تمثیل ماهیان در جستجوی آب

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 11، شماره 41، آبان 1398، صفحه 69-93   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مژگان زمانی^{* 1}؛ احمدرضا یلمه ها²؛ ابراهیم ایرج پور³

¹دانشجوی دکترای تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.

³ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، دولت آباد، اصفهان

چکیده

هدف اصلی از کابرد تمثیل، مثال زدن برای تبیین و فهماندن مطلب به مخاطب است. یکی از     تمثیل­هایی که تاکنون دربارۀ آن تحقیقی صورت نگرفته، تمثیل  ماهیان در جستجوی دریاست که به لحاظ شباهت با تمثیل سفر پرندگان برای یافتن پادشاه مهم است. تمثیل ماهیان در جستجوی دریا در یک مثنوی عاشقانه به نام  فردوس خیال آمده است. این مثنوی خودزندگینامۀ شاعری به نام رضی است. مؤلّفان گفتار حاضر در هنگام تصحیح این مثنوی تلاش کردند تا این تمثیل را در دیگر آثار فارسی جستجو کنند. نتایج بررسی نشان داد که تمثیل ماهیان در جستجوی دریا بارها در آثار مختلف به کار رفته و هدف بیشتر مؤلّفان از درج این تمثیل بیان مفاهیم عرفانی بخصوص وحدت وجود است. بیشتر این مؤلّفان از شاگردان مکتب ابن عربی هستند. همچنین این تمثیل توسّط فرقۀ حلولیّه برای بیان مفاهیم اعتقادی ایشان به کار رفته است. رضی که در پایان عصر صفویه می­زیسته است، این تمثیل را در بین یک روایت عاشقانه نقل کرده است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ ماهیان؛ جامی؛ نسفی؛ رضی

مراجع

قرآن مجید، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی.

آقابزرگ طهرانی، (1355ق.)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج9، قم: دارالاضواء.

امیرالمؤمنین امام علی، (1376)، دیوان امام علی، ترجمه و شرح میبدی، تصحیح حسن رحمانی و سید ابراهیم اشک شیرین، تهران: میراث مکتوب.

پورجوادی، نصرالله، (1382)، «پروانه و آتش سیر تحوّل یک تمثیل عرفانی در ادبیّات فارسی»، فصنامۀ نشر دانش، ش 3، صص 36-27.

تهرانی، سیّد محمّدحسین، (1426هـ.)، الله­شناسی، ج2، مشهد: علّامه طباطبایی.

جامی، عبدالرّحمان، (بی­تا)، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح آقا مرتضی- مدرّس گیلانی، تهران: کتابفروشی سعدی.

جلالی، محمّدامیر، (1396)، «مأخذیابی و تحلیل تصرّفات مولانا و شمس در ادبیات عرفانی»، در فصلنامۀ ادبیات عرفانی، پاییز و زمستان، ش 17، صص 122-101.

حمیدی، سیّد جعفر و اکبر شامیان، (1384)، «سرچشمه­های تکوین و توسعۀ انواع تمثیل»، فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، زمستان، ش 197، صص 108-75.

دهخدا، علی­اکبر، (1382)، لغت­نامه، تهران: موسسه لغتنامه دهخئا.

رضی، (بی­تا)، فردوس خیال، نسخۀ خطی به شمارۀ 9079 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.

سبزواری، محمّد ابراهیم، (1386)، شرح گلشن راز، تصحیح پرویز عبّاسی داکانی، تهران: علم.

سعادت، اسماعیل، (1386)، دانش­نامۀ زبان و ادب فارسی، تهران: فرهنگستان.

شبستری، محمود، (1382)، گلشن راز، تصحیح محمود حماصیان، کرمان: خدمات فرهنگی.

صفا، ذبیح­الله، (1371)، تاریخ ادبیات در ایران، ج5، تهران: فردوس.

طباطبایی، محمّدحسین، (1387)، مجموعه رسائل علّامه طباطبایی، ج1، تصحیح سیّد هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.

عبد خدایی، محمّد هادی، (1383)، «رؤیت الهی»، فصلنامۀ پیام جاوید، زمستان، ش 5، صص 69-48.

فتوحی، محمود، (1383)، «تمثیل»، فصلنامه زبان و ادبیّات فارسی، بهار، ش 47، صص 178-141.

فیض کاشانی، ملّا محسن، (1387الف)، مجموعه رسائل فیض، ج3، تهران: مدرسۀ عالی شهید مطهّری.

ـــــــــ،  ـــــــــــ ،  (1387ب)، ترجمۀ الحقائق فی محاسن­الاخلاق، تصحیح عبدالله غفرانی، تهران: مدرسۀ عالی شهید مطهّری.

گلچین معانی، احمد، (1369)، کاروان هند، ج2، مشهد: آستان قدس رضوی.

مدرس، میرزا محمد علی، (بی­تا)، ریحانه­الادب، تبریز: چاپخانه مشفق.

ملکی تبریزی، میرزا جوادآقا، (1385)، رسالۀ لقاءالله، تصحیح صادق حسن­زاده، قم: آل علی.

مولوی، جلال­الدّین، (1375)، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: توس.

میرصادقی، جمال و میمنت (1377)، واژه­نامۀ هنر داستان­نویسی، تهران: مهناز.

نسفی، عزیزالدّین، (1386)، کشف­الحقائق، تصحیح احمد مهدوی دامغانی، تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــ، ـــــــــ ، (1379)، بیان­التّنزیل، تصحیح سید علی­اصغر میرباقری­فرد، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

ـــــ، ـــــــــ ، (1352)، مقصد اقصی، تصحیح حامد ربّانی، تهران: گنجینه.

نفیسی، سعید، (1344)، تاریخ نظم و نثر در ایران در زبان فارسی، ج1، تهران: فروغی.

یلمه ها، احمدرضا، (1391)، مثنوی شاهد عرشی، تهران: شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.