تغییرات برخی آنزیم‌های کبدی و فاکتور‌های خونی سی‌باس‌آسیایی (Lates calcarifer) در سطوح مختلف شوری

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

مقاله 6، دوره 12، شماره 4 - شماره پیاپی 47، آذر 1398، صفحه 61-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شیرین حامدی¹؛ روح الله رحیمی^{* 2}؛ محمود نفیسی بهابادی³؛ مریم عضدی³؛ سیده عاطفه میر احمدی⁴

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد شیلات، گروه شیلات و محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، چهار محال بختیاری. ایران.

²استادیار، گروه شیلات و محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، چهار محال بختیاری. ایران

³دانشیار، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی ، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر. ایران.

^[e-mail]

چکیده

زمینه و هدف: ماهی سی­باس­آسیایی یک گونه­پرورشی یوری­هالین می­باشد و قادر است تا طیف وسیعی از شوری را تحمل کند، از آن جایی که تاثیرات سطوح مختلف شوری می­تواند بر فعالیت برخی از اندام­ها و فاکتور­های خونی موثر باشد، لذا بررسی سطوح مختلف شوری برفاکتورهای سلولی خون، فاکتور­های بیوشیمیایی خون و هم­چنین فعالیت آنزیم­های کبدی به دلیل اهمیت کبد به عنوان بزرگ­ترین ارگان داخلی بدن ماهی و محل استقرار اصلی سموم بدن، باعث می­گردد تا این مطالعه اهمیت ویژه­ای پیدا نماید.
روش کار: به منظور مطالعه سطوح مختلف شوری بر فعالیت آنزیم­های GOT ،GPT وALP و تعیین میزان هماتوکریت و هموگلوبین هم­چنین تعداد گلبول­های سفید و قرمز خون در ماهی سی­باس­آسیایی تعداد250 قطعه ماهی در چهار سطح شوری متفاوت شامل تیمار شاهد(50گرم در لیتر)، تیمار اول(35میلی گرم در لیتر)، تیماردوم(15 میلی گرم در لیتر) و تیمار سوم(صفر میلی گرم در لیتر یا همان آب شیرین) که هر تیمار شامل 3 تکرار بود بر روی بچه ماهیان با میانگین وزنی411/0 ± 36/34 گرم مورد آزمایش و مطالعه قرار گرفت
یافته ها: در ارتباط با شوری و میزان هماتوکریت و هموگلوبین در بین تیمار ها اختلاف معنی­داری مشاهده نگردید(05/0≤p). هم چنین در ارتباط با تعداد گلبول­های قرمز و در بررسی گلبول­های سفید نیز در بین تیمار ها اختلاف معنی­داری مشاهده نشد(05/0≤p)، در این مطالعه در رابطه با آنزیم ALP در بین تیمار­های مختلف اختلاف معنی­داری(05/0≤p) مشاهده نگردید. مطالعات صورت گرفته بر روی آنزیم GPT نشان­داد که بین دو تیمار شاهدو تیمار دوم از لحاظ بررسی این آنزیم اختلاف معنی­داری(05/0>p). از نظر آماری مشاهده شد. مطالعات صورت گرفته بر­روی آنزیم GOT نشان­می­دهد که در طول دوره آزمایش هیچ گونه اختلاف معنی­داری(05/0≤p) بین تیمار­ها و تیمار­شاهد و حتی در بین خود تیمار­ها وجود نداشت.
نتیجه­گیری: به طور کلی نتایج به دست آمده نشان داد که ماهی سی­باس­آسیایی، تغییرات شوری در حد آب­های لب­شور یا آب­هایی با شوری­های معمولی را می­پسندد و می­توان این ماهی را برای پرورش در فصول گرم سال در مزارع با آب­های لب­شور در استان بوشهر معرفی کرد.

کلیدواژه‌ها

ماهی سی باس آسیایی؛ شوری؛ آنزیم کبدی؛ فاکتور‌های خونی

اصل مقاله

سی باس آسیایی که تحت عنوان باراموندی(Baramundi) نیز شناخته می­شود از ماهیان رودکوچ بوده که قابلیت سازگار شدن در هر دو محیط آب شور و شیرین را دارد(27). باس دریایی، ماهی یوری هالین که قادر به زندگی در طیف گسترده­ای از شوری، از بسیار شور تا آب شیرین است، به خوبی در محیط­هایی که دارای شوری متغیرند، مثل مصب­ها زندگی می­کند. بنابراین، آن­ها استراتژی­های فیزیولوژیکی توسعه یافته­ای برای انطباق با چنین تغییراتی دارند(29). چندسالی است که ماهی سی باس آسیایی به عنوان یک گونه پرورشی وارد کشور شده است. این گونه از یک سو دارای اهمیت پرورشی، اقتصادی و بازارپسندی بالایی است و از سوی دیگر با توجه به قابلیت تحمل دامنه وسیع شوری می­تواند به عنوان یک گونه پرورشی مناسب به منابع آب­های شیرین معرفی شود. عوامل فیزیکوشیمیایی آب تأثیر بسیار زیادی روی رشد، بقاء و متابولیسم ماهی دارند که انحراف از حد مجاز آن­ها منجر به بروز مشکلاتی در پرورش ماهیان خواهد شد(26)  شوری یکی از فاکتورهای محیط زیستی است که بر فیزیولوژی، کارایی رشد و جذب غذا در ماهی موثر می­باشد(28). شوری می­تواند تاثیر شدیدی بر نمو ماهی از نظر مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی در دریا بگذارد و این ماهیان ممکن است پاسخ­های فیزیولوژیک متفاوت و معنی­داری را در شوری­های مختلف بروز دهند. موفقیت ماهیان در هر زیستگاه با شرایط معین بستگی به توانایی آن در غلبه بر تغییرات شوری در هنگام تنظیم اسمزی دارد، اگرچه به طور عمده اکثر ماهیان قادرند تغییرات کم شوری را تحمل کنند ولی بعضی از ماهیان یوری هالین از جمله ماهی سی باس آسیایی توانایی سازگار شدن با شوری­های مختلف را دارند. شوری و تغییراتش یکی از فاکتورهای کلیدی است که روی بقاء، متابولیسم و تقسیمات جنینی طی تکامل ماهی اثر دارد(36). به طور­کلی نتایج نشان می­دهد ماهیانی که در زمان قرار گرفتن در معرض شوری­های مختلف آب دچار استرس چندانی شده و فاکتورهای خونی و ایمنی مرتبط با استرس در آن­ها تغییر چندانی ندارد در گروه ماهیان مقاوم به شوری (Euryhaline) قرار می­گیرند(24). خون، به عنوان یک بافت سیال و سهل الوصول یکی از مهم­ترین مایعات بیولوژیک بدن بوده که تحت تأثیر حالات مختلف فیزیولوژیک و پاتولوژیک، ترکیبات آن دست­خوش نوسان و تغییر می­گردند، لذا در اختیار داشتن مقادیر طبیعی پارامترهای خونی و بررسی چگونگی تغییرات آن­ها در بیماری­های مختلف همواره از ابزارهای مهم تشخیص در بسیاری از بیماری­های آبزیان بوده است(4). در رابطه با آبزیان و از جمله ماهی نیز این مهم با تغییر مقادیر طبیعی پارامتر های بیوشیمیایی سرم خون ماهی به عنوان مبنا و شاخصی برای مقایسه و تشخیص بیماری ها مورد تاکید قرار گرفته است(5). یکی از اثرات شوری تاثیر بر فاکتور های سلول­های خونی می­باشد که از آن­جمله می توان به میزان هماتوکریت و هموگلوبین هم­چنین تعداد گلبول­های قرمز و سفید اشاره داشت. گلبول­های قرمز بیشترین سلول­های خونی هستند، تعداد گلبول­های قرمز می­تواند تاثیرات معنی­داری بر توازن کل انرژی بدن داشته باشد لذا هنگامی که ماهی فعالیت کمتری دارد، شمار زیادی از گلبول­های قرمز مورد نیاز نیستند و تعداد آن­ها رو به کاهش می­گذارد(16). درماهی­ها چندین نوع گلبول سفید چند هسته­ای وجود دارد، از جمله عوامل مؤثر بر تعداد گلبول­های سفید می­توان به بیماری­ها، التهاب، استرس، دما، وضعیت تغذیه­ای، سن و جنس اشاره کرد(18). تغییر در تعداد گلبول­های قرمز(هماتوکریت مقدار تقریبی آن را نشان می­دهد)، یا مقدار هموگلوبین بعد از وارد شدن استرس می­تواند نشان­گر این باشد که رقیق شدن یا غلیظ شدن خون روی داده است(20). اندازه­گیری غلظت هماتوکریت و هموگلوبین به عنوان شاخص­های خون­شناسی در پاسخ­های ثانویه استرس به طور فراوان مورد استفاده قرار می­گیرند(20). یکی دیگر از اثرات شوری تاثیر بر آنزیم­های کبدی(ALP,GOT,GPT ) می باشند. کبد بزرگ­ترین اندام داخلی بدن ماهیان است و در بسیاری از عملکرد های ضروری بدن نقش دارد(9) و در واقع مهم­ترین اندام ماهیان از نظر فعالیت های سم­زدایی(detoxification) در زمان مواجهه شدن با آالاینده­های محیطی است. از آن­جا که این ارگان اعمال متفاوت بیوشیمیایی، سنتتیک و ترشحی را بر عهده دارد از آنزیم های آن به عنوان شاخص­های بیوشیمیایی در تشخیص نارسایی های کبدی استفاده می شود(35، 34). آنزیم های GPT و GOT در ماهیان وجود دارند و عضوی از خانواده ترانس­آمیناز ها هستند، این آنزیم ها در بافت کبد تغلیظ می­شوند. در بیماری های حاد کبدی که منجر به ایجاد صدمات غشایی یا نکروز سلولی می شوند، فعالیت GPT در سرم خون به طور قابل توجهی افزایش می یابد(9، 7). آلکالین فسفاتاز نیز آنزیمی است که دارای انواع روده ای، استخوانی و کبدی می باشد. میزان این آنزیم در بیماری­های حاد کبدی افزایش می­یابد و به محض گذر از مرحله حاد سطح سرم آن به سرعت کاهش می یابد (9، 8). در واقع روال منطقی افزایش آنزیم های ترانسفرازی، رهاسازی آمینو ترانسفراز ها از سلول های آسیب دیده است بنابراین سلول های آسیب دیده  محتویاتشان را که شامل آمینو ترانسفراز است به طرف جریان خون رها کرده و باعث می­شود که سطح این آنزیم در سرم افزایش یابد. بنابراین در این مطالعه سعی گرید تا به بررسی تاثیر سطوح مختلف شوری بر تغییرات برخی از فاکتورهای سلولی خون و هم­چنین برخی از پارامترهای بیوشیمیایی خون از جمله آنزیم­های کبدی در ماهی سی­باس آسیایی پرداخته شود.

مواد و روش ها

مکان و زمان انجام تحقیق:

کلیه مراحل عملی و اجرایی این تحقیق از دی ماه تا اسفند ماه 1393 در ایستگاه تحقیقاتی ماهیان دریایی پژوهشکده دانشگاه خلیج فارس بوشهر به انجام رسید. مراحل آنالیزهای آماری در دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد انجام گرفت.

مرحله پیش آزمایش و طراحی سیستم های آزمایشی:

تعداد 250 قطعه بچه ماهی خریداری و به مرکز تحقیقات دانشگاه خلیج فارس منتقل شدند. در این آزمایش از 12مخزن فایبر گلاس مدور 300 لیتری استفاده گردید. در طول مدت آزمایش مخازن از تابش مستقیم آفتاب محافظت گردیده و سایر پارامترهای محیطی به طور مستقیم تحت تاثیر شرایط محیط قرار داشت. دوره­ی نوری در زمان انجام تحقیق به صورت طبیعی و بین 12-10 ساعت روشنایی و 12- 10 ساعت تاریکی متغیر بود.

تامین آب تیمارها:

به منظور تامین آب شور مورد نیاز از آب خلیج­فارس، بعد از انجام پروسه ته­نشینی استفاده گردید هم­چنین آب شیرین مورد نیاز از چاه موجود در محل تامین گردید. برای تامین آب تیمارهای ppt 15 و 35 عمل رقیق سازی با محاسبه­ی نسبت میزان مورد نیاز از آب شور به وسیله آب شیرین لازم برای مخلوط سازی صورت پذیرفت، سپس با دستگاه شوری سنج صحت شوری­های تهیه شده بررسی شد تا به طور دقیق مطابق با شوری مورد نظر تانک برای آزمایش باشد.

تیماربندی و ذخیره سازی:

در شروع آزمایش ماهیان به مدت 24 ساعت قبل از انتقال به تیمارهای آب شور قطع غذادهی شده و بعد از انجام عملیات زیست­سنجی(اندازه گیری وزن)، تعداد 180 قطعه ماهی با میانگین وزن 411/0±36/34 گرم انتخاب شدند. بچه ماهیان ابتدا در یک طرح کاملاً تصادفی بین 12 تانک فایبر گلاس توزیع شدند(15 قطعه ماهی به ازاء هر مخزن)که اختلاف معنی داری از لحاظ وزنی نداشته، مابقی ماهیان در تانک­های جداگانه­ای با همان تیمارهای مورد آزمایش به عنوان ذخیره نگهداری شدند. به منظور بررسی اثرات تیمارهای شوری بر روی فاکتورهای هماتولوژیکی و بیوشیمیایی خونی چهار تیمار( تیمار اول: شوری ppt 0 ، تیمار دوم: شوری ppt 15 ، تیمار سوم: شوری ppt  35 و تیمار چهارم: شوری ppt 50) با سه تکرار در نظر گرفته شد که به مدت 30 روز در طول دوره­ی آزمایش مورد بررسی قرار گرفتند. تنظیم شوری به تدریج و در طی مدت 15 روز انجام پذیرفت که جهت سازگاری ماهیان به تیمارهای مورد نظر، روزانه به میزان ppt 3 شوری آب ماهی­ها کاهش پیدا کرد تا به شوری­های مورد نظر رسیدند.

زیست سنجی:

عملیات خونگیری در پایان دوره آزمایش، 30 روز پس از انتقال ماهی­ها به تیمارهای آب شور و با استفاده از ماده­ی بیهوشی(ethylene glycol monophenyl ether) با دوز 5/0 سی سی به ازای هرلیتر آب و در شرایط یکسان برای آن­ها انجام گرفت. از هرتانک بطور کاملا تصادفی 4 قطعه ماهی انتخاب( در کل 12 قطعه ماهی از هر تیمار ) و زیست سنجی نمونه( ثبت طول کل و وزن کل ) انجام شد. روزانه علائم ظاهری ماهیان ثبت می­شد و ماهیان تلف شده برای جلوگیری از آلودگی سریعاً از مخازن تخلیه می­شدند. وزن سایر ماهیان در پایان آزمایش با زیست سنجی توده­ای ثبت گردید.

نمونه برداری و آنالیز پارامتر های هماتولوژیکی و فاکتورهای سلول­های خونی:

در پایان آزمایش چهار نمونه از هر تانک(در مجموع دوازده نمونه از هر تیمار) به طور تصادفی انتخاب گردید. پلاسمای خون توسط سانتریفیوژ Eppendorf ساخت کشور آلمان( به مدت 10 دقیقه در دور rpm 3000 ) جداسازی و در داخل تیوب­های اپندورف تا انجام آزمایشات تعیین مقادیر فاکتورهای بیوشیمیایی(GOT, ALP, GPT  ) در دمای ˚20-  دجه سانتی گراد نگهداری شدند(19). کلیه تست­های بیوشیمیایی سرم با استفاده از روش دستگاهی و از طریق Auto analyzer(مدل DANA, 1700) استفاده گردید. تعیین مقادیر آنزیم­های مربوطه در سرم با استفاده از کیت­های شرکت پارس آزمون انجام شد. برای اندازه­گیری آنزیم­ها از روش اسپکتروفتومتری استفاده و در نهایت مقدار آنزیم­ها بر حسب U/L مورد سنجش قرار گرفت(29). برای تعیین میزان هماتوکریت از روش میکرو هماتوکریت استفاده شد. مقدار هموگلوبین هر نمونه­ی خون به وسیله ی کیت مخصوص شرکت پارس آزمون(کرج، ایران) و به روش کلرومتریک با طول موج 540 نانومتر در دستگاه اسپکتروفتومتر، مقدار جذب نور ثبت و غلظت هموگلوبین محاسبه شد(42). تعداد گلبول قرمز با استفاده از لام نئوبار بعد از رقیق سازی خون منعقد نشده با محلول ریس(رقت 200/1) شمارش و تعداد گلبول­های قرمز در یک میلی متر مکعب خون محاسبه گردید(43). تعداد گلبول­های سفید با استفاده از لام نئوبار بعد از رقیق سازی خون منعقد نشده با محلول ریس(رقت 50/1) شمارش و تعداد گلبول­های سفید در یک میلی متر مکعب خون محاسبه گردید(43). به منظور معرفی و آشنایی با آنزیم های مورد مطالعه در تحقیق در جدول 1 نام و علایم اختصاری فاکتور های بیوشیمیایی مشاهده می شود.

تجزیه و تحلیل آماری:

 ابتدا وضعیت داده­ها با استفاده از آزمون  (Shapiro-Wilk)برای نرمال بودن داده­ها بررسی شد. تفاوت­های احتمالی بین تیمارها با استفاده از آنالیز واریانس یکطرفه(ANOVA) انجام و آزمون­های Post-hoc در مواردی که نتایج ANOVA معنی­دار بود با استفاده از آزمون­های Tukey انجام گرفت. مقایسات چندگانه صورت گرفت، آزمون­ها در محیط نرم افزار(version 16) SPSS و در سطح خطای 05/0 انجام شد. داده­ها به صورت(mean±Se ، میانگین± انحراف استاندارد) ارائه شدند. هم چنین برای رسم نمودار از نرم افزار2013  Excel استفاده­شد.

نتایج

هموگلوبین

 غلظت هموگلوبین در بین تیمارهای مختلف اختلاف معنی­داری نشان نداد(05/0≤ (P، اما با این حال بیشترین میزان هموگلوبین007/1± 8 در شوری 35 گرم در لیتر و کمترین میزان در آب شیرین، 47/0±17/6 مشاهده شد به طوری که میزان آن در دو تیمار 35 و 15 گرم در لیتر از تیمار 50 بالاتر بود.

هماتوکریت:

درصد هماتوکریت بین تیمارهای مختلف آزمایش تفاوت معنی­داری نشان نداد(05/0≤ (P. بیشترین درصد میزان هماتوکریت در شوری 35 گرم در لیتر، 58/4 ±28 و کم­ترین آن 00/1± 21 در آب شیرین مشاهده و میزان آن در دو تیمار 35 و 15 گرم در لیتر از تیمار 50 بالاتر بود.

گلبول سفید:

در تعداد گلبول­های سفید در طول مدت دوره­ی آزمایش تفاوت معنی­داری(05/0≤ (P بین تیمارها با گروه شاهد و حتی در بین خود تیمارها نیز مشاهده نشد با این حال تعداد گلبول­های سفید در هر سه تیمار پائین­تر از تیمار 50 گرم در لیتر بود( با این که این کاهش معنی­دار نبود) و با کاهش شوری ، میزان آن نیز کاهش یافته بود. کمترین آن  33/33±67/1966 در آب شیرین و بیشترین تعداد در شوری50 گرم در لیتر ، 73/57 ±2100 بود، در نتیجه میزان گلبول سفید با کاهش شوری کاهش پیدا کرد.

گلبول قرمز:

 با وجود این که تعداد گلبول­های قرمز نیز در بین تیمارهای مختلف آزمایش اختلاف معنی­داری نشان نداد(05/0≤ (P اما تعداد این گلبول­ها در شوری­های 15و 35 گرم در لیتر از تیمار 50 گرم در لیتر بیشتر بود و بیشترین تعداد آن در شوری 15، 173900±2860000 و در آب شیرین نسبت به تمامی تیمارها کمتر و 36060±2340000 بود.

میزان فعالیت آنزیم آلکالین فسفاتاز(ALP) :

میزان آلکالین فسفاتاز در بین تیمارهای مختلف اختلاف معنی­داری نشان نداد(05/0≤ (P، اما با این حال بیشترین میزان این هورمون(ALP) 85/1± 67/113 در آب شیرین و کمترین میزان در تیمار شاهد، شوری 50 گرم در لیتر، 89/5±33/98 مشاهده شد به طوری که میزان آن در تمامی تیمارهای مورد آزمایش از تیمار 50 بالاتر بود.

میزان فعالیت آنزیم گلوتامیک پیروییک ترانس آمیناز(GPT):

بین دو تیمار 15 و 50 گرم در لیتر از لحاظ بررسی میزان هورمون گلوتامیک پیروویک ترانس آمیناز اختلاف آماری معنی­دار مشاهده شد(05/0>(P. به طوری که بیشترین میزان آن در تیمار شاهد( شوری 50 گرم در لیتر) 15/1±8 و کمترین میزان در شوری 15 گرم در لیتر33/0± 33/4 بود. مقدار این هورمون در سایر تیمارها با هم و یا بین آن­ها با تیمار شاهد اختلاف معنی­داری نشان نداد و سایر تیمارها هورمون GPT کمتری در مقایسه با تیمار شاهد داشتند.

میزان فعالیت آنزیم گلوتامیک اگزالواستیک ترانس آمیناز(GOT):

 در میزان فاکتور گلوتامیک اگزالواستیک ترانس آمیناز در طول مدت دوره­ی آزمایش تفاوت معنی­داری(05/0≤ (P بین تیمارها با تیمار 50 گرم در لیتر و حتی در بین خود تیمارها نیز مشاهده نشد با این حال با این که این کاهش معنی­دار نبود میزان این هورمون در دو تیمار 15 و 35 گرم در لیتر پائین­تر از تیمار 50 گرم در لیتر و در آب شیرین بالاتر از آن بود.

 

 

جدول1- فاکتورهای بیوشیمیایی خون مورد بررسی در این آزمایش

فاکتور بیوشیمیایی	واحد اندازه­گیری	علامت اختصاری
گلوتامیک اگزالواستیک ترانس­آمیناز	واحد بر لیتر (U/l)	GOT
گلوتامیک پیروویک ترانس آمیناز	واحد بر لیتر (U/l)	GPT
آلکالین فسفاتاز	واحد بر لیتر (U/l)	ALP

 

 

جدول 2- مقادیر فاکتورهای خونی بچه ماهیان سیباس در تیمارهای مختلف آزمایشی (Mean± S.E).

شوری 50	شوری 35	شوری 15	آب شیرین	تیمار پارامتر
81850±2510000	481200±2840000	173900±2860000	36060±2340000	RBC (number/mm3)
73/57±0/2100	66/66±67/2066	86/28±0/2050	33/33±67/1966	WBC(number/mm)3
33/0±67/23	58/4±00/28	31/1±75/27	00/1±00/21	Ht (%)
05/0±10/7	00/1±00/8	24/0±32/7	47/0±17/6	Hb (g/dl)

 

جدول 3- مقادیر فاکتورهای بیوشیمیایی خون بچه ماهیان سیباس در تیمارهای مختلف آزمایشی(Mean± S.E)

GOT	GPT	ALP	پارامتر          تیمار
57/0±9	ᵇª 57/0±6	85/1±67/113	آب شیرین
1.20±67/6	ª33/0±33/4	72/4±110	شوری 15
20/1±67/7	ᵇª 57/0±5	88/7±33/111	شوری 35
0.88±33/8	ᵇ15/1±8	89/5±33/98	شوری 50

حروف متفاوت در هر ستون نشان دهنده اختلاف معنی­دار بین تیمارهای مختلف می­باشد (05/0> .(P

 

بحث و نتیجه گیری

شاخص­های خونی در ماهیان می­تواند متاثر از مواردی چون گونه پرورشی، اندازه، سن، وضعیت فیزیولوژیکی، شرایط محیطی و رژیم­غذایی باشد(20). یکی از روش­های بررسی خصوصیات فیزیولوژیک ماهیان تعیین شاخص­های خون­شناسی است که نسبت به روش­های دیگر ساده­تر  و کم هزینه­تر می­باشد(1).  بررسی شاخص­های خون­شناسی ابزاری را جهت تسهیل مدیریت سلامت ماهی فراهم کرده است که می­تواند در بررسی اثرات استرس مورد استفاده قرار بگیرد،  به عنوان مثال تغییرات محیطی مانند شوری و دما هم بر غلظت یون­ها و هم بر تعداد سلول­های خون  مؤثر است(18). تغییرات فاکتورهای خونی همراه با تغییر فاکتورهای محیطی امری غیرقابل انکار است و در ماهیان به دلیل خونسرد بودن آن­ها، این امر به وضوح دیده می­شود(2). قابلیت سازگاری ماهیان با سطوح مختلف شوری محیط به میزان زیادی بستگی به قابلیت آن­ها در تنظیم و تعادل جذب و ترشح یون­ها و حفظ تعادل آن­ها دارد(3). در ارتباط با شوری و میزان هماتوکریت و هموگلوبین در ماهیان این تحقیق اختلاف معنی­داری بین تیمارها مشاهده نشد(05/0≤ (P. در مطالعه­ی  Imslandو همکاران(2008) مقادیر هموگلوبین و هماتوکریت ماهی هالیبوت اقیانوس اطلس (Hippoglossus hippoglossus L.)پس از پرورش ماهی درشوری­های مختلف دچار تغییر نشد. در مطالعه بر روی ماهی استروژن سفید  ((Acipenser transmontanus توسط Mojazi Amiri و همکاران(2009) و مطالعه­ی  Limو همکاران در سال 2005، میزان هماتوکریت خون با افزایش شوری کاهش یافت. در مطالعه روضاتی و همکاران در سال 1392 بر روی بچه ماهی کپور تغییرات معنی­دار هماتوکریت بین تیمارهای مختلف در ارتباط با شوری مشاهده شد. محمدی مکوندی و همکاران(1390)،  بیان کردند که با افزایش شوری میزان هموگلوبین و هماتوکریت خون ماهی کپور نقره­ای کاهش یافته و تفاوت­های مشاهده شده درقسمت  نتایج حاصله از تغییرات فاکتورهای محیطی بر شاخص­های خونی ممکن است در یک محدوده به صورت افزایشی و در محدوده دیگر به صورت کاهشی باشد که می­تواند ناشی از تفاوت در محدوده اپتیمم شوری هر ماهی و هم­چنین قابلیت ویژگی­های تطابقی ماهی با تغییرات شوری باشد. نتایج این تحقیق با مطالعه(غلام­پور و همکاران،1390; Ziegeweid and Black, 2010) هم­خوانی داشته که آن را به علت عدم وابستگی تغییرات اسمزی با نیاز اکسیژنی ماهی دانسته­اند. دلیل عدم ارتباط معنی­دار بین شوری با هماتوکریت و هموگلوبین را به این دلیل می­توان ارتباط داد که در تحقیقات محققین ذکر شده، شوری به طور ناگهانی بالا رفت، ولی در تحقیق حاضر روند تغییرات شوری در داخل تانک­ها تدریجی بود که از این نظر با تحقیقات صورت گرفته توسط Luz و همکاران(2008) که پس از 21 روز قرار گرفتن ماهی کاراس طلایی در معرض شوری میزان هماتوکریت و هموگلوبین تحت تاثیر قرار نگرفت و علت آن را سازش یافتن ماهی و افزایش تدریجی شوری و هم­چنین طولانی بودن دوره مطالعه معرفی کردند، هم­خوانی داشت. دلیل دیگر این تناقض ممکن است به خاطر این باشد که طول دوره­ی آزمایش در این تحقیق ، بلند در نظر گرفته شد بنابراین احتمالاً این مدت نتوانسته است کاهش متابولیسم را در بچه ماهیان موجب شود و بچه ماهیان به نحوی خود را با این استرس سازگار کرده اند. مطالعات صورت گرفته علت افزایش هماتوکریت در سطوح استرس را ناشی از عواملی از قبیل جذب آب در گلبول­های قرمز(محمدی مکوندی و همکاران، 1390; حسینی و همکاران، 1391) کاهش حجم پلاسما، تورم گلبول­های قرمز و آزاد شدن تعداد بیشتر اریتروسیت­های خون از بافت­های خونساز بیان می­کند، تغییر هر یک از فاکتورهای فوق منجر به تغییر هماتوکریت می­شود(Benfey and Biron,2000 ) . نتایج مورد مطالعه بر روی ماهی یوری­هالین سی­باس در این تحقیق نشان داد با کاهش شوری در گلبول­های قرمز جذب آب اتفاق نمی­افتد در نتیجه عدم تورم در گلبول­های قرمز از کاهش حجم پلاسما جلوگیری کرده و تغییر معنی­داری در میزان فاکتورهای خونی در تیمارهای مختلف نشان نداد. بطور کلی تغییر در سطح هماتوکریت یا تعداد گلبول­های قرمز یک روش رویایی ماهیان با شرایط تنش­زا است (روضاتی و همکاران، 1392)،  بنابراین احتمالاً این مدت نتوانسته است تغییرات غلظت خون در این بچه ماهیان را موجب شود که با توجه به عدم تغییرات غلظت پلاسما و حجم گلبول­ها و متعاقب آن عدم اختلاف معنی­دار در مقدار هماتوکریت و هموگلوبین می­توان نتیجه گرفت کاهش شوری برای این بچه ماهیان به عنوان استرس شناخته نمی­شود. در این تحقیق با کاهش میزان شوری آب، تعداد گلبول­های قرمز در بین تیمارهای مختلف آزمایش اختلاف معنی­داری نشان نداد (P>0.05). در بررسی تعداد گلبول­های سفید این تحقیق نیز با اینکه اختلاف آماری معنی­داری بین تیمارها با هم مشاهده نشد (P>0.05) اما با این حال با کاهش شوری، تعداد گلبول­ها کاهش پیدا کرد. سلاطی و همکاران در سال 1389 اظهار داشتند، با قرارگیری ماهی کپور معمولی در برابر شوری­های مختلف، تعداد گلبول­های قرمز با افزایش شوری، افزایش پیدا کرد. زمینی و همکاران در سال 1386، با مطالعه تأثیر نوسانات شوری بر تعداد گلبول­های قرمز خون بچه ماهیان انگشت قد تاس ماهی ایرانی نشان دادند که گلبول­های قرمز در شوری­های 4، 8 و 12 گرم در لیتر اختلاف آماری معنی­داری با گروه شاهد نداشتند. حسینی و همکاران (1391) بیان کردند با افزایش شوری تعداد گلبول­های قرمز کاهش یافت. مطالعه­ی Lim و همکاران در سال 2005، روی بچه ماهیان قزل آلای رنگین کمان، بیان داشت که استرس شوری سبب کاهش تعداد گلبول­های قرمز می­شود، که علت این کم­خونی پیش آمده را از دست دادن آب گلبول­ها دانستند. نصیری (1386) با بررسی گلبول­های سفید و قرمز بچه تاس ماهی انگشت قد ایرانی در شوری­های مختلف نشان داد که تعداد گلبول­های سفید با افزایش شوری افزایش یافته ولی در گلبول­های قرمز هیچ اختلاف معنی­داری مشاهده نشد.  Farabi و همکاران (2007) در مطالعه بر روی بچه ماهی سفید، با افزایش شوری در تعداد گلبول­های سفید و قرمز اختلاف آماری معنی­داری مشاهده نکردند. مسائلی و همکاران در سال 1389، با مطالعه بر روی ماهی قزل آلای رنگین کمان، اظهار داشتند میانگین تعداد گلبول­های قرمز و سفید خون با افزایش شوری افزایش پیدا کرد. در مطالعه­ی روضاتی و همکاران (1392)، نیز با افزایش شوری، تعداد گلبول­های قرمز خون بچه ماهی کپور بطور معنی­داری افزایش یافت. بررسی حسینی و همکاران(1391) روی بچه ماهیان قزل آلای رنگین کمان کاهش گلبول­های سفید با افزایش شوری را نشان داد که علت آن را در ماهیت عملکردی این یاخته­ها در بدن دانسته است. هنگامی که ماهیان دریایی در معرض آب شیرین قرار می­گیرند، به این دلیل که مایعات بدن غلیظ­تر از آب پیرامون آن­ها است بر اساس خاصیت اسمزی مقدار زیادی آب جذب می­کنند. در واقع نیروی اسمزی باعث حرکت آب از محیط پیرامون به سمت بدن ماهی و جذب آب در بدن می­شود. اولین راهکار ماهیان برای جلوگیری از این امر، از دست دادن آب به مقدار زیاد است، اما چنانچه بچه ماهیان موفق به تنظیم اسمزی پلاسمای خون خود نشوند ممکن است پدیده­ی رقیق شدن سلول­های خونی اتفاق بیفتد. به عبارتی سلول­های خونی با جذب آب مواجه می­شوند که چنانچه ادامه داشته باشد ممکن است این سلول­ها تخریب شوند. اما با توجه به عدم اختلاف معنی­دار در تیمارهای این آزمایش می­توان نتیجه گرفت دهیدراته شدن و تخریب گلبول­های قرمز به شکل معنی­داری اتفاق نیفتاده است. بنابراین با بررسی شوری در این آزمایش می­توان نتیجه گرفت که در این تیمارها نیز گلبول­های قرمز با از دست دادن آب مواجه بودند، ولی این فقدان آب به اندازه­ای که سبب تخریب و از بین رفتن کامل سلول­ها شود نبوده است. دلیل عدم اختلافات معنی­دار درتعداد گلبول­های سفید در مطالعه حاضر را می­توان مقاومت بدنی ماهیان به این نوع استرس و ذخایر زیاد انرژی موجود در ماهیان دانست (13). بنابراین می­توان عنوان کرد این تیمارهای شوری نتوانسته­اند سبب تخریب سیستم ایمنی شوند و بچه ماهیان توانستند در این شوری­ها فیزیولوژی خون بدن خود را در حد ثابتی نگه دارند و خود را با استرس ایجاد شده طی این مدت طولانی سازگار کنند. کاهش در تعداد گلبول­های سفید ممکن است به علت صدمه پذیری توانایی سیستم دفاعی بدن ماهی طی استرس وارد شده در طول مدت آزمایش باشد. بنابر این در مطالعه­ی انجام شده با وجود معنی­دار نبودن اختلاف بین تیمارها می­توان نتیجه گرفت که سطوح شوری طولانی مدت نتوانسته است سطح ایمنی بدن ماهی سی باس و مقاومت آن در طی این استرس را کاهش دهد. یکی از این پارامتر های مهم خون شناسی مطالعه برخی از فاکتور های شیمایی خون شامل آنزیم های مربوط به فعالیت کبد می با شد .در این مطالعه که بر روی ماهی سی باس آسیایی صورت گرفت میزان­آنزیم های ALP,GOT,GPT تحت تاثیر سطوح مختلف شوری مورد بررسی قرار گرفت و نتایج تحقیقات در 3 تیماربا سطوح مختلف شوری نسبت به تیمار شاهد بررسی گردید.تحقیقات در رابطه با آنزیم آلکالین فسفاتاز (ALP) حاکی از آن است که میزان این هورمون بیوشیمیایی در بین تیمار های مختلف اختلاف معنی داری نشان نداد، اما با این حال بیشترین میزان هورمون مربوط به آب شیرین و کمترین میزان در تیمار شاهد با شوری 50گرم در لیتر مشاهده گردید که این خود نشان از ارتباط معکوس میزات این آنزیم و سطح شوری می باشد البته در مطالعه ای که توسط رنگرز و همکاران (1393) صورت گرفت بالاترین سطح آنزیم ALP در بیشترین میزان شوری در فصل تابستان بدست آمد که این مطالعه با نتایج حاصل آزمایشات ما مطابقت ندارد (10).البته لازم به بیان است که  افزایش آنزیم ALP بیانگر مشکلات ناشی از انسداد مجاری صفراوی می­باشند(40) در نتیجه می توان این عدم همخوانی را مربوط به مشکلات صفراوی دانست و بیان داشت که تغییرات سطوح شوری در سی باس آسیایی و زیست آن در آب های شیرین می تواند منجر به عوارض صفراوی ودر نتیجه افزایش میزان ALP سرم خون گردد.آنزیم های آلانین آمینو ترانسفراز(GPT) و آسپارتات آمینو ترانسفراز(GOT) به طور معمول در داخل سلول های کبدی قرار دارند و زمانی که کبد دچار آسیب می شود سلول های کبدی،آنزیم ها را وارد جریان خون می کنند .بالا رفتن سطح آنزیم ها در خون نشانه آسیب کبدی است. البته لازم به بیان است که قسمت عمده آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز بر عکس آسپارتات آمینو ترانسفراز، به طور طبیعی در کبد یافت می شود بنابراین این آنزیم در نتیجه آسیب کبدی وارد خون می گردد بنابراین نسبتا از این آنزیم به عنوان شناساگر ویژه موقعیت کبدی استفاده می شود.در بررسی اثر شوری بر آنزیم GPT مشخص گردید که بین دوتیمار 15 و 50 گرم در لیتر از لحاظ میزان این هورمون اختلاف معنی داری وجود داشت و بیشترین میزان این آنزیم در سطوح شوری بالا (50گرم در لیتر) مشاهده گردید .یافته های محققین نشان می دهد که سطوح مختلف شوری می تواند بر میزان فعالیت آنزیم ها تاثیر بگذارد. در همین راستاshalaby (2005) بیان نمود که افزایش شوری می تواند منجر به افزایش (GPT)ALT سرم شود (25).Rajabipour و همکاران (2009)نیز در تحقیقی مشابه به مقایسه فعالیت های آنزیم های سرمی در فیل ماهیان پرورش یافته در حوضچه های آب شیرین (شهید مرجانی گرگان)و لب شور(بافق) پرداختند و بیان داشتند که افزایش شوری منجر به افزایش فعالیت آنزیم های سرمی می شود (11). در مطالعه ای که توسط رنگرز و همکاران (10) صورت گرفت نیز بالاترین سطح آنزیم (GPT)ALT در فصل تابستان نسبت به فصول پاییز و بهار با افزایش میزان شوری افزایش یافت. بنابراین در رابطه به سطح فعالیت این آنزیم در مطالعه صورت گرفته از طریق ما هیچ گونه مغایرتی با نتایج بدست آمده از مطالعات قبلی مشاهده نگردید .همچنین در میزان فاکتور گلوتامیک اگزالواستیک ترانس آمیناز در طول مدت دوره­ی آزمایش تفاوت معنی­داری (P>0.05) بین تیمارها با تیمار 50 گرم در لیتر و حتی در بین خود تیمارها نیز مشاهده نشد با این حال با اینکه این کاهش معنی­دار نبود میزان این هورمون در دو تیمار 15 و 35 گرم در لیتر پائین­تر از تیمار 50 گرم در لیتر و در آب شیرین بالاتر از آن بود .در این راستا مطالعه رنگرز و همکاران نشان می دهد که میزان هورمون AST (GOT) در فصل بهار نسبت به زمستان با افزایش شوری افزایش یافت که با نتایج و دستاورد های سایر محققین همخوانی داشت (10).افزایش فعالیت آمینوترانسفرازهای (ALT)GPT,(AST)GOT احتمالا به علت نقش آن ها در فراهم آوردن شرایط لازم و کافی جهت فرآیند گلوکونئوژنر و تامین انرژی مورد نیاز در شرایط استرس ناشی از شوری می باشد. در واقع (ALT)GPT,(AST)GOT آنزیم های درگیر با کلوکونئوژنز آمینواسیدها بوده و بر روی فعالیت های ترانس آمیناز ها موثر اند و افزایش ترانس آمیناز ها یک مکانیسم ایمنی است که در مراحل اولیه استرس رخ می­دهد.بنابراین تغییرات سطح شوری با افزایش سطح استرس موجب تغییر در آنزیم های مذکور شده و در نتیجه با درگیر کردن کبد ایجاد بیماری می نماید. همچنین ترانس آمیناز ها ((ALT)GPT,(AST)GOT) در واقع یکی از مسیر های اصلی برای سنتز دی آمیناسیون کردن اسید های آمینه می باشند که در ارزیابی وضعیت کبد و بعضی از اندام های درگیر می تواند در نظر گرفته شوند پس افزایش آنزیم های کبدی به سبب آسیب نفوذپذیزی غشای سلولی حتی در محدوده طبیعی با افزایش آسیب کبدی در ارتباط است(11). در نتیجه دلالیل ذکر شده می تواند در روند توجیه افزایش آنزیم های مذکور قابل بیان باشد. همچنین لازم به ذکر می­باشد که  (AST)GOT در صدمات حاد کبدی افزایش می یابد اما در گلبول های قرمز خون ،کلیه ها،پانکراس،ماهیچه های قلب و غیره هم حضور داشته و بنابراین اختصاصی کبد نیست.در نتیجه افزایش سطح آنزیم (AST)GOT نشان­گر اختصاصی برای برای آسیب سلولهای کبدی نمی­باشد(39، 38). نکته­ی قابل ذکر دیگر این است که کاهش فعالیت آنزیم های ALT,AST ماهیان می تواند نشان دهنده غیر فعال شدن ترانس آمیناسیون و کاهش کاتابولیسم اسیدآمینه می باشد(11). این آنزیم ها اسیدآمینه را کاتابولیسم کرده و گروه آمینو را به آلفا کتو اسید منتقل می کند .اما زمانی که اسیدآمینه موجود کاهش یابد ،کتواسیدها ممکن است کاهش یافته که سبب کاهش فعالیت این آنزیم ها می شود(11). که این خود کاهش سطح آنزیم های آینوترانسفرازی را توجیه می­نماید.در نهایت آن­چه که مشخص است این می باشد که تحقیقات مختلف نشان داده است که آنزیم­های سرم خون تحت شرایط محیطی مختلف می توانند دارای تغییرات متفاوتی باشند(6). نتیجه گیری کلی این که تفاوت شرایط تغذیه ای، محیطی، گونه ماهی، سن، جنس و غیره از جمله فاکتورهایی هستند که می تواند عامل تفاوت نتایج به دست آمده باشند .ولی با توجه به محدودیت منابع و مطالعات اندک صورت گرفته بر روی تاثیر سطوح مختلف شوری بر آنزیم های مذکور و با توجه به گسترش روز افزون صنعت آبزی­پروری انتظار می­رود تا مطالعات بیشتری در ارتباط با این پارامترها و چگونگی تغییرات آن ها در شرایط مختلف فیزیولوژیک و پاتولوژیک صورت پذیرد تا به موازات گسترش این صنعت بتوان پاسخگوی نیاز های علمی بود.

مراجع

1-بهمنی، م.، یوسفی جوردهی، ا. 1390. قابلیت سازگاری لارو های 20 روزه تاسماهی ایرانی (Acipenser persicus) در شوری های مختلف. مجله زیست شناسی ایران 1390 جلد 24 ، شماره 5 . صفحه 678-669.

2-پیغان،ر.1378.بررسی تجربی مسمومیت حاد با آمونیاک در ماهی کپور معمولی ،پایان­نامه دکترای تخصصی از دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران،شماره 89.

3-جمالزاده، ح.، کیوان، ا.، جمیلی، ش.، عریان، ش.، سعیدی، ع. 1381. بررسی فاکتورهای خونی آزاد ماهی دریای خزر(Salmo trutta caspius). مجله علمی شیلات، سال یازدهم، شماره 1. صفحه 34-25.

4-حسینی، پ.، وهاب­زاده رودسری، ح.، صیاد بورانی، م.، کاظمی، ر.، زمینی، ع. 1391. بررسی اثرات ناشی از افزایش شوری آب بر برخی از فاکتورهای خونی بچه ماهیان قزل آلای رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss). مجله علمی-پژوهشی زیست شناسی دریا. سال4. شماره 14.صفحه 56-45.

5-خانی،ف.،ایمانپور،م،ر.، کلنگی میاندره، ح.، قائدی،ع.، تقی­زاده، و.1394.اثر تنش شوری بر پارامتر های خونی و بیوشیمیایی سرم خون بچه ماهیان قره برون تغذیه شده با سطوح متفاوت نوکلئوتید جیره،مجله پژوهش­های جانوری،جلد28،شماره3.

6-خواجه، غ.، پیغان، ر.1386. بررسی برخی فاکتور های بیوشیمیایی سرم خون ماهی قزل آلای رنگین کمان پرورش یافته در استخر های خاکی، مجله تحقیقات دامپزشکی، دوره62، شماره3،197-203.

7-رحیمی بشر، م.، تهرانی فرد، ا.، قاسمی نژاد، ا.، علیپور، و.، فلاح چای، م. 1386. تعیین برخی از فاکتورهای خونی ماهی سفید دریای خزر(Rutilus frissii Kutum) در مراحل مختلف رشد گنادی. مجله علوم زیستی واحد لاهیجان - سال اول– پیش شماره سوم . صفحه 56-45.

8-رعنای اخوان، س.، اسلاملو، خ.، جمال­زاده فلاح، ف. 1391. اثر استرس های حاد بر تغییرات کورتیزول، آنتی پروتئاز و پارامترهای خونی ماهیان طلائی (Carassius auratus). مجله توسعه آبزی پروری، سال ششم، شماره دوم. صفحه 23-35.

9-رنگرز، م.، جعفریان، ج.، گلزاریان­پور، ک.، عقیلی نژاد، س.م.1394.مقایسه فصلی آنزیم های کبدی و پارامترهای خون فیل­ماهی پرواری در پن، تغذیه و بیوشیمی­آبزیان،سال دوم،شماره اول.6-12.

10-روضاتی، ع.، حقی، ن.، آورجه، س. 1392. اثرات استرس شوری و دما بر فاکتورهای خونی بچه ماهی کپور (Cyprinus carpio). فیزیولوژی و بیوتکنولوژی آبزیان سال اول، شماره دوم. صفحه 113-95.

11-زمینی، ع.، محمودی، ک. و جلیل پور، ج. 1386. تأثیر نوسانات شوری بر تعداد گلبول های سفید و قرمز خون بچه ماهیان انگشت قد  تاسماهی ایرانی.(Acipenser  persicus) فصلنامه علمی- پژوهشی علوم زیستی واحد لاهیجان. پیش شماره دوم. سال اول. 50-34.

12-ستاری، م. 1381. ماهی شناسی(1) تشریح و فیزیولوژی. انتشارات نقش مهر با همکاری دانشکاه گیلان. 659 صفحه.

13-سلاطی ا.م، باغبان زاده ع.، سلطانی م.، پیغان ر. و ریاضی غ.ح. 1389. پاسخ پارامترهای هماتولوژیکی و متابولیتی پلاسما نسبت به درجات شوری مختلف در ماهی کپور معمولی(Cyprinus  carpio) . مجله بین المللی تحقیقات دامپزشکی. دوره 4. شماره 1. صفحه 52-49.

14-سلطان­زاده، س.، اورجی، ح.، اسماعیلی فریدونی، ا.، خلیلی، خ.1394.تاثیر تغذیه آرد باقالا بر سطح سرمی لیپید ها و عملکرد کبد در فیل ماهی پرورشی،مجله تحقیقات دامپزشکی،دوره7،شماره 1، 39-46.

15-شیشه­ئیان، ب.، سعیدی، ف.1378. خون­شناسی پزشکی، انتشارات دانشجو، ص 223.

16-عنایت غلامپور، ط.، ایمانپور، م.، حسینی، ع. شعبانپور، ب. 1390. تأثیر سطوح مختلف شوری بر شاخصهای رشد، میزان بازماندگی، غذا گیری و پارامترهای خونی در بچه ماهیان سفید((Rutilus frisii kutum . مجله زیست شناسی ایران جلد 24 ، شماره 4. صفحه 417-409.

17-غیاثی،ف.میرزرگر،س.سالارآملی،ج.باهنر،ع.ابراهیم­زاده موسوی،ح،ع.1389.مطالعه پارامترهای خونی و بیوشیمی سرمی کپور معمولی متعاقب مواجهه با غلظت کم کادمیوم،مجله تحقیقات دامپزشکی تهران65: 61-66.

18-فرخی، ف.، جمیلی، ش.، شهیدی، م.، ماشینچیان، ع.، وثوقی، غ.1394. یررسی تاثیر حشره کش مالاتیون بر بافت تیماربندی وذخیره­سازی و آنزیم­های کبدی ماهی کلمه دریای خزر،مجله علوم شیلات،سال24،شماره4.

19-کامگار، م.، حبیبی، ف.، لطفی نژاد، ح.، سعیدی، ع. ا.، پورغلام، ر. و یوسفیان، م.1378. مقایسه تعداد گلبول های سفید خون و شمارش افتراقی آنها در ماهیان خاویاری قره برون و دراکول.مجله پژوهش و سازندگی. شماره 44. صفحات 133-131.

20-مجابی،ع.1379.بیوشیمی درمانگاهی دامپزشکی، انتشارات نور بخش، ص511.

21-محمدی مکوندی ز.، کوچنین ، پ.  پاشا زانوسی ح. 1390. بررسی اثرات شوری بر مقادیر هموگلوبین و هماتوکریت ماهی کپور نقره ای انگشت قد.(Hypophthalmichthys molitrix) مجله تالاب دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، سال دوم، شماره هفتم. ص: 17-11.

22-مسائلی، ش. حسین­زاده صحافی، ه. علیزاده، م. نگارستان، ح. 1389. مقایسه فاکتورهای خونی و میزان رشد ماهی قزل آلای رنگین کمان(Oncorhyncus mykiss) .در آب لب شور و شیرین. مجله علوم و فنون دریایی . شماره دوم. صفحه 82-75.

23-نصیری، ل. 1386. بررسی اثرات استرس زایی نوسانات شوری بر تاس ماهی انگشت قد ایرانی با تاکید بر شاخص­های خونی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد لاهیجان. 98ص.

24-نفیسی بهابادی، م 1393. تغییر شاخص های رشد و پاسخ های هورمونی ماهی قزل آلای رنگین کمان(Oncorhynchus mykiss)در مرحله انگشت قدی در سازش با شوری های مختلف محیط پرورشی. مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران). جلد 7، شماره 3. صفحه 429-417.

25.Adias, T. C., Egerton, E., Erhabor, O. (2013). Evaluation of coagulation parameters and liver enzymes among alcohol drinkers in Port Harcourt, Nigeria. International journal of general medicine,6; 489.

26.Amiri, B. M., Baker, D., Morgan, J., & Brauner, C. (2009). Size dependent early salinity tolerance in two sizes of juvenile white sturgeon, Acipenser transmontanus. Aquaculture, 286(1-2); 121-126.

27.Barros, M. M., Lim, C., Evans, J. J., Klesius, P. H. (2000). Effect of iron supplementation to cottonseed meal diets on the growth performance of channel catfish, Ictalurus punctatus. Journal of Applied Aquaculture, 10(1); 65-86.

28.Bayunova, L., Barannikova, I., Semenkova, T. (2002). Sturgeon stress reactions in aquaculture. Journal of Applied Ichthyology, 18(4‐6); 397-404.

29.Brunt, J., Austin, B. (2005). Use of a probiotic to control lactococcosis and streptococcosis in rainbow trout, Oncorhynchus mykiss (Walbaum). Journal of fish diseases, 28(12); 693-701.

30.Chakraborty, B., Mirza, M. (2007). Effect of stocking density on survival and growth of endangered bata, Labeo bata (Hamilton–Buchanan) in nursery ponds. Aquaculture, 265(1-4); 156-162.

31.Chen, C.-Y., Wooster, G. A., Bowser, P. R. (2004). Comparative blood chemistry and histopathology of tilapia infected with Vibrio vulnificus or Streptococcus iniae or exposed to carbon tetrachloride, gentamicin, or copper sulfate. Aquaculture, 239(1-4); 421-443.

32.Drabkin, D. (1945). Crystallographic and optical properties of human hemoglobin. A proposal for the standarization of hemoglobin. Am. J. Med., 209; 268-270.

33.Farabi, S., Hajimoradloo, A., Bahmani, M. (2007). Study on salinity tolerance and some physiological indicators of ion-osmoregulatory system in juvenile beluga, Huso huso (Linnaeus, 1758) in the south Caspian Sea: Effect of age and size. Iranian Journal of Fisheries Sciences, 6(2); 15-32.

34.Giboney, P. T. (2005). Mildly elevated liver transaminase levels in the asymptomatic patient. Am Fam Physician, 71(6); 1105-1110.

35.Hann, H.-W., Wan, S., Myers, R. E., Hann, R. S., Xing, J., Chen, B., Yang, H. (2012). Comprehensive analysis of common serum liver enzymes as prospective predictors of hepatocellular carcinoma in HBV patients. PloS one, 7(10); e47687.

36.Imsland, A. K., Gústavsson, A., Gunnarsson, S., Foss, A., Árnason, J., Arnarson, I., Thorarensen, H. (2008). Effects of reduced salinities on growth, feed conversion efficiency and blood physiology of juvenile Atlantic halibut (Hippoglossus hippoglossus L.). Aquaculture, 274(2-4);254-259.

37.Katersky, R. S., Carter, C. G. (2005). Growth efficiency of juvenile barramundi, Lates calcarifer, at high temperatures. Aquaculture, 250(3-4); 775-780.

38.Kew, M. C. (2000). Serum amino transferase concentration as evidence of hepatocellular damage. The Lancet, 355(9204); 591-592.

39.Lim, C., Yildirim-Aksoy, M., Welker, T., Veverica, K. (2006). Effect of feeding duration of sodium chloride-containing diets on growth performance and some osmoregulatory parameters of Nile tilapia, Oreochromis niloticus, after transfer to water of different salinities. Journal of Applied Aquaculture, 18(4); 1-17.

40.López-Olmeda, J., Oliveira, C., Kalamarz, H., Kulczykowska, E., Delgado, M., Sánchez-Vázquez, F. (2009). Effects of water salinity on melatonin levels in plasma and peripheral tissues and on melatonin binding sites in European sea bass (Dicentrarchus labrax). Comparative Biochemistry and Physiology Part A: Molecular & Integrative Physiology, 152(4); 486-490.

41.Luz, R., Martínez-Álvarez, R., De Pedro, N., Delgado, M. (2008). Growth, food intake regulation and metabolic adaptations in goldfish (Carassius auratus) exposed to different salinities. Aquaculture, 276(1-4); 171-178.

42.Melo, J. F. B., Lundstedt, L. M., Metón, I., Baanante, I. V., Moraes, G. (2006). Effects of dietary levels of protein on nitrogenous metabolism of Rhamdia quelen (Teleostei: Pimelodidae). Comparative Biochemistry and Physiology Part A: Molecular & Integrative Physiology, 145(2); 181-187.

43.Paterson, B. D., Rimmer, M. A., Meikle, G. M., & Semmens, G. L. (2003). Physiological responses of the Asian sea bass, Lates calcarifer to water quality deterioration during simulated live transport: acidosis, red-cell swelling, and levels of ions and ammonia in the plasma. Aquaculture, 218(1-4); 717-728.

44.Rajabipour, F., Shahsavani, D., Moghimi, A., Jamili, S., Mashaii, N. (2010). Comparison of serum enzyme activity in great sturgeon, Huso huso, cultured in brackish and freshwater earth ponds in Iran. Comparative clinical pathology, 19(3); 301-305.

45.Řehulka, J. (2000). Influence of astaxanthin on growth rate, condition, and some blood indices of rainbow trout, Oncorhynchus mykiss. Aquaculture, 190(1-2); 27-47.

46.Rizzo, J. (2005). Embryology, anatomy, and physiology of the afferent visual pathway. Walsh and Hoyt’s Clinical Neuro-ophthalmology. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 3-82.

47.Shalaby, A. M., Abbassa, A. H. (2009). The opposing effect of ascorbic acid (vitamin C) on ochratoxin toxicity in Nile tilapia (Oreochromis niloticus). Acta Polenica, 2; 18-22.

48.Varsamos, S., Nebel, C., Charmantier, G. (2005). Ontogeny of osmoregulation in postembryonic fish: a review. Comparative Biochemistry and Physiology Part A: Molecular & Integrative Physiology, 141(4); 401-429.

49.Ziegeweid, J. R., Black, M. C. (2010). Hematocrit and plasma osmolality values of young-of-year shortnose sturgeon following acute exposures to combinations of salinity and temperature. Fish physiology and biochemistry, 36(4); 963-968.