بررسی پدیدارشناسانه چهره زنان در سفرنامه‌های ایرانیان

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 5، دوره 11، شماره 42، دی 1398، صفحه 63-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فرامرز معتمددزفولی¹؛ حسن محدثی گیلوایی²؛ علی زاهد³

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، گروه جامعه شناسی فرهنگی، تهران، ایران.

²دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، گروه جامعه شناسی، تهران، ایران.

³دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دزفول، ایران.

چکیده

هدف این پژوهش بررسی پدیدارشناسانه چهره زنان در سفرنامه‌های ایرانیان به فرنگ رفته در دو قرن بیستم و بیست و یکم بود . جامعه آماری، سفرنامه های ایرانیانی بود که به فرنگ رفته و بر اساس تاریخ کتابت و تحریر، سه سفرنامه میرعبدالطیف شوشتری (1184شمسی)، میرزاصالح شیرازی (1197شمسی) و میرزاهادی علوی شیرازی (1193شمسی) به عنوان نمونه انتخاب شدند. طرح پژوهش توصیفی- تحلیلی است که با روش کیفی و رویکرد پدیدارشناسانه مورد بررسی قرار گرفت. این سفرنامه‌ها بیانی از نخستین مواجهه ایرانیان با جهان جدید می‌باشند. بازنمایی تصویر زنان عصر جدید، یکی از مهم‌ترین عناصر معرفتی این سفرنامه‌هاست که با توجه به تحلیل صورت گرفته، نتایج نشان داد که؛ جامعه قاجاری جز تصویری از زن سنتی نمی‌شناخت، اما این سفرنامه‌ها با معرفی و تصویرپردازی از زن مدرن، مقدمات آشنایی و حضور فرهنگی و اجتماعی زنان را در آن جامعه به هنگام مشروطیت فراهم کردند. دراین سفرنامه‌ها به همراه معرفی «زن فرنگی»، به بیان تحول نقش زنان همسریابی، تغییر ساختار خانواده، مسائل زنان و عنصر توانایی زن مدرن در برابر زن سنتی مورد توجه آن‌ها قرار گرفت. چنان که هر کدام از سفرنامه‌نویسان با توجه به تجربه زیسته و پدیداری خود، این توانایی را در سه‌گانه ارزشی متفاوت «قباحت»، «بی-عصمتی» و «کمال» درمی یابند. آن‌ها الگوی زن جدید را که به مقام سوژگی و خودمختاری رسیده، حامل یکی از این ارزش‌گذاری‌ها در تجربه پدیداری خود می‌بینند و در سفرنامه خود منعکس می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

پدیدارشناسانه؛ چهره زنان؛ سفرنامه؛ ایرانیان

مراجع

- آبادیان، حسین. (1370). بحران آگاهی و تکوین روشنفکری در ایران. تهران: کویر.

- آدمیت، فریدون. (1351). اندیشه ترقی و حکومت قانون در عصر سپهسالار. تهران: انتشارات خوارزمی.

- اسکندری نژادی، نازلی. (1387). زن ایرانی و عصر روشنگری. تهران: انتشارات زیبا.

- اسمیت، دیوید.، اسمیت، ودراف. پدیدارشناسی (دانشنامه فلسفه استنفورد). ترجمه مسعود علیا. (1393). چاپ اول، تهران: انتشارات ققنوس

- اصفهانی، ابوطالب. (1361). مسیر طالبی. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

- افشار، میرزامصطفی. (1349). سفرنامه خسرومیرزا به پطرزبورغ. به کوشش محمد گلبن. تهران: مستوفی.

- افشار قزوینی، میرزا حبیب اله. (1380). سفرنامه سیف الملک به روسیه. به کوشش محمد گلبن. تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.

- ایلچی، ابوالحسن خان. (1364). حیرت نامه. به کوشش حسن مرسل وند، تهران: انتشارات رسا.

- باغدار دلگشا، علی. (1396). آداب مردی و تربیت نسوان. چاپ اول، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.

- بهنام، جمشید. (1386). ایرانیان و اندیشه تجدد. چاپ سوم، تهران: نشر فرزان روز .

- توکلی­طرقی، محمد. (1396). تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ. چاپ اول، تهران: انتشارات کتاب ایران نامک.

- حجازی، بنفشه. (1385). تاریخ هیچکس (بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر افشاریه و زندیه). چاپ اول، تهران: قصیده سرا.

- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1390). با چراغ و آینه (در جستجوی ریشه های تحول شعر معاصر ایران). تهران: سخن.

- شوشتری، میرعبدالطیف. (1363). تحفة العالم. به کوشش صمد موحد، چاپ اول، تهران: کتابخانه طهوری.

- علوی شیرازی، ابوالحسن. (1362). سفرنامه میرزاابوالحسن شیرازی (ایلچی) به روسیه. به کوشش محمد گلبن، چاپ اول، تهران: دنیای کتاب.

- شیرازی، میرزاصالح. (1387). سفرنامه‌ها. به کوشش غلامحسین صالح یار، تهران: نشر نگاه معاصر.

- طباطبائی، جواد. (1385). تأملی درباره ایران (مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی). تبریز: انتشارات ستوده.

- طباطبائی، جواد. (1386). تأملی درباره ایران (نظر حکومت قانون). تبریز: انتشارات ستوده.

- عاملی­رضایی، مریم. (1389). سفردانه به گل (سیر تحول جایگاه زن در نثر دوره قاجار 1340-1210). چاپ اول، تهران: نشر تاریخ ایران

- قانون پرور، محمدرضا. (1384). در آیینه ایرانی (تصویر غرب و غربی­ها در داستان ایرانی). مهدی نجف زاده. تهران: فرهنگ گفتمان.

- کدی، نیکی. ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان. ترجمه مهدی حقیقت­خواه. (1387). چاپ سوم، تهران: انتشارات ققنوس.

- کراچی، روح­انگیز. (1390). هشت رساله در بیان احوال زنان، از 1000 تا 1313 هجری قمری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- گرمرودی، عبدالفتاح. (2536). شرح مأموریت آجودان باشی. تهران: انتشارات اشرفی.

- گیدنز، آنتونی. جامعه شناسی. ترجمه منوچهر صبوری. (1377). چاپ چهارم، تهران: نشر نی.

- مارتین، ونسا. دوران قاجار (چانه زنی، اعتراض و دولت در ایران قرن نوزدهم). ترجمه افسانه منفرد(1389). تهران: انتشارات کتاب آمه.

- محمدپور، احمد. (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش (منطق و طرح در روش­شناسی کیفی). تهران: جامعه­شناسان.

- معتمددزفولی، فرامرز. (1391). تاریخ اندیشه جدید ایرانی (سفرنامه‌های ایرانیان به فرنگ). چاپ اول، تهران: نشر شیرازه.

- میلانی، عباس. (1381). تجدد و تجددستیزی در ایران. تهران: اختران.

- نجم­آبادی، افسانه. (1396). زنان سیبیلو و مردان بی ریش (نگرانی‌های جنسیتی در مدرنیته ایرانی). ترجمه آتنا کامل و ایمان واقفی، چاپ دوم، تهران: انتشارات تیسا.