واکاوی تمثیل رؤیا در رمان‌های «عطرگل یاس» حسن پور منصوری و «مادر» محمود گلاب دره‌ای با تکیه بر نظریه کنشگرای گرماس

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 11، شماره 41، آبان 1398، صفحه 21-45   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حوریه کیخا فرزانه¹؛ احمد رضا کیخافرزانه^{* 2}؛ مصطفی سالاری³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

³گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

چکیده

رؤیا گونگی؛ سفر به عالم ماوراء؛ بازگشت به جهان بیداری؛ واگویی داستان سفر و تحقق عینی تمایل‌های روحانی و معنوی عناصر اصلی شکل گیری داسستان هایی با رویکرد تمثیل رؤیاست. سیطره این نوع ادبی و گستره آن از یک سو با اسطوره‌های کهن و از سوی دیگر با مفاهیم کشف و ششهود و دست یابی به معارف معنوی و الهی پیوند می‌خورد. در بازتاب این نوع ادبی با عنوان تشبیه تمثیل شخصیت اصلی یا کنشگر روایت برانگیخته می‌شود تا با گام گذاشتن به عالم رؤیا فراتر از بیداری به حقیقت و شناخت دست یابد و در راه بازگشت با شناختی عمیق و موشکافانه از رمزهای گشوده شده به عالم بیداری بازگردد؛ در این سفر روحانی راهنما و مرشد «راهبر و راهنما» و ضد قهرمان بازدارنده و علائق معنوی یاریگر و استمداد کننده هستند.
اشتراک در ساختار و همگونی در بن مایه‌های شکل گیری روایت در نوع ادبی تمثیل و الگوی ساختاری کنشگرای گرماس موجب شد تا با الگو پذیری از این نظریه به تبیین مسیر حرکت شخصیت اصلی روایت‌های (عطرگل یاس » از حسن پور منصوری و مادر» محمود گلاب دره‌ای بپردازیم و جنبه‌های مختلف روایت را در سه محور «میل» «انتقال» و «قدرت» مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم تا جنبه‌های تمثیل رؤیا به دقت روشن و آشگار گردد. در هر دو روایت رؤیا محقق می‌شود و در نهایت حضور در عالم بالا و ماورا شکل می‌گیرد به نحوی که در روایت اول با «پدر» مائده و در روایت دوم با «فرزند» زینب السادات وصال معنوی صورت می‌گیرد و پس از تبادل گفتگو و کشمکش تعلقات معنوی و روحانی مائده و مادر حاصل می‌شود و پس از بازگشت از عالم رؤیا رمز گونگی موجود در روایت مکشوف می‌گردد که همان زندگی جاویدان در محضر خداوند و اتصال با حق تعالی است که واگویی مراحل تمثیل رؤیا در این دو روایت است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل رؤیا؛ رمان عطر گل یاس؛ مادر؛ محمود گلاب دره‌ای؛ الگوی کنشگرای گرماس

مراجع

احمدی، بابک، (1380) ساختار وتاویل متن، تهران: نشر مرکز. چ دوم

اشمیتس، توماس، (1390)، درآمدی بر نظریه‌ی ادبی جدید و ادبیات کلاسیک. ترجمه، حسین صبوری، صمد علیون، دانشگاه تبریز.

الیاده، میرچا (1376)، رساله در تاریخ ایران، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.

الیاده، میرچا (1368)، آیین‌ها و نمادهای آشنا سازی، ترجمه نصرالله ززنگویی، تهران: آگه.

برومند، فیروزه؛، (1384)، کتابشناسی دفاع مقدس (1381-1359)، تهران: انتشارات قدیانی، صریر.

پور منصوری، حسن، (1380)، عطر گل یاس، قم: انتشارات بوستان کتاب.

حمیدی، سید جعفر، (1384)، «تمثیل رؤیا در شعر معاصر ایران»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، شماره 9 و 10:114.

خادمی کولایی، مهدی، (1391)، فرهنگ داستان نویسان دفاع مقدس (1359-1358)، تهران: انتشارات شاهد.

زاغیان، مریم، (1387)، کتابشناسی زن و دفاع مقدس، تهران، بنیاد حفظ آثار و ارزش­های دفاع مقدس.

فرهودیی پور و دیگران (1396)«اصلاح یک خطا، سرچشمه نوع ادبی تمثیل رؤیا کجاست؟»، ادبیات تطبیقی، شماره 16: 4.

کالر، جاناتان، (1390)، بوطیقای ساختگرا، ترجمه کورش صفوی، تهران: نشر مینوی خرد.

گرین، کیت؛ لبیهان، جیل، (1373)، درسنامه نظریه ادبی، تهران: نشر روزنگار.

گلاب دره ایی، محمود، (1384) مادر، تهران: سروش.

GRIEMAS, ALGRIDAS, JULIEN Structural Semantics: (1970) An Attempt at a Method. trans. Daniele McDowell, Ronald Schleifer, and Alan Velie. Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press.

GRIEMAS, ALGRIDAS, JULIEN, (1989) »ON NARRATIVITY «NEW LITARARY, HISTORY20, (1989) SPRNG,P 551.

HEBERT, LOUISWITH, OTHERS, (2011), TOOLS FOR TEXT AND IMAGE ANALYSIS AND INTRODOCTION TO APLPLID SEMIOTICS, TRANSLATE BY JULIE TABLER UNIVERSITE DU A ROMOUSKI.