بررسی سیتولوژیکی ترشحات دستگاه تناسلی در مراحل مختلف سیکل استروس گاومیش خوزستان

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

مقاله 1، دوره 12، شماره 4 - شماره پیاپی 47، آذر 1398، صفحه 1-12   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

معین مقصودی نژاد¹؛ صالح طباطبایی وکیلی^{* 2}؛ مرتضی مموئی^{* 1}

¹دانش‌آموخته کارشناسی ارشد فیزیولوژی دام، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، اهواز، ایران.

²فیزیولوژی دام، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، اهواز، ایران.

چکیده

زمینه وهدف: به نظر می­رسد که سیمای سلولی دستگاه تناسلی حیوان تحت تأثیر مراحل و فازهای مختلف سیکل استروس قرار بگیرد. هدف از مطالعه حاضر، بررسی تغییرات سیتولوژی(ایمنی سلولی و پوششی) ترشحات دستگاه تناسلی در مراحل مختلف چرخه استروس گاومیش ماده خوزستان بود.
روش کار: دستگاه­های تناسلی گاومیش­های ماده بالغ غیر­آبستن و بدون عارضه مشخص از کشتارگاه صنعتی دام اهواز جمع­آوری شد. سیکل استروس بر­اساس ظاهر مورفولوژیکی جسم زرد به مراحل مت­استروس، اوایل دای­استروس، اواخر دای­استروس و پرو­استروس به علاوه استروس طبقه­بندی شد. نمونه­برداری از ترشحات قسمت­های مختلف دستگاه تناسلی انجام گردید و با گیمسا رنگ­آمیزی شدند.
یافته­ها: نتایج به دست آمده نشان داد اغلب فراسنجه­های سیتولوژیکی(ایمنی سلولی و پوششی) ترشحات دهانه داخلی و خارجی گردن رحم و هم چنین ترشحات سطحی بدنه رحم بین مراحل و فازهای چرخه استروس دارای اختلاف آماری معنی­داری نبودند(05/0<P). درصد ماکروفاژ ترشحات دهانه خارجی گردن رحم در مرحله لوتئال سیکل استروس به­طور معنی­داری بیشتر از میزان این سلول در مرحله فولیکولار بود(05/0>P).
نتیجه‌گیری:به­طور کلی از تحقیق حاضر می­توان نتیجه گرفت که درصد سلول­های دفاعی و پوششی ترشحات گردن رحم و رحم در مراحل مختلف سیکل جنسی گاومیش ماده خوزستان اغلب یکسان می­باشد. هرچند، با ارزیابی درصد ماکروفاژهای ترشحات دهانه خارجی گردن رحم می­توان فاز لوتئال را از فولیکولار تشخیص داد.

کلیدواژه‌ها

ترشحات؛ سلول‌ها؛ گاومیش؛ مجرای تولیدمثلی

اصل مقاله

گاومیش یک حیوان بومی ایران در شمال، شمال غرب و جنوب کشور است. برخی از دلایل اصلی کاهش جمعیت گاومیش را می­توان به عواملی مانند: صنعتی شدن، افزایش تقاضا برای گوشت گاومیش و عدم جایگزینی حیوانات کشتار شده، استفاده نکردن از راه­کار­های اصلاح نژادی و افزایش آمیزش داخل گونه­ای که می­تواند عملکرد پایین صفات تولیدی و تولید مثلی را تحت تأثیر قرار دهد، نسبت داد. هم چنین ضعف در معرفی و تبلیغ فرآورده­های گاومیش در مقایسه با گاو، باعث کاهش قابل توجه تعداد گاومیش در ایران در این چند دهه گذشته شده است(30). گاومیش رودخانه­ای در ایران، عمدتاً یک حیوان شیری است که از اهمیت اقتصادی قابل توجهی برخوردار است. میزان بالای چربی شیر گاومیش، آن را به یک منبع مناسب جهت فرآورده­های شیری تبدیل کرده است(13).گاومیش­هایی که در جنوب کشور پرورش داده می­شوند، در مقایسه با گاومیش­های آذربایجان جثه بزرگ­تری دارند. گردن حیوان نسبتاً باریک و طویل می باشد. در نواحی جنوب کشور، گاومیش به­صورت گله­های بزرگ نگهداری می­شود، حتی در مواردی تعداد گله به 50رأس می­رسد. در خوزستان از گاومیش در امور کار­های زراعی کم­تر استفاده می­کنند، بلکه صرفاً از گاومیش در جهت تولید شیر و گوشت استفاده می­گردد(31). سیکل جنسی حیوانات به­وسیله نوسانات فیزیولوژیک دوره­ای سیستم هیپوتالاموس، هیپوفیز- تخمدانی تنظیم می­شود که آن نیز تحت تأثیر فاکتور­های محیطی و تخمدانی تنظیم می­شود. سیکل جنسی شامل مراحل پرو­استروس(مرحله رشد فولیکولی و رشد آندومتریوم)، استروس(مرحله پذیرش جنسی و تخمک­گذاری)، در گاومیش تخمک­گذاری در مرحله متاستروس انجام می­شود(مشابه گاو)، مرحله مت­استروس(مرحله تشکیل و رشد جسم زرد)، مرحله دی­استروس(مرحله فعالیت جسم زرد که با ایجاد آبستنی کاذب یا حقیقی یا شیر­واری می­تواند فعالیت خود را ادامه دهد)، می­باشد(2).

دستگاه تناسلی پستانداران ماده به‌ویژه گاو و گاو­میش دارای سیستم ایمنی منحصر بفردی است که باعث حفاظت بخش­های مختلف آن در مقابل عوامل بیماری­زا می­گردد.متخصصین کلینیکال پاتولوژی بیش از 30 نوع مختلف از عوامل بیماری­زای باکتریایی و ویروسی را تشخیص داده­اند که می­توانند با نفوذ در این دستگاه و در حالت‌های مختلف فیزیولوژیکی به‌ویژه در یک چرخه فحلی و یا دوره بعد از زایمان، باعث بروز بیماری­های مختلف گردند(38). مکانیسم­هایی که از استقرار باکتری­های بیماری­زای فرصت­طلب در دستگاه تناسلی ممانعت می­نمایند، شامل سدهای فیزیکی اسفنکتر فرج و گردن رحم و نیز مکانیسم­های دفاعی طبیعی بافت­هایی است که به طور مشخص تحت تأثیر مستقیم عوامل هورمونی درون­ریز هستند(7). آلودگی باکتریایی رحم ممکن است طی جفت­گیری، تلقیح مصنوعی و یا بعد از زایمان ایجاد شود(11،27). نوتروفیل­ها(سلول­های چند هسته­ای)، مونوسیت­های خون و ماکروفاژ­های بافتی از مهم­ترین عوامل فاگوسیتوز در آلودگی­های میکروبی می­باشند. به­طوری که فاگوسیتوز حاصل از لوکوسیت­های رحمی به­ویژه نوتروفیل­ها آغاز کننده دفاع رحم در برابر عفونت­های باکتریایی می­باشند(27، 21). احتمالاً فعالیت لوکوسیت­های پلی­مورفونوکلئور در داخل رحم تحت تأثیر مرحله­ی سیکل فحلی قرار داشته و در استروس بیشتر از دای­استروس است(24). فعالیت تخمدان­ها نقش مهمی در مقاومت رحم در مقابل عفونت­های باکتریایی و یا ریشه­کن کردن آن­ها دارد(30). تهاجم نوتروفیل­ها به پارینواپی تلیوم و حفره داخلی رحم در اواخر پرواستروس تا روز­های سوم الی چهارم بعد از استروس صورت می­گیرد و این تهاجم همراه با افزایش مقاومت آندومتر در برابر عفونت می­باشد و در روز­های سوم تا پنجم بعد از استروس تهاجم لوکوسیت­های بدون دانه به خصوص لنفوسیت­ها در فضای بافتی لایه عمقی پارین و زیر مخاط آندومتر رحم رخ می­دهد. تهاجم سلول­های ائوزینوفیلی از مرحله استروس تا اواسط دوره جنسی ممکن است اتفاق بیفتد ولی این یک پدیده ثابت نبوده و ممکن است دیده نشود(29). ایمنی اکتسابی شامل دو پاسخ مؤثر، ایمنی هومورال و ایمنی سلولی در برابر پاتوژن­ها می­باشد. ایمنی هومورال شامل تولید و ترشح ایمونوگلوبولین­ها توسط لنفوسیت­های B می­باشدکه از طریق گردش خون بدن و مایعات بافتی انتقال می­یابد. ایمنی سلولی شامل واکنش ایمنی است که توسط گروه‌های مختلفی از لنفوسیت­های T انجام می­شود. پاسخ ایمنی علیه آنتی­ژن صورت می­گیرد و این یک ویژگی بزرگ و مشخص است(15). مکانیسم‌های دفاعی رحم در برابر میکروارگانیسم‌های آلوده به چندین شکل می­باشد:آناتومیکی(ساختاری) از طریق پوشش آندومتر با اپیتلیوم ستونی ساده یا مطبق کاذب، شیمیایی توسط ترشحات موکوس از غدد آندومتر، ایمونولوژیکی از طریق عمل سلول‌های التهابی پلی­مورفونوکلئور(چند هسته‌ای) و آنتی‌بادی هومورال، اما میزان تعامل آن‌ها هنوز مشخص نیست(14). ایمونوگلوبولین­ها در ترشحات رحم گاو یافت شده و نقش حفاظتی آن­ها در برابر عوامل بیماری­زا به‌طور گسترده گزارش‌شده است(35، 14).آلودگی­های باکتریایی رحم ممکن است در طول جفت­گیری و یا تلقیح رخ دهد(21). هم چنین در گاو­میش، آلودگی­های باکتریایی واژن و دیگر اندام‌های تناسلی خارجی ممکن است در طی غلتیدن در گل‌ولای رخ دهد(10). مکانیسم ایجاد مقاومت آندومتر در فاز فولیکولار ناشناخته است ولی احتمالاً افزایش تعداد لوکوسیت­های رحم در مرحله فعلی نقش مهمی را در پاکسازی عوامل عفونی وارد شده به رحم در این زمان ایفا می­کند(23، 3). در مرحله مزبور باز شدن گردن رحم و افزایش انقباضات میومتر نیز به پاکسازی فیزیکی رحم و خروج میکروارگانیسم­ها کمک می­نماید (24). در فاز لوتئال که رحم تحت تأثیر پروژسترون قرار دارد توانایی دفاعی رحم به دلایل زیر کاهش می­یابد: 1- pH رحم پایین بوده و برای فعالیت باکتری­ها مناسب است. 2- نفوذپذیری بافت پوششی رحم در برابر باکتری­ها کاهش یافته، لذا سیستم دفاعی رحم کمتر تحریک می­شود(18). 3- مهاجرت لوکوسیت­های خون به رحم با تأخیر انجام شده و فعالیت آن­ها نیز کاهش می­یابد(18،3). 4- تکثیر لنفوسیت­ها توسط پروژسترون مهار می­شود(20). 5- ترشحات رحمی در این مرحله خاصیت سم­زدایی ندارند(18). افزایش مقاومت رحم به عفونت باکتریایی در حضور غلظت بالای استروژن ممکن است ناشی از کم بودن غلظت پروژسترون در آن زمان و لذا کاهش آثار زیان­آور آن بر­روی آندومتر باشد(32). سلول­های اپی تلیال در دستگاه تولید مثلی جنس ماده نه­تنها توانایی تشخیص عوامل عفونی را دارند، بلکه قادر به پاسخ­گویی به عفونت با تولید ترکیبات ضد­میکروبی، شیمیایی و سیتوکین­ها می­باشند. در میان ترکیبات ضد­میکروبی، دفنسین­ها(defensins)، یک گروه محافظت شده از پپتید­های کاتیونی است که طیف گسترده­ای از فعالیت­های ضد باکتری­ها، قارچ­ها و ویروس­ها را نشان می­دهد(17). دو زیر مجموعه اصلی دفنسین­عبارتند از الفا و بتا دفنسین که آلفا دفنسین توسط نوتروفیل­ها و بتادفنسین توسط سلول­های اپی تلیال و کراتینوسیت­هاتولید می­شوند(19، 17). هدف از این آزمایش، بررسی ایمنی‌شناسی ترشحات دستگاه تناسلی در مراحل مختلف چرخه استروس گاومیش ماده خوزستانی بود.

مواد و روش­ها

جمع­آوری دستگاه­های تناسلی گاومیش

برای پژوهش حاضر، دستگاه­های تناسلی گاومیش­های ماده کشتار شده در کشتارگاه صنعتی دام شهرستان اهواز جهت انتخاب مورد بررسی قرار گرفت. دستگاه­های تناسلی بالغ، سالم و غیرآبستن انتخاب و در درون کیسه­های پلاستیکی در داخل یونولیت­های حاوی یخ خشک سریع به آزمایشگاه فیزیولوژی دام دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان واقع در 35 کیلومتری شمال شرقی اهواز انتقال داده شدند. دستگاه­های تناسلی با تخمدان­های مشکوک، آنستروس،دارای ساختارهای غیرطبیعی مثل کیست­های تخمدانی و مواردی هم­چون رحم­های عفونی، آبستن، تازه زایمان کرده و در حال جمع شدن و غیرطبیعی حذف ­شدند. در نهایت تعداد 20 نمونه برای هر مرحله سیکل استروس(در کل 80 دستگاه تناسلی) انتخاب شدند.

تعیین مراحل سیکل استروس و نمونه برداری

بر­اساس ظاهر مورفولوژیکی جسم زرد، چرخه استروس به مراحل مت­استروس(روز 1 تا 4)، اوایل دای­استروس(روز 5 تا 10)، اواخر دای­استروس(روز 11 تا 17) و پرواستروس به علاوه استروس(فاز فولیکولی) (روز 18 تا 21) طبقه‌بندی شد(40). به­طور خلاصه روش تعیین مراحل مختلف سیکل استروس گاومیش به­صورت زیر بود: مت­استروس(روزهای 4-1) فاصله بین تخمک­گذاری و زمانی است که اپی تلیوم در طول نقطه پارگی فولیکول رشد می­کند. در اوایل دی­استروس(روز 10-5)، جسم زرد کاملاً توسعه یافته، عروق خونی اطراف آن قابل مشاهده بوده، رأس آن قرمز یا قهوه­ای است و دیگر قسمت­ها خاکستری رنگ می­باشد. اواخر دی­استروس(روز 17-11)، زمانی شروع می­شود که رنگ قرمز یا قهوه­ای ناپدید شود و کل رنگ جسم زرد قرمز روشن یا خاکستری باشد. در پرو­استروس به علاوه استروس(روز 21-18)، جسم زرد پس­رفت کرده، کوچک شده، ظاهری روشن و سفت پیدا می­کند. با استفاده از سواپ استریل از ترشحات قسمت­های مختلف دستگاه تناسلی شامل دهانه خارجی گردن رحم(به سمت واژن)، دهانه داخلی گردن رحم(به سمت رحم) و بدنه رحم گسترش­ بر روی لام تمیز تهیه گردید و پس از خشک شدن در معرض هوا، با استفاده از الکل متانول تثبیت  شده و با پس از رنگ­آمیزی گیمسا مورد ارزیابی شمارش تفریقی سلول­ها قرار گرفت.

تحلیل آماری

داده­های حاصل در قالب طرح کامل تصادفی توسط نرم افزار آماری SPSS(ویرایش 20) مورد آنالیز قرار گرفتند. جهت ارزیابی درصد سلول­های موجود در ترشحات قسمت­های مختلف دستگاه تناسلی گاومیش در مراحل سیکل استروس از تحلیل واریانس یک طرفه(ANOVA) و آزمون مقایسه­ای چند دامنه­ای دانکن در سطح معنی­داری 5 درصد استفاده شد.

نتایج

نتایج حاصل از تغییرات سیتولوژی(ایمنی سلولی و پوششی) ترشحات دهانه خارجی گردن رحم، دهانه داخلی گردن رحم و بدنه رحم طی مراحل مختلف سیکل استروس گاومیش ماده خوزستانی در جداول 1 تا 3 ارائه شده است. با توجه به نتایج به دست آمده، درصد سلول­های پوششی، سلول­های پوششی واکوئل­دار بزرگ، نوتروفیل، لنفوسیت، ماکروفاژ، ائوزینوفیل و بازوفیل ترشحات دهانه خارجی و داخلی گردن رحم و نیز بدنه رحم بین مراحل چرخه استروس(مت­استروس، اوایل دای­استروس، اواخر دای­استروس و پرواستروس به علاوه استروس)، اختلاف معنی­داری نداشتند(05/0<P)(اشکال 1 تا 3). درجدول 4، تغییرات سیتولوژیکی ترشحات دهانه خارجی گردن رحم گاومیش­های ماده خوزستانی طی مراحل لوتئال و فولیکولار(به ترتیب مربوط به روز­های 17-1 و 21-18) سیکل استروس نشان داده شده است. در آنالیز آماری این داده­ها، فقط درصد ماکروفاژ، طی فاز­های لوتئال و فولیکولار دارای اختلاف آماری معنی داری بود، به طوری که درصد ماکروفاژهای ترشحات دهانه خارجی گردن رحم در مرحله لوتئال به­طور معنی­داری بیشتر از فاز فولیکولار سیکل استروس بود(05/0>P). تغییرات سیتولوژیکی ترشحات دهانه داخلی گردن رحم و نیز بدنه رحم تحت تأثیرمراحل لوتئال و فولیکولار سیکل استروس قرار نگرفتند(05/0<P)(جداول 5 و 6).

 

 

 

شکل 1-گسترش ترشحات بدنه رحم(راست) و دهانه خارجی گردن رحم(چپ)(رنگ­آمیزی گیمسا، بزرگنمایی 1000×). سلول­های پوششی سلول پوششی بزرگ واکوئل­دار (فلش)

 

 

 

                               ماکروفاژ (فلش)                                                                                                 لنفوسیت (فلش)      

شکل 3-گسترش ترشحات دهانه خارجی (راست) و داخلی گردن رحم (راست)(رنگ­آمیزی گیمسا، بزرگنمایی 1000×).

 

 

نوتروفیل­ها

                                 تصویر 3.گسترش ترشحات دهانه داخلی گردن رحم (رنگ­آمیزی گیمسا، بزرگنمایی 1000×).

 

 

 

جدول 1-درصدمیانگین (SE±)سلول­های ایمنی و پوششی ترشحات دهانه خارجی گردن رحم طی مراحل سیکل استروس در گاومیش خوزستان EC: سلول­ پوششی، LVEC (سلول­ بزرگ واکوئل­دار).

	EC	LVEC	نوتروفیل	لنفوسیت	ماکروفاژ	ائوزینوفیل	بازوفیل
مت­استروس	70/1±51/93	40/0±84/0	72/0±15/3	80/0±02/2	33/0±33/0	00/0±00/0	10/0±16/0
اوایل دای­استروس	00/1±02/95	22/0±38/0	53/0±95/1	60/0±15/2	21/0±29/0	00/0±00/0	11/0±21/0
اواخر دای­استروس	92/0±36/94	15/0±36/0	43/0±79/1	43/0±96/2	22/0±45/0	00/0±00/0	08/0±08/0
پرواستروس+ استروس	58/1±96/93	23/0±30/0	87/0±60/2	92/0±05/3	00/0±00/0	00/0±00/0	10/0±10/0

در هر ستون، اختلاف آماری معنی­داری بین میانگین­ها یافت نشد (05/0<P).

 

جدول 2-درصدمیانگین(SE±) سلول­های ایمنی و پوششی ترشحات دهانه داخلی گردن رحم طی مراحل سیکل استروس در گاومیش خوزستان EC: سلول­ پوششی، LVEC (سلول­ بزرگ واکوئل­دار).

	EC	LVEC	نوتروفیل	لنفوسیت	ماکروفاژ	ائوزینوفیل	بازوفیل
مت­استروس	70/1±42/92	35/0±50/0	68/0±49/3	68/0±98/2	18/0±32/0	00/0±00/0	15/0±29/0
اوایل دای­استروس	00/1±35/93	20/0±47/0	50/0±81/1	47/0±75/3	26/0±46/0	00/0±00/0	12/0±18/0
اواخر دای­استروس	64/1±51/92	27/0±69/0	60/0±13/3	89/0±48/3	11/0±11/0	00/0±00/0	08/0±08/0
پرواستروس+ استروس	54/1±64/91	21/0±48/0	85/0±02/3	81/0±19/4	22/0±52/0	00/0±00/0	11/0±16/0

در هر ستون، اختلاف آماری معنی­داری بین میانگین­ها یافت نشد (05/0<P).

 

جدول 3- درصدمیانگین (SE±) سلول­های ایمنی و پوششی ترشحات بدنه رحم طی مراحل سیکل استروس در گاومیش خوزستان EC: سلول­ پوششی، LVEC (سلول­ بزرگ واکوئل­دار).

	EC	LVEC	نوتروفیل	لنفوسیت	ماکروفاژ	ائوزینوفیل	بازوفیل
مت­استروس	23/1±39/94	00/0±00/0	76/0±25/3	62/0±02/2	33/0±33/0	00/0±00/0	00/0±00/0
اوایل دای­استروس	03/1±22/94	00/0±00/0	45/0±85/2	64/0±93/2	00/0±00/0	00/0±00/0	00/0±00/0
اواخر دای­استروس	96/0±12/95	00/0±00/0	53/0±02/2	48/0±86/2	00/0±00/0	00/0±00/0	00/0±00/0
پرواستروس+ استروس	85/0±08/96	00/0±00/0	56/0±78/1	45/0±13/2	00/0±00/0	00/0±00/0	00/0±00/0

در هر ستون، اختلاف آماری معنی­داری بین میانگین­ها یافت نشد (05/0<P).

 

جدول4-میانگین (SE±) سلول­های ایمنی و پوششی ترشحات دهانه خارجی گردن رحم طی فازهای سیکل استروس در گاومیش خوزستان

EC		LVEC	نوتروفیل	لنفوسیت	ماکروفاژ	ائوزینوفیل	بازوفیل
فاز لوتئال	71/0±30/94		16/0±53/0		34/0±29/2	36/0±38/2	a14/0±36/0	00/0±00/0	06/0±15/0
فاز فولیکولار	58/1±96/93		23/0±30/0		87/0±60/2	92/0±05/3	b00/0±00/0	00/0±00/0	10/0±10/0

EC: سلول­ پوششی، LVEC (سلول­ بزرگ واکوئل­دار). در هر ستون، میانگین­های با حروف نامشابه اختلاف معنی­داری دارند (05/0>P).

 

 

 

 

 

 

جدول 5-میانگین (SE±) سلول­های ایمنی و پوششی ترشحات دهانه داخلی گردن رحم طی فازهای سیکل استروس در گاومیش خوزستان EC: سلول­ پوششی، LVEC (سلول­ بزرگ واکوئل­دار).

EC		LVEC	نوتروفیل	لنفوسیت	ماکروفاژ	ائوزینوفیل	بازوفیل
فاز لوتئال	79/0±76/92		16/0±55/0		36/0±81/2	39/0±40/3	11/0±30/0	00/0±00/0	07/0±18/0
فاز فولیکولار	54/1±64/91		21/0±48/0		85/0±02/3	81/0±19/4	22/0±52/0	00/0±00/0	11/0±16/0

در هر ستون، اختلاف آماری معنی­داری بین میانگین­ها یافت نشد (05/0<P ).

 

جدول 6-میانگین (SE±) سلول­های ایمنی و پوششی ترشحات بدنه رحم طی فازهای سیکل استروس در گاومیش خوزستان

EC: سلول­ پوششی، LVEC (سلول­ بزرگ واکوئل­دار).

EC		LVEC	نوتروفیل	لنفوسیت	ماکروفاژ	ائوزینوفیل	بازوفیل
فاز لوتئال	61/0±57/94		00/0±00/0		34/0±71/2	34/0±61/2	11/0±11/0	00/0±00/0	00/0±00/0
فاز فولیکولار	85/0±094/96		00/0±00/0		56/0±78/1	45/0±13/2	00/0±00/0	00/0±00/0	00/0±00/0

در هر ستون، اختلاف آماری معنی­داری بین میانگین­ها یافت نشد (05/0<P ).

بحث و نتیجه­گیری

سیستم تناسلی نشخوارکنندگان تحت تغییرات اساسی طی سیکل استروس قرار می­گیرد که مبنایی برای تشخیص مراحل مختلف سیکل استروس می­تواند باشد. مطالعه سیتولوژیکی دستگاه تناسلی از جمله روش­های شناسایی مراحل سیکل استروس در حیوانات مختلف محسوب می­شود(9). ارزیابی سیتولوژیکی ترشحات گردن رحم راه­کاری برای تشخیص آندومتریت تحت بالینی، برنامه­ریزی درمانی و پیش­بینی وضعیت باروری پس از پایان دوره انتظار اختیاری(فاصله زایش تا آبستنی مجدد) گاوهای شیری نیز می­باشد(39). اولین سیستم دفاعی رحم در مقابل عفونت باکتریایی، عمل بیگانه­خواری توسط گلبول­های سفید رحم(به طور عمده نوتروفیل­ها) است. نوتروفیل­ها اولین خط دفاعی رحم برای مقابله با عوامل پاتوژن بوده و در اوایل پس از زایش جمعیت آن­ها در ترشحات رحمی بیشتر می­شود(39). در اغلب گونه­ها، تحت برتری استروژن(فاز فولیکولار)، دستگاه تناسلی مقاومت خیلی بالایی در برابر عفونت دارد. در حالی که تحت غالبیت پروژسترون(فاز لوتئال)، حساسیت به عفونت تولیدمثلی افزایش می­یابد(8، 6). در تحقیقی، با نمونه­برداری از مخاط گردن رحم گاو به روش سواپ، اختلاف معنی­داری در درصد سلول­ها بین مراحل مختلف سیکل استروس یافت نشد که مشابه با نتایج پژوهش حاضر در گاومیش خوزستان است(1). در گاو شیری گزارش شده است که کاهش پروژسترون در پرواستروس و احتمالاً افزایش جریان خون باعث افزایش مهاجرت نوتروفیل­ها به لومن دستگاه تولید مثلی می­شود. بعد از استروس، مخاط واژن توده­های لوکوسیت­ها را نشان می­دهد(5). با این حال در گاومیش خوزستانی، با نمونه­برداری به روش سوآپ، میزان نوتروفیل­های ترشحات دستگاه تناسلی تحت تأثیر مراحل سیکل استروس قرار نگرفت. در تحقیقی دیگر، درصد پلی­مورفونوکلئورها از زمان فحلی تا روز 4 سیکل استروس گاو، بیشتر از سایر مراحل سیکل بود(16). نوسانات هورمون­های استروئیدی خون در طول چرخه استروس ممکن است بر فعالیت لوکوسیت رحم تأثیر بگذارد. افزایش غلظت پروژسترون خون گاو،موجب مهار فعالیت­ فاگوسیتیک نوتروفیل­های رحم شد(36). در دای­استروس، چیرگی پروژسترون ممکن است موجب مهار سنتز پروتئین­های ایمنی بدن در لومن رحم که تکثیر لنفوسیت­ها را آغاز می­کنند، شود(12). برخلاف این مشاهدات در گاو، غالب بودن پروژسترون در دوره دای­استروس و نیز کل فاز لوتئال گاومیش خوزستان در تحقیق حاضر، با کاهش سیستم ایمنی گردن و بدنه رحم همراه نبود. در مطالعه دیگر و هم­سو با این نتایج ، هیچ یافته­ای مبنی بر این که فعالیت فاگوسیتیکی نوتروفیل­های گردش خون گاو تحت تأثیر چرخه استروس قرار گرفته باشد، حاصل نشد(36). در پژوهش قبلی ما بر روی گاومیش آذربایجانی که درصد سلول­های دفاعی صرفاً در ترشحات دهانه خارجی گردن رحم و فقط در قالب دو فاز کلی لوتئال و فولیکولار سیکل استروس مورد ارزیابی قرار گرفت، تفاوت معنی­داری برای درصدکل سلول­های پوششی و ایمنی سلولی ترشحات بین دو فاز فوق یافت نشد(9). تفاوت مشاهدات حاضر در گاومیش خوزستانی با یافته­های پژوهش فوق در گاومیش آذربایجانی، مربوط به درصد ماکروفاژ­های ترشحات دهانه خارجی گردن رحم است که در تحقیق اخیر، درصد آن در فاز لوتئال به­طور معنی­داری بیشتر از فولیکولار بود. بر خلاف سایر گونه­های بررسی شده، به نظر می­رسد که سیستم دفاعی دستگاه تولیدمثل گاومیش در تمام مراحل سیکل استروس در حد بالا حفظ شود(9). احتمال دارد هورمون­های استروژن و پروژسترون با غلظت­های متفاوت با توجه به مراحل مختلف چرخه تولید مثل، نقش مهمی در تنظیم سطح ایمنی و پاکسازی عفونت رحمی داشته باشند(28). کاهش پروژسترون در پرواستروس و احتمالاً افزایش جریان خون رحم عاملی برای افزایش مهاجرت نوتروفیل­ها به لومن دستگاه تولید مثل بیان شده است(15). تصور می­شود پروژسترون فاز لوتئال با کاهش سنتز ایکوزانوئیدها، از جمله پروستاگلندین­ها و لوکوترین­ها بر عملکرد سیستم ایمنی رحم تأثیر منفی داشته باشد(20). پروژسترون عاملی برای سرکوب پاسخ­های پرولیفراتیو لنفوسیت­های گردش خون گاو نیز شناخته شده است(33). با این حال، مکانیسم اصلی عدم کاهش ایمنی سلولی مخاط دستگاه تناسلی گاومیش خوزستان طی فاز لوتئال در تحقیق حاضر و گاومیش آذربایجان در تحقیق قبلی نامعلوم است(9). در پژوهش حاضر معلوم شد که اکثریت سلول­های دفاعی ترشحات دهانه خارجی گردن رحم در هر دو فاز فولیکولار و لوتئال، نوتروفیل­ها و لنفوسیت­ها هستند. هم­چنین، درصد ماکروفاژها در فاز لوتئال بیشتر از فاز فولیکولار سیکل استروس گاومیش خوزستان بود. ماکروفاژها نقش بسیار مهمی در تولید فسفاتاز و سیتوکین­ها در فاز لوتئال دارند. هم­چنین در عمل لانه­گزینی موفق نیز مشارکت دارند. از سوی دیگر، ماکروفاژها در فاگوسیتوز سلول­های غیرطبیعی آندومتر و حذف پاتوژن­ها دخالت دارند. بنابراین، تغییرات هورمون­های جنسی در مراحل مختلف سیکل استروس تأثیر چشمگیری بر فعالیت و تراوشماکروفاژها دارد(34). مطالعات در خصوص بررسی تغییرات سلول­های پوششی ترشحات دستگاه تناسلی به خصوص گردن رحم و بدنه رحم در مراحل مختلف سیکل استروس بسیار محدود است. در تحقیقی، با نمونه­برداری از ترشحات گردن رحم گاو در مراحل مختلف سیکل استروس،کم­ترین درصد سلول­های پوششی مربوط به مرحله مت­استروس بود. اما درصد سلول­های پوششی بزرگ واکوئل­دار اختلاف معنی­داری بین مراحل سیکل استروس نداشت(5). در مطالعه حاضر، درصد سلول­های پوششی و پوششی بزرگ واکوئل­دار قسمت­های مختلف دستگاه تناسلی گاومیش خوزستان تحت تأثیر مراحل سیکل استروس قرار نگرفتند. در بررسی تغییرات سلول­های دفاعی رحم و واژن موش، بیشترین درصد سلول­های رحم مربوط به مرحله استروس بود. در حالی که اختلاف درصد این سلول­ها در واژن حیوان بین مراحل سیکل استروسمعنی­دار نبود(25). تغییرات هورمونی در فازهای مختلف سیکل استروس بر مهاجرت نوتروفیل­ها به مخاط گردن رحم گاو تأثیر دارد، طوری که درصد نوتروفیل­ها طی مرحله مت­استروس به طور معنی­داری به بیشترین میزان خود رسید. در مقابل، درصد سلول­های پوششی بزرگ واکوئل­دار تحت تأثیر غلظت پروژسترون خون قرار نگرفت. پروژسترون موجب مهار سیستم ایمنی و مستعد شدن رحم به عفونت­های غیراختصاصی می­شود(39) .با مطالعه بر روی میش، درصد سلول­های پوششی، پوششی بزرگ واکوئل­دار، نوتروفیل­ها و لنفوسیت­ها تحت تأثیر وجود یا عدم وجود جسم زرد تخمدانی قرار نگرفتند(4) که مشابه با نتایج مطالعه ما در گاومیش خوزستان است. به­طور کلی از تحقیق حاضر می­توان نتیجه گرفت که ایمنی سلولی و پوششی ترشحات گردن رحم و رحم در مراحل و فاز­های مختلف سیکل جنسی تقریباً یکسان بوده، ضمن این که دستگاه تناسلی گاومیش ماده خوزستانی در مراحل لوتئال سیکل استروس با افت سیستم ایمنی سلولی مواجه نمی­شود، بلکه درصد ماکروفاژهای دهانه خارجی گردن رحم افزایش یافت. هم­چنین، تشخیص مراحل مختلف سیکل استروس با بررسی سیتولوژیکی ترشحات دستگاه تناسلی گاومیش خوزستانی مقدور نمی­باشد. هرچند، با در نظر گرفتن میزان ماکروفاژهای ترشحات دهانه خارجی گردن رحم، فاز لوتئال را از فولیکولار می­توان تمییز داد.

تشکر و قدردانی

بدینوسیله از پشتیبانی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان در اجرای این تحقیق تقدیر و تشکر به عمل می­آید.

مراجع

منابع

1-احمدی، د. م. ر.،  نظیفی، م.ر.،  تفتی، س.، خداکرم، ع.، صفایی، ب. 1383. بررسی مقایسه ای تغییرات یاخته ای ترشحات گردن و مخاط رحم گاو در دو روش سوآب و آسپیراسیون. مجله تحقیقات دامپزشکی، دوره  59، شماره 4، 317-315.

2-شهروز، م.، مشمولیان، م. 1382. مطالعه هیستولوژیکی و هیستومورفومتری رحم گاومیش در مراحل مختلف دوره جنسی. مجله دامپزشکی. دانشگاه تهران. دوره 58، شماره 1، 59-53.

3-هورشتی، پ.، بلورچی، م. 1375. تکنیک­های تشخیصی و درمانی در تولید مثل دام. تألیف: زمیانس، ریموند. چاپ دوم، انتشارات نوربخش، تهران، صفحات 74-72.

4.Ahmadi, M.R., Nazifi, S. (2006). Evaluation of reproductive status with cervical and uterine cytology in fat-tailed sheep. Comp. Clin. Pathol, 15; 161-164.

5.Ahmadi, M.R., Nazifi, S., Ghaisari, H.R. (2006). Comparison of hormonal changes of estrous cycle with cytology of cervical mucosa and hematological parameters in dairy heifers. Comp. Clin. Pathol, 15; 94-97.

6.Ahmadi, M.R., Nazifi, S., Gheisari, H.R. (2000). Cytology changes in heifers, cervical mucosa at different phases of the estrus cycle. In Proceedings: 14th international congress animal reproduction, Stockholm, Sweden; 52.

7.Arthur, G.H., Noakes, D.E., Pearson, H. (1996). Veterinary reproduction and obstetrics. W.B. saunders company Ltd., PP: 5-27, 667-674.

8.Ayen, E., Hasanzadeh, S., Abdollahvand, M. (2002). Alternations in mucosa membrance of vagina during different stages of pregnancy, estrus and di-estrus in cow. J. Vet. Med. Univ. Tehran, 57; 15-19.

9.Ayen, E., Hasanzadeh, SH., Tabatabaei, S. (2012). Defensecells profile of cervical mucous during follicular and luteal phases of estrus cycle in river buffalo. Vet. Res. Forum, 3(1); 45-48.

10.Azawi, O.I. (2006). Clinical, bacterio logical and pathological studies of uterine infections in Iraqi buffaloes. Doctoral dissertation, Ph.D. thesis, College of Veterinary Medicine, University of Mosul, Mosul, Iraq. ‏

11.Azawi, O. I. (2008). Postpartum uterine infection in cattle. Anim. Reprod. Sci, 105(3); 187-208.

12.Chacin, M.F.L., Hansen, P.J., Drost, M. (1990). Effects of stage of the estrous cycle and steroid treatment on uterine immunoglobulin content and poly morpho nuclear leukocytes in cattle. Theriogenology, 34; 1169-1184.

 

13.Dalir-Naghadeh, B., Seifi, H.A., Asri-Rezaei, S., Pilevary, N. (2006). Post-parturient haemoglobinuria in Iranian river buffaloes: a preliminary study. Comp. Clin. Pathol, 14(4); 221-225.

14.Dhaliwal, G. S., Murray, R. D., Dobson, H., Montgomery, J., Ellis, W. A. (1996(. Presence of antigen and antibodies in serum and genital discharges of cows from dairy herds naturally infected with Leptospira interrogans serovar hardjo. Res. Vet. Sci., 60; 157-167.

15.Dhaliwal, G. S., Murray, R. D., Woldehiwet, Z. (2001). Some aspects of immunology of the bovine uterus related to treatments for endometritis. Anim. Reprod. Sci., 67; 135-152.

16.Faundez, R., Duszewska, A.M., Klucinski, W. (1994). Occurrence of leukocytes and epithelial cells in the lumen of the reproductive tract during the ovarian cycle. In Proceedings: 18th world Buiatrics congress and 26th congress of the Italian Association of Buiatrics, Bologna, Italy, 1; 305-308.

17.Ganz, T. (2003). Defensins: antimicrobial peptides of innate immunity. Nature reviews immunology, 3(9); 710-720.

18.Gunnink, J.W. (1973). Thesis, University of Utrecht. 143-160. Qouted by: Paisley, LG, Mickelsen, WB. And Anderson, PB. 1986. Theriogenology, 25(3); 353-381.

19.Harder, J., Meyer-Hoffert, U., Wehkamp, K., Schwichtenberg, L., Schröder, J. M. )2004(. Differential gene induction of human β-defensins (hBD-1,-2,-3, and-4) in keratinocytes is inhibited by retinoic acid. J. Invest. Derm., 123(3); 522-529.

20.Herath, S., Fischer, D.P., Werling, D., Williams, E.J., Lilly, S.T., Dobson, H. (2006). Expression and function of toll-like receptor 4 in the endometrial cells of the uterus. Endocrinol, 147; 562-570.

21.Hussain, A.M., Daniel, R.C.W., O'Boyle, D. (1990). Postpartum uterine flora following normal and abnormal puerperium in cows. Theriogenology, 34(2); 291-302.

22.Jainudeen, M. R. (1986). Reproduction in water buffalo. Current Therapy in Theriogenology, 25(3); 343-353.

23.Jones, T.C., Hunt, R.D., King, N.W. (1997). Veterinary pathology. 6th. Williams and Wilkins Co, Baltmore, United States America, 1154-1184.

24.Jubb, K.V.F., Kennedy, P.C., Palmer, N. (2007). Pathology of domestic Animals, 3,5^th ed., Academic Press Inc., Edinburg, 466-470.

25.Kaushice, C., Frauendorrif, E., Rossoll, R.M., Richardson, J.M., Wira, C.R. (1998). Influence of the estrous cycle on the presence and distribution of immune cells in the rat reproductive tract. Am. J. Reprod. Immunol, 39(3); 209-216.

26.Kluciński, W., Targowski, S.P., Winnicka, A., Miernik‐Degórska, E. (1990). Immunological induction of endometritis‐model investigations in cows. Transbound.  Emerg. Dis, 37; 148-153.

27.Lewis, G.S. (1997). Uterine health and disorders. J. Dairy Sci., 80(5); 984-994.

28.Lewis, G.S. (2003). Steroidal regulation of uterine resistance to bacterial infection in livestock. Reprod. Biol. Endocrin, 1(1); 117.

29.Morrow, D.A. (1986). Reproduction in water buffalo, Current therapy in Therioonology. 2^th ed. 443-449.

30.Paisley, L.G., Mickelsen, W., Anderson, P.B. (1986). Mechanisms and therapy for retained fetal membranes and uterine infections of cows: a review. Theriogenology, 25(3); 353-381.

31.Pour Azary, M., Pirmohammadi, A., Manafi-azar, R.Q. (2004). Breeding of buffalo in west azarbaijan of Iran. Philippines of the 7^th World Buffalo Congress, 35-537.

32.Roth, J.A., Kaeberle, M.L., Apple, L.H., Hachreinerr, R.F. (1983). Association of increased estradiol and progesterone blood values with altered bovine polymorphonuclear leucocyte function. American J. Vet. Res., 44; 247-253.‏

33.Segerson, E. C., Gunsett, F.C. (1993). Interference with the cytolytic activity of interleukin-2-treated lymphocytes by bovine uterine luminal protein. Biol. Reprod, 48; 1036-1041.

34.Shahrooz, R., Razi, M., Babai, A. (2013). Histochemical study of river buffalo’s uterine endometrium in follicular and luteal phases. Iran. J. Vet. Res, 14(4); 320-326.

35.Taha, M.B., Azawi, O.I. (2003). A preliminary study of endometritis in Iraqi buffaloes. Iraq J. Vet. Sci., 17; 201-208.

36.Vandeplassche, M. (1984). Stimulation and inhibition of phagocytosis in domestic animals. In 10. international congress on animal reproduction and artificial insemination. University of Illinois at Urbana-Champaign, Illinois. USA, 475-477.

37.Watson, E. D. (1985). Opsonising ability of bovine uterine secretions during the oestrous cycle. Vet. Res, 117; 274-275.

38.W.H.O. (2001). Global prevalence and incidence of selected curable sexually transmitted infections: overview and estimates. World Health Organisation, Genevo.

39.Yavari, M., Haghkhah, M., Ahmadi, M.R., Gheisari, H.R., Nazifi, S. (2009). Comparison of cervical and uterine cytology between different classification of postpartum endometritis and bacterial isolates in Holstein dairy cows. Inter. J. Dairy Sci., 4(1); 19-26.

40.Yilmaz, O., Yazici, E., Kahraman, A., Ozenc, E., Ucar, M. (2014). The relationship between ovarian follicle population and follicle size during different stages of estrous cycle in Anatolian water buffaloes (Bubalus