گونه های طنز تمثیلی در حدیقه سنایی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 11، شماره 41، آبان 1398، صفحه 81-104   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

معصومه موسی زاده¹؛ مریم محمدزاده^{* 2}؛ رامین صادقی نژاد³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر; ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر- ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران

چکیده

در ادبیات عرفانی زبان تمثیل یکی از محوری­ترین راه­ها برای بیان مقصود است و پرداختن به  داستان­ها و روایات ملموس با زندگی اجتماعی انسان­ها، فهم زبان عرفانی را آسان­تر می­کند. سنایی را می­توان نخستین شاعری دانست که در قالب مثنوی، طنز را به خدمت عرفان گرفته و آموزه­های عرفانی و اخلاقی را با چندین شگرد طنز درآمیخته است و در حکایات و جز آن به کار بسته است. بنابراین طنز صوفیانه سنایی، بیشتر جنبه تمثیلی و روایی دارد. بر اساس مطالعه پیش­رو می­توان گفت که طنز در زبان سنایی شیوه­ای برجسته در بیان است که به شکلی گسترده و در اشکال مختلفی به کار گرفته شده است. در این پژوهش تحلیلی توصیفی بعد از پرداختن به طنز تمثیلی، نمونه­های مختلف طنز تمثیلی در اشعار سنایی بررسی شده و به دست آمد که عناوین طنزهای تمثیلی سنایی - که بیشتر از نوع روایی و حکایتی هستند- از لحاظ محتوایی، شامل طنز تمثیلی اجتماعی، اخلاقی، دینی و صوفیانه­اند و قهرمان حکایات وی را، هر دو شخصیت­ انسانی و حیوانی تشکیل می­دهند.

کلیدواژه‌ها

طنز تمثیلی؛ حدیقه‌الحقیقه؛ سنایی

مراجع

الف- کتاب:

قرآن کریم.

آرین­پور، یحیی، 1354، از صبا تا نیما، جلد دوم، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی. چ پنجم.

اخوّت، احمد، 1371، نشانه­شناسی مطایبه، اصفهان: نشر فردا.

بهزادی اندوهجردی، حسین، 1383، طنزپردازان ایران از آغاز تا پایان دوره قاجار، تهران: دستان.

.............................، 1378، طنز و طنزپردازی در ایران (پژوهشی در ادبیات اجتماعی- سیاسی- انتقادی- علل روانی و اجتماعی)، تهران: صدوق.

پناهی سمنانی، محمداحمد، 1369، شعر کار در ادب فارسی، تهران: دهخدا.

حری، ابوالفضل، 1387، درباره طنز، تهران: سوره مهر.

حسینی کازرونی، سید احمد،1395، (پژوهش در ادبیات غیر جدّ فارسی) ص 135. چ سوم.

حکیمی، محمود، 1372، لطیفه­های سیاسی، جلد اول، تهران: خرم.

حلبی، علی­اصغر، 1377، طنز و شوخ­طبعی در ایران و جهان اسلام، تهران: بهبهانی.

.......................، 1364، مقدمه­ای بر طنز و شوخ­طبعی در ایران، تهران: پیک.

زرقانی، مهدی، 1381، زلف عالم­سوز، تهران: روزگار.

زرین­کوب، عبدالحسین، 1367، جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر. چ سوم.

...................................، 1381، شعر بی­دروغ بی­نقاب، تهران: علمی.

سنایی، ابوالمجدود، 1382، حدیقه­الحقیقه و شریعه­الطریقه، تصحیح سید محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

.............................، 1388، دیوان، تصحیح سید محمدتقی مدرس رضوی، تهران: سنایی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1368، موسیقی شعر، تهران: آگه. چ دوم.

شمیسا، سیروس، 1376، انواع ادبی، تهران: فردوس. چ پنجم.

.........................، 1381، بیان و معانی، تهران: فردوس. چ هفتم.

صفا، ذبیح­اله، 1371، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، تهران: فردوس. چ یازدهم.

عفیفی، رحیم، 1371، مثل­ها و حکمت­ها، تهران: سروش.

مک­کوئین، جان، 1389، تمثیل، ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز.

میرصادقی، میمنت، 1373، واژه­نامه هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.

نیکوبخت، ناصر، 1380، هجو در شعر فارسی، تهران: دانشگاه تهران.

 

ب – پایان نامه، یا مقاله‌ها:

جورابیان، فرخنده، 1388، طنز در بوستان و گلستان سعدی، شوشتر: دانشگاه آزاد اسلامی.

حسن­جان­زاده کشتلی، محمدتقی، 1389، «طبقه­بندی و تحلیل طنز در مثنوی­های سنایی»، پایان­نامه دانشگاه پیام نور تهران.

دری، زهرا و پگاه تاجیک، 1390، «بررسی حکایات طنزآمیز حدیقه سنایی با نگاهی به سه نظریه» در باب طنز، فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، دوره 3، شماره 8، صص 112-131.

شفایی سرمور، اعظم، 1388، «مقایسه طنز در آثار عطار و حدیقه سنایی» پایان­نامه دانشگاه یاسوج.

قدمنان، رزاق و مرتضی انصار، 1394، «بررسی بیان تمثیلی و ابزارهای طنزآوری در مثنوی معنوی»، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد بوشهر، شماره 26، صص 31-42.

نعمتی، زهرا، 1391، «طنز در آثار سنایی»، پایان­نامه دانشگاه کاشان.