واکاوی «رمزهای هندسی زبان صوفیانه» در شعرعراقی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 1، دوره 9، شماره 32، آبان 1398، صفحه 9-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مژگان اسکندری¹؛ سهیلا صادقی^{* 2}؛ محمد یوسف نیری³

¹آموزش و پرورش ارسنجان ، شیراز ،ارسنجان، ایران

²گروه زبان انگلیسی و ادبیات فارسی دانشگاه علوم پزشکی همدان ، دانشکده پزشکی ، همدان ، ایران

³دانشکده ادبیات دانشگاه شیراز

چکیده

رمزهای هندسی تعبیری مدرن از مجموعه ای از شگردهای ادبی است که قدمای بلاغی ما تحت عنوان تمثیل و متأخران تحت عنوان رمز، سمبول و پارادوکس از آن نام می برند. در این رویکرد، زبان در معنای حقیقی خود بکار نمی رود و معنای مجازی و رمزی، مورد نظر شاعر و نویسنده است. بی تردید، یکی از گروه های فکری جهان اسلام صوفیه هستند که این نوع بیان و زبان را برای تبیین آموزه های عرفانی خود مورد استفاده قرار
می دهند؛ که در این میان عطار به عنوان برترین فردی که از رمزهای هندسی به شکلی هنری و ماندگار استفاده کرده است از برجستگی بیشتری برخوردار است. در مقاله ی پیش رو به شیوه ی تحلیلی - توصیفی شعر فخرالدّین عراقی از شاعران سده ی هفتم از این منظر مورد کاوش قرار گرفته است. نتیجه ی بدست آمده نشان می دهد که عراقی از زبان‌ صوفیانه در قالب هندسه ی زبانی استفاده کرده و حقایقی عرفانی نظیر زبان دل، زبان اشارت، زبان تمثیلی- عرفانی، زبان شطح و طامات، زبان حقیقت، عشق و وحدت وجود بسیار سود جسته است و توانسته است به خوبی خبر کلان آموزه های عرفانی خود را به مخاطب منتقل نماید. از میان زبان‌ها، زبان حقیقت و رمز، بیشترین بسامد را در شعر عراقی دارد.

کلیدواژه‌ها

فخرالدّین ابراهیم عراقی؛ پارادوکس؛ اشاره؛ رمز؛ شطح و طامات؛ دل؛ زبان قلب

مراجع

1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1385)، دفتر عقل و آیت عشق، تهران: نشر طرح نو، چاپ سوم.
2. اخوان الصفا (1376ق)، رسائل اخوان‌الصفا و خلّان‌الوفاء، المجدالاول، القسم‌الریاضی، بیروت: داربیروت (للطباعه و النشر) دار صار (للطباعه و النشر).
3. استیس، والتر (1360)، عرفان و فلسفه، ترجمة‌ بهاءالدین خرمشاهی، تهران، سروش.
4. پورنامداریان، تقی (1375)، رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
5. تفتازانی، علامه سعدالدین (1383)، مختصرالمعانی، قم: دارالفکر.
6. حاج سیدجوادی، سیدکمال و گروهی از نویسندگان (1376)، نگرشی بر آثارعراقی، تهران: سلسلة انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
7. حق شناس، علی محمّد (1382)، زبان و ادبیات فارسی در گذرگاه سنت و مدرنیته، تهران: نشر آگه.
8. حمیدیان، سعید (1392)، شرح شوق، تهران: قطره، چاپ سوم.
9. دلاشو، لوفر (1374)، زبان رمزی افسانه، مترجم جلال ستاری، تهران: انتشارات توس.
10. روزبهان بقلی، روزبهان بن ابی نصر (1344)، شرح شطحیات، به تصحیح هانری کُربن، تهران: انستیتوی ایران و فرانسه.
11. سجادی، سید ضیاءالدّین (1375)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
12. سراج، ابونصر (1388)، اللمع فی التصوّف، ترجمة مهدی مجتبی، تهران: انتشارات،اساطیر.
13. شعیری، حمیدرضا (1385)، تجزیه و تحلیل نشانه، معناشناختی گفتمان، تهران: سمت.
14. شمیسا، سیروس (1371)، بیان، تهران: فردوس.
15. شیروانی، علی (1381)، ترجمة نهج‌البلاغه، قم: نسیم حیات.
16. صیاد کوه، اکبر و دیگران (1383)، سخن شیرین پارسی، تهران: سمت.
17. عراقی، فخرالدّین ابراهیم (1372)، دیوان، تصحیح نسرین محتشم خُزاعی، تهران: زوار.
18. عین القضات همدانی، عبدالله بن محمد (1348)، نامه‌های عین القضات، به تصحیح علی نقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
19. فتوحی رودمعجنی، محمود (1385)، بلاغت تصویر، تهران: انتشارات سخن.
20. فروم، اریک (1349)، زبان از یاد رفته، مترجم ابراهیم امانت، تهران: انتشارات مروارید.
21. مولانا، جلال‌الدین (1380)، غزلیات شمس، مطابق با نسخة تصحیح شده استاد بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: نشر پیمان، مفاخر فرهنگی.
22. ناظر زاده‎ کرمانی، فرهاد (1368)، نمادگرایی در ادبیات نمایشی، تهران: انتشارات برگ.
23. نیّری، محمد یوسف (1386)، سودای ساقی، شیراز: انتشارات دنیای نور.
24. ____________ (1392)، نرگس عاشقان، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
25. ____________ (1391)، قاف عشق، شیراز: انتشارات افراز.
26. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1386)، کشف المحجوب، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: سروش.