 + β₄∆S_𝑖𝑡-1/A_𝑖𝑡-1 + Ɛ_𝑖𝑡

 

PROD_𝑖𝑡: بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوره (PROD_𝑖𝑡 = COGS_𝑖𝑡± ∆INV_𝑖𝑡).

COGS_𝑖𝑡: بهای تمام شده کالای فروش رفته

∆INV_𝑖𝑡: تغییرات موجودی مواد و کالا

S_𝑖𝑡: خالص درآمد فروش

∆S_𝑖𝑡: تغییرات خالص درآمد فروش سال جاری (∆S_𝑖𝑡 = S_𝑖𝑡- S_𝑖𝑡-1).

∆S_𝑖𝑡-1: تغییرات خالص درآمد فروش سال قبل (∆S_𝑖𝑡-1 = S_𝑖𝑡-1 - S_𝑖𝑡-2).

1/A_𝑖𝑡-1: معکوس جمع دارایی­های اول دوره؛ جهت کنترل اندازه شرکت و کاهش ناهمسانی واریانس خطا به مدل اضافه شده است.

 

ABDISEXP_𝑖𝑡: مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی؛ اندازه­گیری آن طبق مدل رویچاوداری (2006) به شرح زیر است که باقیمانده مدل به عنوان هزینه­های اختیاری غیرعادی حاصل می­گردد:

 DISEXP_𝑖𝑡/A_𝑖𝑡-1 = 𝛼 + β₁1/A_𝑖𝑡-1 + β₂S_𝑖𝑡-1/A_𝑖𝑡-1 + Ɛ_𝑖𝑡

 

 

DISEXP_𝑖𝑡: هزینه­های اختیاری (هزینه­های اداری، عمومی و فروش)

S_𝑖𝑡-1: خالص درآمد فروش سال قبل

1/A_𝑖𝑡-1: معکوس جمع دارایی­های اول دوره؛ جهت کنترل اندازه شرکت و کاهش ناهمسانی واریانس خطا به مدل اضافه شده است.

×     متغیرهای مستقل (ویژگی­های حسابرس)

AF_𝑖𝑡: ویژگی­های حسابرس؛ بر اساس معیارهای ده گانه زیر بررسی شده است:

AAGE_𝑖𝑡: عمر مؤسسه حسابرسی؛ تعداد سال­های عمر مؤسسه حسابرسی از زمان تاسیس تا آن سال.

ACOMP_𝑖𝑡: توان رقابت مؤسسه حسابرسی؛ نسبت جمع درآمد هر مؤسسه حسابرسی در هر سال به کل درآمد مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی در همان سال.

AIND_𝑖𝑡: استقلال مؤسسه حسابرسی؛ نسبت جمع درآمد خدمات حسابرسی یک مؤسسه حسابرسی از یک شرکت خاص در یک سال به جمع کل درآمد آن مؤسسه حسابرسی در همان سال.

APART_𝑖𝑡: تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی؛ تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی که حسابرسی شرکت را بر عهده داشته است.

ARNKCPA_𝑖𝑡: رتبه مؤسسه حسابرسی در جامعه؛ طبق نتایج رتبه­بندی کیفی مؤسسات حسابرسی توسط جامعه حسابداران رسمی.

ARNKTSE_𝑖𝑡: رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس؛ طبق نتایج رتبه­بندی مؤسسات حسابرسی توسط سازمان بورس و اوراق بهادار تهران.

AROT_𝑖𝑡: چرخش مؤسسه حسابرسی؛ در صورت تغییر مؤسسه حسابرسی عدد یک و در غیر این صورت صفر است.

ASIZE_𝑖𝑡: اندازه مؤسسه حسابرسی؛ لگاریتم درآمد هر مؤسسه حسابرسی در هر سال.

ASPEC_𝑖𝑡: تخصص مؤسسه حسابرسی؛ نسبت جمع درآمد شرکت­های حسابرسی شده یک صنعت خاص توسط حسابرس به جمع درآمد کل شرکت­های موجود در آن صنعت.

ATEN_𝑖𝑡: دوره تصدی مؤسسه حسابرسی؛ تعداد سال­های متوالی حسابرسی شرکت توسط یک مؤسسه حسابرسی خاص.

 

×     متغیرهایکنترلی

GROWTH_i,t: رشد فروش شرکت؛ متوسط رشد فروش سه سال گذشته (چن و همکاران، 2010).

CFO_i,t: جریان نقد عملیاتی شرکت؛ نسبت جریان نقد عملیاتی به جمع دارایی­ها (چن و همکاران، 2010؛ الزوبی، 2018)

LOSS_i,t: زیان شرکت؛ در صورت وجود زیان برابر یک و در غیر این صورت برابر صفر است (وانگ و لین، 2013).

SIZE_i,t: اندازه شرکت؛ لگاریتم طبیعی ارزش بازار شرکت (چن و همکاران، 2010).

MB_i,t: رشد شرکت؛ نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری (چن و همکاران، 2010؛ الزوبی، 2018؛ رگوئرا آلوارادو و همکاران، 2019).

ROA_i,t: بازده دارایی­های شرکت؛ نسبت سود عملیاتی به جمع دارایی­ها (الزوبی، 2018؛ رگوئرا آلوارادو و همکاران، 2019).

INF_k,t: نرخ تورم؛ درصد تغییرات شاخص قیمت مصرف کننده مندرج در سایت بانک مرکزی (نمازی و رضایی، 1391).

FRMAGE_i,t: سن شرکت؛ لگاریتم طبیعی سال­های پذیرش در بورس (وانگ و لین، 2013؛ الزوبی، 2018)

OWNER_i,t: سهامداران نهادی؛ درصد مالکیت سهامداران نهادی (وانگ و لین، 2013؛ الزوبی، 2018)

BRDIND_i,t: استقلال هیأت مدیره؛ نسبت هیأت مدیره غیرموظف به کل اعضای هیأت مدیره (الزوبی، 2018)

 

8- روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر نوعی پژوهش­ کاربردی است؛ زیرا آگاهی از نتایج آزمون روابط بین متغیرها می­تواند بستر مناسب برای انجام تحلیل­های مالی و اقتصادی باشد. پژوهش حاضر جزء پژوهش­های توصیفی محسوب می­شود؛ زیرا در این روش، وضعیت شرکت­ها بدون دخالت محقق توصیف و تحلیل می­شوند. پژوهش حاضر، پس رویدادی است و مبتنی بر استدلال قیاسی-استقرایی است. اجرای پژوهش مستلزم استفاده از تحلیل­های آمار توصیفی و استنباطی است. در این پژوهش، جهت گردآوری اطلاعات و داده­ها از روش اسنادی و کتابخانه­ای استفاده می­شود که مشتمل بر استفاده از مطالب پایان­نامه­ها و مقالات علمی از مرجع پایگاه­های اطلاعاتی اینترنتی، صورت‌های مالی حسابرسی‌شده، گزارش­ حسابرس، گزارش هیأت مدیره و اطلاعات بازار سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادار تهران از طریق بانک اطلاعاتی ره‌آورد نوین و شبکه کدال است. داده­های گردآوری شده به نرم افزار اکسل منتقل شده و ضمن مرتب­سازی آن­ها و پس از اطمینان از صحت آن­ها جهت دستیابی به داده­های نهایی، محاسباتی روی آن­ها انجام شدند و برای تحلیل آماده گردیدند. آزمون فرضیه­های پژوهش مستلزم بکارگیری مدل­های رگرسیون چند متغیره طبق داده­های ترکیبی است و تحلیل داده­ها با استفاده از نرم­افزار ای­ویوز صورت گرفت.

 

 

8-1- جامعه آماری و حجم آن

جامعه آماری پژوهش شرکت­های پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادار تهران و دوره زمانی پژوهش سال­های 1390 تا 1396 است. به منظور تعیین حجم جامعه آماری از روش غربالگری استفاده شد و شرکت­ها طبق شرایط زیر انتخاب شدند:

1)   شرکت­هایی که طی دوره مورد نظر به بورس وارد شده و یا از بورس خارج شده­اند و داده­های این شرکت­ها برای مقایسه با سایر شرکت­ها مناسب نیست، کنار گذاشته می­شوند.

2)   شرکت­هایی که سال مالی آن­ها به ۲۹ یا ۳۰ اسفند ختم نمی­شوند، کنار گذاشته می­شوند. با این کار از تأثیر چرخه­های تجاری مؤثر بر عملکرد شرکت­ها جلوگیری می­شود.

3)   شرکت­هایی که همه داده­های لازم برای محاسبه متغیرهای مورد مطالعه را نداشته باشند، حذف می­شوند.

4)   برخی از شرکت­ها مانند بانک­ها و واسطه­گری­های مالی، شرکت­های بیمه و شرکت­های سرمایه­گذاری مالی که از نظر ماهیت فعالیت با سایر شرکت­ها قابل مقایسه نیستند، کنار گذاشته می­شوند.

5)   شرکت هایی که توسط سازمان حسابرس و یا مؤسسه مفید راهبر حسابرسی شده اند ، از جامعه حذف گردیده اند .

با در نظر گرفتن شرایط بالا، تعداد 99 شرکت طی سال­های 1390 تا 1396 انتخاب و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

 

9- یافته­های آماری

آماره­های توصیفی متغیرها شامل شاخص­های مرکزی (میانگین و میانه)، پراکندگی (بیشترین، کمترین و انحراف معیار) و توزیع (چولگی و کشیدگی) هستند. نتایج آماره­ توصیفی کل نمونه در جدول 1 و میزان فراوانی متغیرهای مجازی در جدول 2 ارائه شده­اند. تعداد مشاهده­های مورد بررسی طبق نمونه انتخاب شده شامل 693 مشاهده شرکت-سال است.

 

 

 

 

 

 

جدول1- نتایج آمار توصیفی متغیرها (کل نمونه)

مشاهده­ها	کشیدگی	چولگی	انحراف معیار	کمترین	بیشترین	میانه	میانگین	شرح	متغیرها	نوع متغیرها
693	26/328	3/7263	0/0787	0/000002	0/8186	0/0506	0/0733	مدیریت سود تعهدی	DAi,t	متغیرهای وابسته
693	23/882	3/1058	0/0705	0/00018	0/8245	0/0572	0/0726	مدیریت سود واقعی جریان نقد غیرعادی	ABCFOi,t
693	30/357	3/8485	0/0818	0/000057	0/9247	0/0576	0/0772	مدیریت سود واقعی تولید غیرعادی	ABPRODi,t
693	22/705	3/4842	0/0213	0/000003	0/2185	0/0094	0/0167	مدیریت سود واقعی هزینه های اختیاری غیرعادی	ABDISEXPi,t
693	3/3354	1/1211	11/177	1/0000	48/000	15/000	18/381	عمر مؤسسه حسابرسی	AAGEi,t	متغیرهای مستقل
693	5/9072	1/3606	0/0072	0/0006	0/0577	0/0083	0/0104	توان رقابت مؤسسه حسابرسی	ACOMPi,t
693	12/546	2/5028	0/0323	0/0019	0/2705	0/0215	0/0330	استقلال مؤسسه حسابرسی	AINDi,t
693	8/0884	2/5093	4/2505	2/0000	20/000	4/0000	5/6017	تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی	APARTi,t
693	4/5071	1/5417	0/5899	1/0000	4/0000	1/0000	1/3463	رتبه مؤسسه حسابرسی در جامعه حسابداران رسمی	ARNKCPAi,t
693	3/9993	1/0024	0/7154	0/0000	4/0000	1/0000	1/4141	رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس و اوراق بهادار	ARNKTSEi,t
693	2/9359	-0/1096	0/7835	21/185	25/889	24/044	24/068	اندازه مؤسسه حسابرسی	ASIZEi,t
693	4/7852	1/6829	0/2822	0/0001	1/0000	0/1172	0/2280	تخصص مؤسسه حسابرسی	ASPECi,t
693	2/3288	0/7326	1/0152	1/0000	4/0000	2/0000	1/9365	دوره تصدی مؤسسه حسابرسی	ATENi,t
693	9/7835	1/6071	0/2389	-0/4831	1/5731	0/1697	0/1887	رشد فروش شرکت	GROWTHi,t	متغیرهای کنترلی
693	6/0143	0/6562	0/1364	-0/4601	0/9354	0/1002	0/1187	جریان نقد عملیاتی شرکت	CFOi,t
693	5/1543	1/0577	1/4074	23/948	32/973	27/404	27/582	اندازه شرکت	SIZEi,t
693	96/441	0/4252	6/8244	-75/666	95/333	2/5012	3/0005	رشد شرکت	MBi,t
693	6/7889	-0/2372	0/1489	-0/7809	0/6358	0/1109	0/1247	بازده دارایی­های شرکت	ROAi,t
693	1/7193	0/5342	0/0953	0/0900	0/3470	0/1560	0/1897	نرخ تورم	INFi,t
693	2/6736	0.1604	0/4417	1/3863	3/7612	2/7726	2/7406	سن شرکت	FRMAGEi,t
693	4/5321	-1/2090	0/2040	0/0000	0/9893	0/7447	0/7068	سهامداران نهادی	OWNERi,t
693	2/7123	-0/3345	0/2026	0/0000	1/0000	0/6000	0/6852	استقلال هیأت مدیره	BRDINDi,t

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول 2- فراوانی مشاهده­های متغیرهای مجازی

کل مشاهده­ها		مقدار یک		مقدار صفر		شرح	متغیرها	نوع متغیرها
درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد
100	693	31/31	217	68/69	476	چرخش مؤسسه حسابرسی	AROTi,t	متغیر مستقل
100	693	14/57	101	85/43	592	زیان شرکت	LOSSi,t	متغیر کنترلی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

به منظور ارزیابی پایایی متغیرها و حصول اطمینان از عدم وجود ریشه کاذب در آن­ها از آزمون ریشه واحد لوین، لین و چو استفاده شد . شواهد نشان دادند احتمال آماره آزمون در تمام متغیرها (به استثنای متغیرهای صفر و یک به دلیل عدم امکان انجام آزمون) کمتر از سطح خطای 5 درصد می­باشند؛ بر این اساس متغیرها در سطح مورد بررسی پایا هستند.

با توجه به نتایج ارزیابی همبستگی بین متغیرها بر اساس ضرایب همبستگی، شواهد نشان دادند در برخی موارد با توجه به آماره­ تی (بیشتر از مقدار بحرانی) و احتمال آماره­ آن ها که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، همبستگی­های معنی­داری بین زوج متغیرها وجود دارد که در برخی موارد علامت ضریب همبستگی مثبت و در مواردی منفی است. نتایج نشان دادند بین هر یک از معیارهای مدیریت سود (تعهدی و واقعی) با سایر اجزای مدیریت سود همبستگی مثبت معنی­دار وجود دارد. بیشترین میزان همبستگی بین مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی و مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی قابل مشاهده است که میزان آن 31/37 درصد است. کمترین میزان همبستگی بین مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از جریان نقد عملیاتی غیرعادی و مدیریت سود فعالیت­های واقعی از هزینه­های اختیاری غیرعادی قابل مشاهده است که میزان آن 10/6 درصد است. در مورد سایر متغیرها نیز به همین ترتیب همبستگی­ها قابل بررسی است. طبق نتایج حاصل شده در آزمون همبستگی، در این پژوهش همخطی به معنی همبستگی قوی بین متغیرها وجود ندارد و به نظر می­رسد مشکل خاصی از این بابت در تحلیل مدل­های رگرسیون وجود نداشته باشد.

نتایج آزمون مدل­های رگرسیونی مربوط به فرضیه­ها به ترتیب در جداول 3 و 4 ارائه شده­اند. با توجه به جدول 3 طبق آماره­ اف آزمون وایت و معنا­داری آن­ که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، ناهمسانی واریانس خطاها وجود دارد و جهت رفع مشکل از روش حداقل مربعات تعمیم­یافته به جای روش حداقل مربعات معمولی جهت آزمون مدل­ها استفاده می­شود. از آنجایی که سطح معنا­داری ضریب لاگرانژ آزمون بروش-پاگان کمتر از سطح خطای 5 درصد است، مشکل خودهمبستگی بین خطاها وجود دارد و برای رفع مشکل از وقفه اول متغیر وابسته در مدل­ها استفاده می­شود. همچنین طبق آماره­ اف لیمر آزمون چاو و معنا­داری آماره­ آن­ که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، آزمون مدل­­­ها باید به روش ترکیبی انجام شود. طبق آماره­ کای­دو آزمون هاسمن و معنا­داری آماره­ آن که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، آزمون مدل­­­ها باید به روش اثرات ثابت انجام شود. با توجه به جدول 4 طبق آماره فیشر و سطح معناداری آن­­ها که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، روابط خطی معنی­دار در مدل­های رگرسیون وجود دارند. آماره­ دوربین-واتسون طبق در محدوده مناسبی قرار دارند و بین خطاهای مدل­های رگرسیون خود همبستگی وجود ندارد. نتایج ضریب تعیین تعدیل شده نشان دادند متغیرهای مستقل و کنترلی مدل­ قادرند درصدی نسبی از تغییرات متغیر وابسته را توضیح دهند.

 

جدول 3- نتایج آزمون انتخاب الگوی مدل­های رگرسیونی جهت آزمون فرضیه­های پژوهش

مدل	آزمون	آماره	مقدار	معناداری	نتیجه
فرضیه اول	چاو	اف لیمر	4/2332	0/0000	داده­های ترکیبی
	هاسمن	کای­دو	740/68	0/0000	اثرات ثابت
	وایت	اف	11/096	0/0000	ناهمسانی واریانس خطا­ها (حداقل مربعات تعمیم­یافته)
	بروش-پاگان	لاگرانژ	5934/3	0/0000	خودهمبستگی خطا­ها (وقفه اول متغیر وابسته)
فرضیه دوم	چاو	اف لیمر	1/5102	0/0027	داده­های ترکیبی
	هاسمن	کای­دو	120/50	0/0000	اثرات ثابت
	وایت	اف	19/033	0/0000	ناهمسانی واریانس خطا­ها (حداقل مربعات تعمیم­یافته)
	بروش-پاگان	لاگرانژ	5649/5	0/0000	خودهمبستگی خطا­ها (وقفه اول متغیر وابسته)
فرضیه سوم	چاو	اف لیمر	2/1439	0/0000	داده­های ترکیبی
	هاسمن	کای­دو	51/662	0/0002	اثرات ثابت
	وایت	اف	2/5128	0/0000	ناهمسانی واریانس خطا­ها (حداقل مربعات تعمیم­یافته)
	بروش-پاگان	لاگرانژ	5647/1	0/0000	خودهمبستگی خطا­ها (وقفه اول متغیر وابسته)
فرضیه چهارم	چاو	اف لیمر	4/0710	0/0000	داده­های ترکیبی
	هاسمن	کای­دو	355/63	0/0000	اثرات ثابت
	وایت	اف	3/1739	0/0000	ناهمسانی واریانس خطا­ها (حداقل مربعات تعمیم­یافته)
	بروش-پاگان	لاگرانژ	5941/1	0/0000	خودهمبستگی خطا­ها (وقفه اول متغیر وابسته)

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج آزمون فرضیه اول نشان دادند از میان مؤلفه­های منظور شده برای ویژگی­های حسابرس، تأثیر استقلال مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود ناشی از اقلام تعهدی با توجه به آماره تی (215/2-) و معناداری آن (0272/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و منفی است. تأثیر رتبه مؤسسه حسابرسی طبق رتبه­بندی کیفی جامعه حسابداران رسمی بر مدیریت سود ناشی از اقلام تعهدی با توجه به آماره تی (917/2) و معناداری آن (0037/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و مثبت است. تأثیر چرخش مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود ناشی از اقلام تعهدی با توجه به آماره تی (299/2) و معناداری آن (0219/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و مثبت است. تأثیر اندازه مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود ناشی از اقلام تعهدی با توجه به آماره تی (909/1-) و معناداری آن (0568/0) که بیشتر از سطح خطای 5 درصد اما کمتر از سطح خطای 10 درصد است، معنادار و منفی است. تاثیر رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس و اوراق بهادار با توجه به آماره تی ( 666/1-)و معناداری آن (0963/0) که کمتر از سطح خطای 10 درصد است ، معنادار و منفی است. اما عمر مؤسسه حسابرسی، توان رقابت مؤسسه حسابرسی، تعداد شرکاء مؤسسه حسابرسی، تخصص مؤسسه حسابرسی در صنعت و دوره تصدی مؤسسه حسابرسی با توجه به عدم معناداری آماره تی آن­ها بر مدیریت سود ناشی از اقلام تعهدی تأثیر معنا­داری ندارند. سایر نتایج آزمون مدل بیانگر این است که از میان متغیرهای کنترلی، رشد فروش شرکت، زیان شرکت، نرخ تورم و سن شرکت تأثیر معنادار و مثبت بر مدیریت سود ناشی از اقلام تعهدی دارند. از سوی  دیگر، رشد شرکت و سهامداران نهادی تأثیر معنادار و منفی بر مدیریت سود ناشی از اقلام تعهدی دارند. در عین حال جریان نقد عملیاتی شرکت، اندازه شرکت، بازده دارایی­های شرکت و استقلال هیأت مدیره با توجه به عدم معناداری آماره تی آن­ها بر مدیریت سود اقلام تعهدی تأثیر معنا­دار ندارند.

نتایج آزمون فرضیه دوم نشان دادند از مؤلفه­های منظور شده برای ویژگی­های حسابرس، تأثیر عمر مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از جریان نقد عملیاتی غیرعادی با توجه به آماره تی (274/2) و معناداری آن (0234/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و مثبت است. تأثیر توان رقابت مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از جریان نقد عملیاتی غیرعادی با توجه به آماره تی (945/2) و معناداری آن (0034/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و مثبت است. تأثیر اندازه مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از جریان نقد عملیاتی غیرعادی با توجه به آماره تی (764/2-) و معناداری آن (0059/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و منفی است. در عین حال، استقلال مؤسسه حسابرسی، تعداد شرکاء مؤسسه حسابرسی، رتبه مؤسسه حسابرسی در جامعه حسابداران رسمی، رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس و اوراق بهادار، چرخش مؤسسه حسابرسی، تخصص مؤسسه حسابرسی و دوره تصدی مؤسسه حسابرسی با توجه به عدم معناداری آماره تی آن­ها بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از جریان نقد عملیاتی غیرعادی تأثیر معنا­دار ندارند. سایر نتایج آزمون مدل بیانگر این است که متغیرهای کنترلی رشد فروش شرکت، جریان نقد عملیاتی شرکت، زیان شرکت، اندازه شرکت، رشد شرکت، بازده دارایی­های شرکت، نرخ تورم، سن شرکت، سهامداران نهادی و استقلال هیأت مدیره با توجه به عدم معناداری آماره تی آن­ها بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از جریان نقد عملیاتی غیرعادی تأثیر معنا­دار ندارند.

نتایج آزمون فرضیه سوم نشان دادند از میان مؤلفه­های منظور شده برای ویژگی­های حسابرس، تأثیر عمر مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی با توجه به آماره تی (480/2) و معناداری آن (0135/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و مثبت است. تأثیر استقلال مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی با توجه به آماره تی (891/2-) و معناداری آن (0040/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و منفی است. تأثیر رتبه مؤسسه حسابرسی طبق رتبه­بندی کیفی جامعه حسابداران رسمی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی با توجه به آماره تی (055/4) و معناداری آن (0001/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و مثبت است. تأثیر اندازه مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی با توجه به آماره تی (357/2-) و معناداری آن (0188/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و منفی است.

 

جدول 4- نتایج آزمون مدل­های رگرسیونی جهت آزمون فرضیه­­ها

متغیرهای وابسته
متغیرهای توضیحی	شرح متغیرهای توضیحی
		ضرایب	آماره تی	معنا داری	ضرایب	آماره تی	معنا داری	ضرایب	آماره تی	معنا داری	ضرایب	آماره تی	معنا داری
C	عرض از مبداء	0/3002	1/2518	0/2113	0/6705	2/7899	0/0055	0/7603	3/8769	0/0001	0/0866	1/7482	0/0811
AAGEi,t	عمر مؤسسه حسابرسی	0/00008	0/4411	0/6593	0/0007	2/2748	0/0234	0/0004	2/4802	0/0135	0/0001	3/9133	0/0001
ACOMPi,t	توان رقابت مؤسسه حسابرسی	0/3125	0/4526	0/6511	2/2433	2/9457	0/0034	1/0210	0/9311	0/3523	0/3974	4/8126	0/0000
AINDi,t	استقلال مؤسسه حسابرسی	-0/2942	-2/2156	0/0272	-0/0971	-0/9285	0/3536	-0/3185	-2/8916	0/0040	-0/0241	-1/2362	0/2170
APARTi,t	تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی	0/0003	0/6647	0/5066	0/0003	1/2112	0/2264	0/0004	0/6483	0/5171	0/000003	0/0359	0/9714
ARNKCPAi,t	رتبه مؤسسه حسابرسی در جامعه حسابداران رسمی	0/0082	2/9177	0/0037	-0/0002	-0/0809	0/9356	0/0079	4/0557	0/0001	0/0001	0/2346	0/8146
ARNKTSEi,t	رتبه مؤسسه حسابرس در بورس و اوراق بهادار	-0/0052	-1/6666	0/0963	0/0010	0/6289	0/5297	-0/0036	-1/2352	0/2174	-0/0013	-2/2900	0/0225
AROTi,t	چرخش مؤسسه حسابرسی	0/0088	2/2992	0/0219	-0/0030	-0/6927	0/4888	-0/0039	-1/2781	0/2018	0/00005	0/1065	0/9152
ASIZEi,t	اندازه مؤسسه حسابرسی	-0/0178	-1/9092	0/0568	-0/0282	-2/7640	0/0059	-0/0301	-2/3576	0/0188	-0/0059	-3/7171	0/0002
ASPECi,t	تخصص مؤسسه حسابرسی	0/0103	0/9860	0/3246	0/0086	0/6875	0/4921	0/0252	3/1164	0/0019	-0/0089	-2/0614	0/0398
ATENi,t	دوره تصدی مؤسسه حسابرسی	0/0029	1/4956	0/1354	0/0012	0/6313	0/5281	-0/0032	-2/1370	0/0331	-0/0007	-2/0328	0/0426
GROWTHi,t	رشد فروش شرکت	0/0169	2/0455	0/0414	-0/0009	-0/1198	0/9047	0/0022	0/3206	0/7487	0/0019	0/7614	0/4468
CFOi,t	جریان نقد عملیاتی شرکت	-0/0254	-1/5172	0/1299	0/0498	0/8476	0/3971	-0/0414	-2/8359	0/0048	-0/0027	-0/9548	0/3402
LOSSi,t	زیان شرکت	0/0203	3/7936	0/0002	0/0052	1/1395	0/2551	0/0027	0/2963	0/7671	0/0002	0/1723	0/8633
SIZEi,t	اندازه شرکت	-0/0003	-0/0728	0/9420	0/0050	1/3679	0/1720	0/0006	0/2601	0/7949	0/0015	2/5014	0/0127
MBi,t	رشد شرکت	-0/0005	-2/1342	0/0333	0/000004	0/0127	0/9898	-0/0003	-1/3118	0/1902	-0/00002	-0/5262	0/5990
ROAi,t	بازده دارایی­های شرکت	0/0406	1/0430	0/2975	-0/0090	-0/2729	0/7850	-0/0336	-0/9174	0/3594	0/0030	0/3590	0/7197
INFi,t	نرخ تورم	0/1396	5/5099	0/0000	-0/0235	-0/5908	0/5549	0/0733	3/8670	0/0001	-0/0023	-0/5822	0/5607
FRMAGEi,t	سن شرکت	0/0767	3/4719	0/0006	-0/0239	-0/8156	0/4152	0/0194	1/3227	0/1866	0/0094	2/1038	0/0359
OWNERi,t	سهامداران نهادی	-0/0289	-3/0699	0/0023	-0/0129	-1/1389	0/2553	-0/0329	-3/1233	0/0019	0/0034	2/5288	0/0118
BRDINDi,t	استقلال هیأت مدیره	-0/0065	-0/6222	0/5341	-0/0128	-0/8858	0/3762	-0/0189	-3/3566	0/0009	0/0022	0/5345	0/5932
AR(1)	وقفه اول متغیر وابسته	-0/2793	-8/0418	0/0000	-0/1588	-2/4997	0/0128	-0/1505	-3/0877	0/0021	-0/1113	-2/3104	0/0213
نتایج مدل	معناداری مدل	آماره فیشر		4/9506	آماره فیشر		3/2256	آماره فیشر		4/4205	آماره فیشر		5/9205
		معناداری آماره فیشر		0/0000	معناداری آماره فیشر		0/0000	معناداری آماره فیشر		0/0000	معناداری آماره فیشر		0/0000
	توان توضیحی مدل	ضریب تعیین تعدیل شده		0/4422	ضریب تعیین تعدیل شده		0/3087	ضریب تعیین تعدیل شده		0/4070	ضریب تعیین تعدیل شده		0/4968
	استقلال باقیمانده­های مدل	دوربین- واتسون		2/3194	دوربین- واتسون		2/0968	دوربین- واتسون		2/2238	دوربین- واتسون		2/1615

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

تأثیر تخصص مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی با توجه به آماره تی (116/3) و معناداری آن (0019/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و مثبت است. تأثیر دوره تصدی مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی با توجه به آماره تی (137/2-) و معناداری آن (0331/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و منفی است. اما، توان رقابت مؤسسه حسابرسی، تعداد شرکاء مؤسسه حسابرسی، رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس و اوراق بهادار و چرخش مؤسسه حسابرسی با توجه به عدم معناداری آماره تی آن­ها بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی تأثیر معنا­دار ندارند. سایر نتایج آزمون مدل بیانگر این است که از میان متغیرهای کنترلی، جریان نقد عملیاتی شرکت، سهامداران نهادی و استقلال هیأت مدیره تأثیر معنادار و منفی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی دارند. از سوی دیگر، نرخ تورم تأثیر معنادار و مثبت بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی دارد. اما رشد فروش شرکت، زیان شرکت، اندازه شرکت، رشد شرکت، بازده دارایی­های شرکت و سن شرکت با توجه به عدم معناداری آماره تی آن­ها بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­ تولید غیرعادی تأثیر معنا­داری ندارند.

نتایج آزمون فرضیه چهارم نشان دادند از میان مؤلفه­های منظور شده برای ویژگی­های حسابرس، تأثیر عمر مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی با توجه به آماره تی (913/3) و معناداری آن (0001/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و مثبت است. تأثیر توان رقابت مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی با توجه به آماره تی (812/4) و معناداری آن (0000/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار مثبت است. تأثیر رتبه مؤسسه حسابرسی طبق رتبه­بندی کیفی سازمان بورس و اوراق بهادار بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی با توجه به آماره تی (290/2-) و معناداری آن (0225/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و منفی است. تأثیر اندازه مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی با توجه به آماره تی (717/3-) و معناداری آن (0002/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و منفی است. تأثیر تخصص مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی با توجه به آماره تی (061/2-) و معناداری آن (0398/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و منفی است. تأثیر دوره تصدی مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی با توجه به آماره تی (032/2-) و معناداری آن (0426/0) که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، معنادار و منفی است. اما، استقلال مؤسسه حسابرسی، تعداد شرکاء مؤسسه حسابرسی، رتبه مؤسسه حسابرسی در جامعه حسابداران رسمی و چرخش مؤسسه حسابرسی با توجه به عدم معناداری آماره تی آن­ها بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی تأثیر معنا­دار ندارند. سایر نتایج آزمون مدل بیانگر این است که از میان متغیرهای کنترلی، اندازه شرکت، سن شرکت و سهامداران نهادی تأثیر معنادار و مثبت بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی دارند. در عین حال رشد فروش شرکت، جریان نقد عملیاتی شرکت، زیان شرکت، رشد شرکت، بازده دارایی­های شرکت، نرخ تورم و استقلال هیأت مدیره با توجه به عدم معنادار آماره تی آن­ها بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی تأثیر معنا­داری ندارند.

 

10- بحث و نتیجه گیری

بر اساس روابط آزمون شده بین ویژگی­های حسابرس و مدیریت سود تعهدی، یافته­ها بیانگر این است که استقلال ، رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس اوراق بهادار و اندازه مؤسسه حسابرسی تأثیر منفی، اما رتبه در جامعه حسابداران رسمی و چرخش مؤسسه حسابرسی تأثیر مثبت بر مدیریت سود ناشی از اقلام تعهدی دارند؛ سایر ویژگی­های مؤسسه حسابرسی تأثیری بر مدیریت سود ناشی از اقلام تعهدی ندارند. عدم تأثیر عمر مؤسسه حسابرسی منطبق با پژوهش کویب و جاربوی (2014) است. عدم تأثیر توان رقابت مؤسسه حسابرسی مغایر با پژوهش نیومن و ویلکنز (2012) است. تأثیر منفی استقلال مؤسسه حسابرسی مطابق با پژوهش الزوبی (2018) و مغایر با پژوهش فتاحی­نافچی و ­دهکردی (1397) است. تأثیر مثبت رتبه مؤسسه حسابرسی در جامعه حسابداران رسمی مطابق با پژوهش سدیدی و همکاران (1395) است. تأثیر رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس و اوراق بهادار مغایر با پژوهش پیاب­نما و خلیق خیاوی (1396) است. تأثیر مثبت چرخش مؤسسه حسابرسی مطابق با پژوهش سدیدی و همکاران (1395) و مغایر با پژوهش میرز و همکاران (2003) است. تأثیر منفی اندازه مؤسسه حسابرسی مطابق با پژوهش الزوبی (2018)، لوپز (2018) ، حساس­یگانه و همکاران (1396) و مغایر با پژوهش رگوئرا و همکاران (2019)، فتاحی­نافچی و دهکردی (1397) و نمازی و همکاران (1390) است. عدم تأثیر تخصص مؤسسه حسابرسی مطابق با پژوهش راجپال و جین (2018)، فتاحی و ­دهکردی (1397) و مغایر با پژوهش رگوئرا و همکاران (2019) و آقایی و ناظمی اردکانی (1391) است. عدم تأثیر دوره تصدی مؤسسه حسابرسی مطابق با پژوهش اینام و همکاران (2012) و ودیعی نوقابی و همکاران (1398) و مغایر با پژوهش رگوئرا و همکاران (2019)، الزوبی (2018)، بندریان و همکاران (1397)، وکیلی­فرد و همکاران (1395) و نمازی و همکاران (1390) است.

بر اساس روابط آزمون شده بین ویژگی­های حسابرس و مدیریت سود واقعی، یافته­ها بیانگر این است که عمر و توان رقابت مؤسسه حسابرسی تأثیر مثبت، اما اندازه مؤسسه حسابرسی تأثیر منفی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از جریان نقد عملیاتی غیرعادی دارند. عمر، رتبه در جامعه حسابداران رسمی و تخصص مؤسسه حسابرسی تأثیر مثبت، اما استقلال، اندازه و دوره تصدی مؤسسه حسابرسی تأثیر منفی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های تولید غیرعادی دارند. به­علاوه، عمر و توان رقابت مؤسسه حسابرسی تأثیر مثبت، اما رتبه در بورس، اندازه، تخصص و دوره تصدی مؤسسه حسابرسی تأثیر منفی بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی دارند. سایر ویژگی­های مؤسسه حسابرسی تأثیری بر مدیریت سود ناشی از فعالیت­های واقعی ناشی از هزینه­های اختیاری غیرعادی ندارند. تأثیر منفی استقلال مؤسسه حسابرسی مطابق با پژوهش فتاحی­نافچی و ­دهکردی (1397) است. تأثیر مثبت رتبه مؤسسه حسابرسی در جامعه حسابداران رسمی مطابق با پژوهش دارابی و اژدری (1397) است. عدم تأثیر چرخش مؤسسه حسابرسی مغایر با پژوهش واچون­چی و همکاران (2011) و دارابی و اژدری (1397) است. تأثیر منفی اندازه مؤسسه حسابرسی مطابق با پژوهش شاون و همکاران (2016)، فتاحی نافچی و ­دهکردی (1397)، و مغایر با پژوهش اینام و همکاران (2012) و پاک­مرام و بحری­ثالث (1396) است. تأثیر تخصص مؤسسه حسابرسی مغایر با پژوهش واچون­چی و همکاران (2011) و فتاحی­نافچی و ­دهکردی (1397) است. تأثیر دوره تصدی مؤسسه حسابرسی مطابق با پژوهش فلاح­نژاد و بشکوه (1397) و مغایر با پژوهش اینام و همکاران (2012) و فتاحی­نافچی و دهکردی (1397) است.

از آنجا که هدف از بکارگیری حسابرسان مستقل در بحث راهبری شرکتی به طور خاص کاهش مشکلات نمایندگی و جلوگیری از وقوع رفتارهای فرصت­طلبانه مدیریت جهت اعمال نظر در گزارش سود است، بر این اساس انتظار می­رود معیارهای حسابرسی هم از جنبه کیفیت حسابرسی و هم از جنبه ویژگی­های حسابرس بتوانند در این زمینه تأثیر گذار باشند. شواهد پژوهش به طور کلی حاکی از این است که تنها اندازه مؤسسه حسابرسی با توجه به تأثیر منفی بر انواع مدیریت سود در تمام مدل­های مورد بررسی توانسته است ایفاگر این نقش باشد؛ به عبارتی مؤسسات حسابرسی بزرگ­تر توانایی بیشتری در کاهش مدیریت سود تعهدی و مدیریت سود فعالیت واقعی از طریق جریان نقد عملیاتی غیرعادی، هزینه­های تولید غیرعادی، هزینه­های اختیاری غیرعادی در شرکت­های مورد بررسی داشته­اند. استدلال این است که مؤسسه­های حسابرسی بزرگ ضمن دارا بودن استقلال بیشتر، با کیفیت بیشتری به حسابرسی می­پردازند (دی­آنجلو، 1981) و این­گونه مؤسسه­های حسابرسی بزرگ توانایی نظارت و کشف رفتار فرصت طلبانه مدیران را دارند (دیویدسون و نئو، 1993؛ بریان و همکاران، 2013). طبق نتایج بدست آمده در این پژوهش، استقلال مؤسسه حسابرسی نیز با توجه به تأثیر منفی بر مدیریت سود تعهدی و مدیریت سود فعالیت واقعی از طریق جریان نقد عملیاتی غیرعادی تا حدی نقش مؤثری در کاهش مدیریت سود داشته است و از این رو می­توان انتظار داشت افزایش استقلال مؤسسات حسابرسی در چارچوب آیین اخلاق حرفه­ای حسابرسی موجبات کاهش مشکلات نمایندگی ناشی از اقدامات مدیریت جهت دستکاری سود را فراهم آورد. از آنجا که رتبه ترتیبی بالاتر مؤسسه حسابرسی با کاهش امتیاز کنترل کیفی و کاهش کیفیت حسابرسی همراه است، طبق نتایج پژوهش حاضر، رتبه کیفی مؤسسه حسابرسی توسط جامعه حسابداران رسمی با توجه به تأثیر بر مدیریت سود تعهدی و مدیریت سود فعالیت واقعی از طریق هزینه­های تولید غیرعادی تا حدی نقش مؤثری در کاهش مدیریت سود داشته است . طبق نتایج پژوهش حاضر، دوره تصدی مؤسسه حسابرسی با توجه به تأثیر منفی بر مدیریت سود فعالیت واقعی از طریق هزینه­های تولید غیرعادی و هزینه­های اختیاری غیرعادی، امکان کاهش دستکاری سود از طریق این فعالیت­ها توسط مدیران را فراهم آورده است. از این رو به نظر می­رسد با توجه به این استدلال که روابط طولانی مدت حسابرس و صاحبکار منجر به شناخت عمیق­تر حسابرس از ساختار کنترل­های داخلی صاحبکار شده و اثربخشی بیشتر فرآیند حسابرسی را در پی دارد، دروه تصدی طولانی تر مؤسسه حسابرسی سبب کاهش مدیریت سود گردیده است. در حقیقت، حسابرسان با دوره تصدی بیشتر قادرند دانش و تجربه بهتری را در مورد مشتریان خود کسب کنند و این تجربه می­تواند موجب شود کیفیت حسابرسی افزایش یابد (مانری و همکاران، 2008). طبق نتایج بدست آمده در این پژوهش چرخش مؤسسه حسابرسی بر مدیریت سود تعهدی تأثیر مثبت داشته است؛ شاید بتوان این استدلال را پذیرفت که فقدان شناخت قبلی و کافی از صاحبکار در سال اولی که حسابرسی وی را بر عهده میگیرد ، به واسطه چرخش حسابرس تأثیر منفی بر کیفیت حسابرسی دارد (انجمن حسابرسان آمریکا، 1997؛ کمیسیون بورس و اوراق بهادار، 2000؛ اداره حسابرسی ملی آمریکا، 2003) و این موضوع سبب افزایش احتمال مدیریت سود توسط مدیران شرکت­ها شده است. طبق نتایج پژوهش حاضر، تخصص مؤسسه حسابرسی نیز تنها بر مدیریت سود فعالیت­های واقعی از طریق هزینه­های اختیاری غیرعادی تأثیر منفی داشته است. مؤسسات حسابرسی دارای تجربه خاص در صنعت می­توانند از طریق بهره­گیری از دانش تخصصی در صنعت مربوطه و بکارگیری برنامه­های حسابرسی متناسب با آن صنعت، به کیفیت حسابرسی مناسب دست یابند (چین و چی، 2009) و این موضوع می­تواند سبب کاهش مدیریت سود شود. با این حال، طبق نتایج مشاهده شده در این پژوهش، تخصص مؤسسه حسابرسی تأثیری بر مدیریت سود تعهدی و مدیریت سود فعالیت واقعی از طریق جریان نقد عملیاتی غیرعادی نداشته است. طبق نتایج پژوهش حاضر، هر چند توان رقابت مؤسسه حسابرسی تأثیری بر مدیریت سود تعهدی و مدیریت سود فعالیت واقعی از طریق هزینه­های تولید غیرعادی نداشته است، اما بر مدیریت سود فعالیت واقعی از طریق جریان نقد عملیاتی غیرعادی و هزینه­های اختیاری غیرعادی تأثیر مثبت داشته است. این موضوع منطبق با هشدار دیوان محاسبات آمریکا (2008) درباره تأثیر بالقوه و معکوس تمرکز بازار حسابرسی بر کیفیت حسابرسی است. طبق استدلال بون و همکاران (2012) در بازارهای حسابرسی متمرکز، حسابرسان انگیزه زیادی برای ارتقای کیفیت خدمات خود ندارند؛ این موضوع به احتمال زیاد سبب بیش­اطمینانی آن­ها می­شود و نتیجه آن تضعیف کیفیت حسابرسی و از طرفی افزایش احتمال مدیریت سود است. شواهد پژوهش حاضر همچنین نشان داد تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی در هیچ یک از مدل­ها اثری بر مدیریت سود تعهدی و مدیریت سود فعالیت­های واقعی نداشته است. به نظر می­رسد کمیت تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی شاید عامل تأثیرگذاری در ارزیابی نقش مؤسسات حسابرسی در جلوگیری از مدیریت سود نباشد و بهتر است در این زمینه به جنبه­های کیفی شرکاء از جمله سوابق حرفه­ای، تحصیلی و کاری شرکای مؤسسه حسابرسی توجه شود.

با توجه به اهمیت مکانیزم کنترلی و نقش اعتباردهی حسابرسی در حوزه راهبری شرکتی، پیشنهاد می­شود حسابرسان با رعایت اصول اخلاق حرفه­ای، حفظ استقلال، اعمال مراقبت­های حرفه­ای، توجه به صلاحیت حرفه­ای و افزایش دانش و تجربه حرفه­ای، خدمات حسابرسی­ را با کیفیت مناسب به انجام رسانند؛ زیرا پیامد حسابرسی توسط حسابرسان با کیفیت و برخوردار از ویژگی­های مطلوب سبب اطمینان گروه­های ذی­نفع نسبت به اطلاعات مالی گزارش شده شرکت­ها می­شود و این موضوع می­تواند تصمیمات مناسبی را برای این گروه­ها به ارمغان آورد. همچنین به دلیل اهمیت اثربخشی حسابرس مستقل در محدود نمودن مدیریت سود، پیشنهاد می­شود ارکان تدوین کننده استانداردهای حسابداری و حسابرسی، سازمان حسابرسی و جامعه حسابداران رسمی کنترل­های کیفی مستمری از مؤسسات حسابرسی داشته باشند و بهبود مراقبت حرفه­ای و صلاحیت حرفه­ای این مؤسسات را در فرآیند حسابرسی مورد توجه قرار دهند. همچنین شرکت­ها را به بکارگیری حسابرسان مستقل کارآمد و اثربخش در انجام امور حسابرسی خود تشویق نمایند. طبق نتایج پژوهش پیشنهاد می­شود به طور کلی جهت جلوگیری از وقوع مدیریت سود در شرکت­های مورد بررسی از مؤسسات حسابرسی با عمر کمتر، با استقلال بیشتر، تمرکز رقابت کمتر، رتبه امتیاز کیفی مناسب­تر در جامعه حسابداران رسمی و با اندازه بزرگ­تر استفاده شود؛ زیرا بکارگیری چنین مؤسسات حسابرسی با توجه به نتایج پژوهش سبب کاهش برخی از جنبه­های مدیریت سود شده است. تمرکز بر معیارهای استقلال، کنترل کیفی و اندازه مؤسسات حسابرسی همچنین یادآور اهمیت جنبه­های کیفیت حسابرسی در نظارت بر مدیریت سود شرکت­ها است که می­تواند زمینه­ساز کاهش مشکلات ناشی از تضاد منافع بین مدیران با مالکان و سایر ذی­نفعان باشد. این موضوع در برخی مطالعات قبلی نیز تأیید شده است (الزوبی، 2018؛ لوپز، 2018؛   فتاحی نافچی و ­دهکردی، 1397؛ حساس­یگانه و همکاران، 1396). با توجه به اهمیت تصمیمات سهامداران، سرمایه­گذاران و اعتباردهندگان به عنوان استفاده کنندگان برون سازمانی در استفاده از اطلاعات مالی شرکت­ها پیشنهاد می­شود این گروه­ها به تأثیر ویژگی­های حسابرس و همچنین کارایی و اثربخشی این مکانیزم­ها در نظارت و کنترل مدیریت سود توجه نمایند. در نهایت با توجه به این که در پژوهش حاضر بر نقش کمیته­های حسابرسی و حسابرسان داخلی به عنوان سایر معیارهای نظارتی درون سازمانی تمرکز نشده است، به پژوهشگران پیشنهاد می‌شود در راستای بررسی جنبه­های دیگر موضوع در تحقیقاتخود مواردی مانند انجام تحقیق تکمیلی با تمرکز بر اثربخشی کارکرد و ویژگی­های کمیته حسابرسی در کنار ویژگی­های حسابرس جهت جلوگیری از مدیریت سود و انجام تحقیق تکمیلی با تمرکز بر اثربخشی کنترل­های داخلی و توجه به ضعف­های کنترلی در کنار ویژگی­های حسابرس جهت کاهش مدیریت سود را مورد توجه قرار دهند. همچنین به دلیل وجود معیارهای مختلف ارزیابی کیفیت گزارشگری مالی و به ویژه نقش تحولات محیط اقتصادی، تجاری و فعالیت شرکت­ها در صنایع مختلف که در پژوهش حاضر بر آن­ها تمرکز نشده است، به پژوهشگران پیشنهاد می‌شود با در نظر گرفتن معیارهای مختلف کیفیت اطلاعات مالی مانند هموارسازی، پایداری، قابلیت پیش­بینی، به موقع بودن، مربوط بودن و محتوای اطلاعاتی سود، پژوهش­های تکمیلی و منسجم با در نظر گرفتن شرایط مختلف سازمانی، محیط رقابتی و وضعیت اقتصادی انجام دهند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1- دانشجوی دکتری حسابداری، واحد قزوین، دانشگاه آزاداسلامی، قزوین، ایران، (مسئول مکاتبات) [e-mail]

2- دانشیارگروه حسابداری، دانشکده اقتصاد و حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران، (نویسنده اصلی) [e-mail]

[3]-  استادیار گروه مدیریت، دانشکده علوم انسانی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.

---

[i]. DeFond & Jiambalvo

[ii]. Healy & Wahlen

[iii]. Baker, Collins & Reitenga

[iv]. Teoh et al

[v]. Levitt

[vi]. Johnson & Waidi

[vii]. Anis

[viii]. Kanagaretnam, Lobo & Whalen

[ix]. Chen, Chung, Lee & Liao

[x]. Anderson

[xi]. Balsam et al

[xii]. Lin & Hwang

[xiii]. Defond et al

[xiv]. Arens, Beasley and Alvin

[xv]. Degeorge et al

[xvi]. Jones

[xvii]. Roychowdhury

[xviii]. Commerford et al

[xix]. Dechow et al

[xx]. Alzoubi

[xxi]. Bushman & Smith

[xxii]. De Angelo 

[xxiii]. Chen, Lin & Zhou

[xxiv]. Brian, Monika & Linda

[xxv]. Davidson & Neu

[xxvi]. Chin & Chi

[xxvii]. Yuan, Cheng & Ye

[xxviii]. Alleyne & Devonish

[xxix]. Hariss

[xxx]. Gul et al

[xxxi]. Manry et al.

[xxxii]. Boone, Khurana & Raman

[xxxiii]. Government Accountability Office

[xxxiv]. Kallapur, Sankaraguruswamy & Zang

[xxxv]. Newton et al

[xxxvi]. Reguera-Alvarado, Pilar de Fuentes & Joaquina Laffarga

[xxxvii]. Rajpal & Jain

[xxxviii]. Lopes

[xxxix]. Shawn et al

[xl]. Ismail and Witarno

[xli]. Inaam et al.

[xlii]. Kouaib & Jarboui

^[xliii]. Numan and Willekens

[xliv]. Wuchun Chi et al

[xlv]. Chi et al

[xlvi]. Myers, Myers and Omer

[xlvii]. Holland & Ramsay

[xlviii]. Thomas K Jacob & Huai Zhang

[xlix]. Yu

[l]. Gunny

[li]. Jones

[lii]. Lu & Ma

[liii]. American Accounting Association

مراجع

فهرست منابع

1)     آقایی، محمدعلی و ناظمی­اردکانی، مهدی. (1391)، تخصص حسابرس در صنعت و اقلام تعهدی اختیاری، دانش حسابرسی، ۱۲ (46): 17-4.

2)     اعتمادی، حسین؛ و ­آذر، عادل و ناظمی اردکانی، مهدی. (1389)، بررسی نقش تخصص حسابرس در صنعت بر مدیریت واقعی سود و عملکرد عملیاتی آتی، دانش حسابداری، 1 (1): 28-9.

3)     انصاری، عبدالمهدی؛ دری سده، مصطفی؛ نرگسی، مسعود، (1392) بررسی تاثیر دستکاری فعالیتهای واقعی بر مدیریت سود تعهدی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، یازدهمین همایش ملی حسابداری ایران،

4)     بندریان، امیرعلی؛ وحیدی الیزایی، ابراهیم؛ و مقصودی، فرامرز. (1397)، تأثیر تعدیل کنندگی کیفیت و تداوم حسابرسی بر رابطه بین ساختار مالکیت و مدیریت سود، پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، 10 (37): 214-195.

5)     پاک­مرام، عسگر و بحری ثالث، جمال. (1396)، تأثیر کیفیت حسابرسی بر مدیریت سود واقعی: مطالعه تجربی با شواهدی از عرضه اولیه سهام، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 6 (23): 130-117.

6)      پیاب­نما، علیرضا و خلیق­خیاوی، پریسا. (1396)، بررسی ارتباط بین رتبه­بندی مؤسسات حسابرسی و مدیریت سود در شرکت­های کوچک و متوسط، سومین کنفرانس بین­المللی مدیریت، تجارت و توسعه اقتصادی.

7)     جان نثاری، سیدامیر. (1391)، ویژگی­های حسابرس موفق، حسابدار رسمی، 32: 94-89.

8)     حساس یگانه، یحیی  (1384) .فلسفه حسابرسی. چاپ اول . تهران : شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

9)     حساس­یگانه، یحیی؛ صدیقی، روح­اله و حسن­زاده، فاطمه. (1396)، رابطه بین کیفیت حسابرسی مستقل و کمیته حسابرسی با مدیریت سود و مدیریت جریانات نقدی، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 6 (22): 24-13.

10) حمیدیان، محسن؛ بزرگمهریان، شاهرخ؛ و جنت­مکان، حسین. (1397)، نقش تخصص حسابرس در صنعت در پیشگیری از اعمال تغییر طبقه­بندی فرصت­طلبانه اقلام صورت سود و زیان، پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، 10 (38): 113-93.

11) حیدری، مهدی؛ قادری، بهمن و همه­خانی، سعید. (1396)، بررسی نقش میانجی عدم تقارن اطلاعاتی در تبیین رابطه بین کیفیت حسابرسی و سیاست‏­های تأمین مالی، راهبرد مدیریت مالی، 4 (19): 126-93.

12) دارابی، رویا و اژدری، فاطمه. (1397)، بررسی رابطه نظام راهبری و ویژگی‌های حسابرسی با مدیریت سود واقعی‌ شرکت­های پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادار تهران، پژوهش حسابداری، 8 (2): 21-1.

13) سدیدی، مهدی؛ مرفوع، محمد و ولی­زاده، مهسا. (1395)، واکنش حسابرسان نسبت به رفتار مدیریت سود در شرکت­های پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادار تهران، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.

14) شهابی، شاپور و رمضان­احمدی، محمد. (۱۳۹۶)، بررسی تأثیر چرخش حسابرس بر مدیریت سود واقعی در شرکت­های پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادارتهران، دومین کنفرانس سالانه اقتصاد، مدیریت و حسابداری، دانشگاه شهید چمران اهواز.

15) علوی‏طبری، سیدحسین. و هاشمیان، سیده‏معصومه. (1390)، تأثیر کیفیت حسابرسی بر تصمیمات تأمین مالی در شرکت‏های پذیرفته‏ شده در بورس و اوارق بهادار تهران، پژوهش حسابداری، 1(1): 17-1.

16)  فتاحی­نافچی، حسن و فاضل­دهکردی، عاطفه. (1397)، تأثیر کیفیت حسابرسی بر مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی و مدیریت سود واقعی شرکت­های پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادار تهران، چشم­انداز حسابداری و مدیریت، 1 (2): 82-68.

17) فرهادی­اندرابی، سویل؛ سلطان محمدلو، فرید و زارع­پور، سینا. (۱۳۹۷)، بررسی تأثیر تخصص حسابرس در صنعت بر اقلام تعهدی اختیاری با تأکید بر مالکیت نهادی، دومین کنفرانس بین­المللی تحولات نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری، تهران، مؤسسه آموزش عالی علامه خویی (ره)، شرکت بین­المللی کوش.

18) فلاح­نژاد، لیلا و بشکوه، مهدی. (۱۳۹۷)، تأثیر تخصص و دوره تصدی حسابرس بر مدیریت سود واقعی و حسابداری، اولین همایش ملی مدیریت، اقتصاد و اقتصاد مقاومتی، دانشگاه پیام نور، خراسان رضوی.

19) مجتهدزاده، ویدا و بابایی، زهرا. (1391)، تأثیر کیفیت حسابرسی بر مدیریت سود و هزینه سرمایه سهام، دانش حسابداری مالی، 2 (6): 28-9.

20) محمد رضایی، فخرالدین و یحیایی، منیره (1395). تجدید ارائه صورتهای مالی : بررسی اثر رتبه موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار. نشریه دانش حسابداری . 64 (9) : 188-171 .

21) ملکیان، اسفندیار، نیکروان فرد،  بیتا . (1394) . بررسی تأثیر مالکان نهادی و دولتی بر دستمزد حسابرسی مستقل در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. مجله پیشرفت های حسابداری دانشگاه شیراز  . 68  (1) :166-139 .

22) نمازی، محمد؛ بایزیدی، انور و جبارزاده، سعید. (1390)، بررسی رابطه بین کیفیت حسابرسی و مدیریت سود شرکت­های پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادار تهران، تحقیقات حسابداری و حسابرسی، 3(9): 21-4.

23) ودیعی نوقابی، محمدحسین؛ نوروزی، محمد؛ قدرتی، زوارم عباس و تیمورپور، سهیلا. (1398)، بررسی نقش تعدیلگر کیفیت حسابرسی بر ارتباط بین اثربخشی کمیته حسابرسی و مدیریت سود، دانش حسابرسی، ۱۹ (۷۴): 126-107.

24) وکیلی­فرد، حمیدرضا؛ طالب­نیا، قدرت­اله؛ و صباغیان طوسی، امید. (1395)، اثر کیفیت حسابرسی بر اقلام تعهدی اختیاری و ارائه گزارش حسابرسی مشروط، پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، 8 (29): 124-97.

25)  Alleyne P., Devonish D., (2006), Perceptions of Auditor Independence in Barbados. Managerial Auditing, 21(6): 621-635.

26)  Alzoubi, E.S.S., (2018), Audit quality, debt financing, and earnings management: Evidence from Jordan, Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 30: 69-84.

27)  Anderson, Alan, W, (2011), The characteristics of a Successful Auditor, Kansas Society of CPA of Education Foundation (KSCPA).

28)  Anis, A. (2014), Auditors’ perceptions of audit firm rotation impact on audit quality in Egypt, Accounting & Taxation, 6(1): 105–120.

29)  Arens, I. R. J., Beasley, M. S., III, & Alvin, A., (2010), Auditing and assurance services: An integrated approach, NJ: Prentice-Hall, Upper Saddle River.

30)  Baker, T. A., Collins, D. L., & Reitenga, A. L. (2009), Incentives and opportunities to manage earnings around option grants, Contemporary Accounting Research, 26(3): 649–672.

31)  Balsam, S., Krishnan, J. and Yang, J.S. (2003), Auditor industry specialization and earnings quality, Auditing: A Journal of Practice & Theory, 22(2), 71-97.

32)  Boone, J. P., Khurana, I. K. & K. K. Raman, (2012), Audit market concentration and auditor tolerance for earnings management, Contemporary Accounting Research, 29(4): 1171– 1203.

33)  Brian, B. Monika, C., & Linda, A.M. (2013), Fair value accounting, auditor specialization, and earnings management: evidence from the banking industry, Working Papers, www.ssrn.com

34)  Bushman, R. M., & Smith, A. J., (2001), Financial Accounting Information and corporate governance, Journal of Accounting Economics, 31: 237-333.

35)  Chen, W. P., Chung, H., Lee, C., and Liao, W. L., (2007), Corporate governance and equity liquidity: analysis of S&P transparency and disclosure rankings, Corporate Governance: An International Review, 15, 644-660.

36)  Chen, K.Y., Lin, K. & Zhou, J. (2005), Audit Quality and Earnings Management for Taiwan IPO Firms”, Managerial Auditing Journal, 20 (1): 86-104.

37)  Chi, Wuchun, Ling Lei Lisic, and Mikhail Pevzner, (2011), Is Enhanced Audit Quality Associated with Greater Real Earnings Management?, Accounting Horizons American Accounting Association, 25(2): 315-335.

38)  Chin, C. L., & Chi, H. Y., (2009), Reducing restatements with increased industry expertise, Contemporary Accounting Research, 26(3): 729–765.

39)  Commerford, Benjamin P. and Hermanson, Dana R. and Houston, Richard W. and Peters, Michael F., (2016), Real Earnings Management: A Threat to Auditor Comfort?, Available at https://ssrn.com

40)  Davidson, R. A. and D. Neu, (1993), Association between Audit Firm Size and Audit Quality, Contemporary Accounting Research, 9(2): 479-488.

41)  DeAngelo, L. E., (1981), Auditor Size and Audit Quality, Journal of Accounting and Economics, 3(3): 183-199.

42)  Dechow, P., Sloan, R., & Sweeney, A. (1996). Causes and consequences of earnings manipulation: an analysis of firms subject to enforcement actions by the SEC. Contemporary Accounting Research. 13(1): 1-36.

43)  DeFond, M. L., & Jiambalvo, J., (1994), Debt covenant violation and manipulation of accruals, Journal of Accounting and Economics, 17(1), 145–176.

44)  DeFond, M.L., Wong, T.J., Li, S.H., (2000), The Impact of Improved Auditor Independence on Audit Market Concentration in China, Journal of Accounting and Economics, 28, 269−305.

45)  Degeorge, F., Patel, J., Zeckhauser, R., (1999), Detecting earning management to exceed thresholds, Journal of Business, 72 (1): 1–33.

46)  Gul, F. A., Jaggi, B. L., & Krishnan, G. V., (2007), Auditor independence: Evidence on the joint effects of auditor tenure and nonaudit fees, Auditing: A Journal of Practice & Theory, 26(2): 117–142.

47)  Gunny, K, (2010), The relation between earnings management using real activities manipulation and future performance: Evidence from meeting earnings benchmark, Contemporary Accounting Research, 27 (2): 855-888.

48)  Hariss, K. (2012), Mandatory Audit Rotation: An International Investigation. Phd Dissertation, C.T. Bauer College of Businees, University of Houston

49)  Healy, P., and Wahlen, J., (1999), A review of the earnings management literature and its implications for standard setting, Accounting Horizons, 13: 365-380

50)  Holland, D. and Ramsay, A., (2003), Do Australian companies manage earnings to meet simple earnings benchmarks?, Accounting and Finance, 43(1), 41-62.

51)  Inaam, Z., Khmoussi, H., and Fatma, Z., (2012), Audit Quality and Earnings Management in the Tunisian Context, International Journal of Accounting and Financial, 2(2), 17-33.

52)  Ismail, Vinola and Witarno, Kiki, (2016), Analysis the Effect of Company's Fundamental Characteristics and Real Earnings Management to Stock Return Moderated by Audit Quality, OIDA International Journal of Sustainable Development, 9(2): 23-44, 2016.

53)  Johnson, K. O., & Waidi, K. A. (2013), Mandatory audit firm rotation and audit quality in Nigerian deposit money banks, International Journal of Business and Management Invention, 2(9), 63–69.

54)  Jones, J. (1991), Earnings management during import relief investigations, Journal of Accounting Research, 29(2), 193–228.

55)  Jones, M. (2011), Creative accounting, fraud, and international accounting scandals, (Edition: November), Wiley.

56)  Kallapur, S., Sankaraguruswamy, S. & Y. Zang, (2010), Audit Market Concentration and Audit Quality, Working paper, Indian School of Business, National University of Singapore and Singapore Management University.

57)  Kanagaretnam, K., Lobo, G., and Whalen, D., (2007), Does good corporate governance reduce information asymmetry around quarterly earnings announcements?, Journal of Accounting and Public Policy, 26 (4): 497-522.

58)  Kouaib, Amel and Jarbouib, Anis, (2014), External audit quality and ownership structure: interaction and impact on earnings management of industrial and commercial Tunisian sectors, Journal of Economics, Finance and Administrative Science, 19 (37), 78–89.

59)  Levitt, A., (2007), Standards deviation, The Asian Wall Street Journal (March)

60)  Lin, J. W., & Hwang, M. I., (2010), Audit quality, corporate governance, and earnings management: A meta-analysis, International Journal of Auditing, 14(1), 57–77.

61)  Lopes, Ana Paula, (2018), Audit Quality and Earnings Management: Evidence from Portugal, Athens Journal of Business & Economics, 4(2): 179-192.

62)  Lu, Yu and Ma, Diandian, (2016), Audit quality and financial distress: Evidence from China, WSEAS Transactions on Business and Economics, 13: 330-340.

63)  Manry,David L. Samuel,L. Tiras,Clark. M,Wheatley. (٢٠٠٨). “The Influence of Interim Auditor Reviews on the Association of Returns with Earnings” . The Accounting Review. 68 (1): ٢٥١-٢٦٤

64)  Myers, J. N., Myers, L. A., & Omer, T. C., (2003), Exploring the term of the auditor-client relationship and the quality of earnings: A case for mandatory auditor rotation?, The Accounting Review, 78(3): 779–799.

65)  Newton, N. J., Wang, D. & M. S. Wilkins, (2013), Does a lack of choice lead to lower quality? Evidence from auditor competition and client restatements, Auditing: A Journal of Practice and Theory, 32(3): 31– 67.

66)   Numan, Wieteke and Willekens, Marleen, (2012), Competitive pressure, audit quality and industry specialization, University of Oklahoma Price College, Working Paper

67)  Rajpal, Hanish & Jain, Pawan, (2018), Auditor’s Characteristics and Earnings Management in India, Accounting and Finance Research, 7(4): 43-58.

68)  Reguera-Alvarado, Nuria; Pilar de Fuentes & Joaquina Laffarga, (2019), Do auditors mitigate earnings management during economic crisis?, Spanish Accounting Review, 22 (1): 6-20.

69)  Roychowdhury, S., (2006), Earnings management through real activities manipulation, Journal of Accounting and Economics, 42(3): 335-370.

70)  Shawn, Hyuk; Lee, Hyoik; Jung, Jaegyung and Moon, Sanghyuk, (2016), Relation between Real Earnings Management and Audit Quality, The Journal of Applied Business Research, 32(3): 967-980.

71)  Teoh, S., Welch, I. and Wong, T. (1998), Earnings management and the long run underperformance of seasoned equity offerings, Journal of Financial Economics, 50: 53–100.

72)  Thomas K Jacob and Huai Zhang. (2002). Value-relevant proP/Erties of amoothed earnings. From www.ssrn.com

73)  Wuchun, Chi, Ling Lei, Lisic. Mikhail, Pevzner, (2011), Is Enhanced Audit Quality Associated with Greater Real Earnings Management? , Accounting Horizons, 25(2): 83 -108.

74)  Yu, W, (2008), Accounting-Based Earnings Management and Real Activities Manipulation, Dissertation, Georgia Institute of Technology

75)  Yuan, R., & Cheng, R., & Ye, R., (2016), Auditor Industry Specialization and Discretionary Accruals: The Role of Client Strategy, The International Journal of Accounting, 51 (2), 217–239.

 

یادداشت‌ها