رویکردی به قوانین جعاله در نظام بانکداری اسلامی

فقه و تاریخ تمدّن

مقاله 11، دوره 4، شماره 1، فروردین 1397، صفحه 200-227   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مجتبی حسن زاده¹؛ مرتضی براتی^{* 2}؛ محمود شریعتمدار طهرانی³

¹دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد دامغان،دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران.

²استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد دامغان، دانشگاه ازاد اسلامی، دامغان، ایران.

³استادیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران.

چکیده

    یکی از نظام‌های مربوط به زندگی اجتماعی و فردی انسان که از اهمیت ویژه‌ای نیز برخورداراست نظام اقتصادی و بانکی می‌باشد.در نظام بانکی،قراردادها تحت عناوین مختلفی مانند قرض‌الحسنه، مشارکت مدنی، مضاربه، مزارعه و جعاله و .. وجود دارند .در این نوشتار برآنیم تا به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی موضوع  جعاله به عنوان یک معامله فقهی مورد تایید قانون مدنی در نظام بانکداری اسلامی بپردازیم. طبق مطالعات و بررسی های صورت گرفته می توان گفت؛ قوانین فقهی و حقوقی موجود در زمینه‌ی جعاله جامع و کامل است منتهی در دستورالعمل اجرایی و برخی بخشنامه‌های مربوطه باید بازنگری صورت گیرد.اوراق جعاله که از نوع ابزارهای مالی انتفاعی با بازدهی معین است و به گونه ای طراحی شده است که در عین رعایت ضابطه های شرعی از قابلیت بالای عملیاتی و توجیه اقتصادی برخوردار است.این اوراق در سه  مدل اوراق جعاله برای تعمیرات اساسی، اوراق جعاله برای احداث و واگذاری، اوراق جعاله به صورت اوراق بهادار است. حال در این میان ممکن است جعاله ثانویه یا معامله دیگری که آئین‌نامه و دستورالعمل اجرایی پیش‌بینی نموده در بیشتر موارد منعقد نشود یا از تسهیلات جعاله در غیر از موارد تعیین شده استفاده ‌شود، و یا جریمه دیرکرد در بازپرداخت تسهیلات بانکی، دریافت گردد. بنابراین  نتیجه گرفته می شود؛ با توجه به اهمیت نظام بانکداری مشروع در فقه اسلامی و به دلیل چالش‌های فقهی،حقوقی و اقتصادی فراوانی که درباره این مسئله وجود دارد، ضرورت ارائه ی راه کارهای جایگزین همچون جعاله  برای مبرا شدن از ربا و بازنگری دقیق تر قوانین منصوصه درحیطه ی کاربرد جعاله در نظام بانکداری اسلامی، دوچندان گردد.

کلیدواژه‌ها

جعاله؛ نظام بانکداری؛ بانکداری بدون ربا؛ اقساط؛ پرداخت وام؛ جریمه