تحلیل عنصر روشنی و تاریکی در اشعار آدونیس با رویکرد عرفانی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 16، شماره 58، اردیبهشت 1399، صفحه 41-66   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سبیکه اسفندیار^{* 1}؛ رضا رضایی²

¹دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

²استادیار زبان و ادبیات عرب دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

بررسی اشعار آدونیس نشان می‌دهد که امور متضاد در تفکّر و اندیشه‌های او از جایگاه ویژه و والایی برخوردار است؛ به حدّی که در انتقال مفاهیم نو و مورد نظر شاعر نقشی اساسی دارد. یکی از مهم‌ترین این عناصر که با بسامد بالا در اشعار آدونیس دیده می‌شود، عنصر روشنی و تاریکی است. این پژوهش با روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی دو عنصر متضاد و پرکاربرد روشنی و تاریکی در اشعار آدونیس با تکیه بر تحلیل‌های عرفانی، پرداخته است تا نگاه ویژۀ آدونیس را به طبیعت و اشیاء بکاود و جنبه‌هایی از تفکّرات متعالی در اشعار او را آشکار کند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که علاوه بر مفاهیمی چون خیر و شرّ، جهان ظاهر و جهان باطن، هدایت و ضلالت و... که این دو عنصر در این مفاهیم بازتاب می‌یابند، مهم‌ترین کاربرد آدونیس از روشنی و تاریکی، رها شدن از سرشت ذاتی این دو و لزوم همراهی تاریکی با روشنایی برای رسیدن به نقطه‌ای است که در آن همۀ عناصر متضاد و کثرات به وحدت بدل می‌شوند. آدونیس برای رسیدن به این هدف، پرده‌های ظاهری و مادّی اشیاء را کنار می‌زند و با تکیه بر مفهومی ویژه به نام «جنون» عریانی حقیقت و شناخت انسان از کنه هستی را موجب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

آدونیس؛ روشنی و تاریکی؛ جنون؛ وحدت؛ شناخت انسان

مراجع

قرآن‌ کریم.

آدونیس، علی احمد سعید. 1988. احتفاء بالأشیاء الغامضة الواضحه. بیروت: دارالاداب للنشر و التوزیع.

ـــــــــــــــــــــــــ . 1978م. زمن الشعر. بیروت: دارالعودة.

ـــــــــــــــــــــــــ . 1979م. مقدمة للشعر العربی. چ2. بیروت: دارالعودة.

ــــــــــــــــــــــــــ . 1985م. سیاسة الشعر، دراسات فی الشعریةالعربیةالمعاصرة. چ1. بیروت: دارلآداب.

ـــــــــــــــــــــــــ . 1988م. الأعمال الشعریة الکاملة. بیروت: دارالعودة.

ــــــــــــــــــــــــــ 1992م. الصوفیه و السورئالیته. چ1. بیروت: دارالساقی با همکاری یونسکو.

ـــــــــــــــــــــــــ . 2006م. فهرس لأعمال الریح. الطبعة الثانیة. بیروت: بدایات للطباعة و النشر و التوزیع.

ــــــــــــــــــــــــــ . 2008م. ورّاق یبیع کتب النجوم. الطبعة الاولی. بیروت: دارالساقی.

ــــــــــــــــــــــــــ . 1388. ستاره‌ها در دست. گردآوری تحقیق و ترجمۀ موسی اسوار. تهران: سخن.

امینی، ادریس. 1394. «عرفان سوررئالیزه: خوانشِ سکولار سنت عرفانی در شعر ادونیس (تحلیل بینامتنی شعر «تحولات عاشق»)». فصلنامة تخصصی نقد ادبی. س7. ش29. صص116ـ93.

حیده، عبدالحمید. 1980م. الاتجاهات الجدیدة فی الشعر العربی المعاصر. چ1. بیروت: مؤسسۀ نوفل.

رضایی‌نیا، عبدالرضا. 1378. کارنامة باد. ترجمۀ فهرس لأعمال الریح. تهران: مرکز.

عباس، احسان. 1978م. اتجاهات الشعر العربی. کویت (المجلس الوطنی للثقافة): عالم المعرفه.

عرب، عباس. 1383. آدونیس در عرصۀ شعر و نقد معاصر عرب. چ1. مشهد: دانشگاه فردوسی.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمدبن ابراهیم. 1386. مصیبت‌نامه. با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.

علی‌محمدی، علی و فرزانه سیّدبابک. 1391. «اسطوره در شعر آدونیس و شاملو». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره8. ش 29. صص 70-41.

فرامرز فراملکی، احد. 1376. «درآمدی بر دین‌شناسی یونگ». مجلۀ قبسات. ش5 و6. صص153ـ140.

محمدمنصور، ابراهیم. 1420ق. شعر و تصوف. البعة الاولی. قاهره: دارالامین.

مروه، حسین. 1965م. دراسات نقدیه فی ضوء المنهج الواقعی. بیروت: مکتبة المعارف.

مؤذنی، علی‌محمد و سبیکه اسفندیار. 1389. «بررسی ابعاد شخصیت دیوانه در مصیبت‌نامه (دیوانگان در مقام عارفان نه عقلاء مجانین)». فصلنامة دانش. مرکز تحقیقات ایران و پاکستان. ش100. صص 174ـ147.

مقدّسی، ابوالحسن امین و مهدیه قیصری. 1397. «واکاوی کارکرد رؤیا در سروده‌های آدونیس». فصلنامة ادب عربی. س10. ش2. صص20-1.

نیشاوی، نسیب. 1980م. مدخل الی دراسة المدارس فی الشعر العربی المعاصر. طبعة الاولی. دمشق: خود مؤلف.

عین‌القضات همدانی. 1362. نامه‌های عین‌القضات. به کوشش علی‌نقی منزوی. تهران: منوچهری.

یوسف سامی، الیوسف. 1980م. الشعر العربی المعاصر. چ1. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.