بررسی سلوک عرفانی در قلعه سقریم نیمایوشیج با کاربست نظریه روایت‌شناسی ژرار ژنت

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 9، دوره 16، شماره 58، اردیبهشت 1399، صفحه 249-282   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

رحمن مکوندی^{* 1}؛ منصوره شکر آمیز²؛ ساسان شرفی²؛ شهین قاسمی³

¹دانشجوی دکتری زبان‌شناسی همگانی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

²استادیارگروه زبان‌شناسی همگانی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

³استادیار گروه زبان‌ و ادبیات فارسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

مبحث روایت‌شناسی دارای چنان قدمتی است که پیشینۀ آن را می‌‌توان در آرای افلاطون و ارسطو یافت. در زمانۀ ما، ژرار ژنت (1930-2018) یکی از منسجم‌ترین نظریه‌های روایت‌‌شناسی را عرضه کرده است. این نوشتار جنبه‌های عرفانی قلعۀ سقریم نیما را با کاربست عناصر روایی نظریۀ ژنت بررسی می‌کند. در پژوهش حاضر که با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته است، نخست نظریة روایی ژنت معرفی می‌گردد، سپس، به تأثیر کاربست هر کدام از عناصر روایی این نظریه در منظومه پرداخته است و در پایان تأثیر کاربست مجموعۀ این عناصر در اثر ارزیابی می‌شود. هدف پژوهش حاضر این است که نشان دهد کاربست این عناصر تا چه اندازه در شکل دهی قلعۀ سقریم به عنوان اثری عرفانی نقش داشته و تا چه میزان به شاعر در بیان مفاهیم عرفانی یاری رسانده ‌است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که نیما، با به ‌کارگیری متناسب عناصر رواییِ نظریۀ ژنت در اثر خود، (به طور ناخودآگاه) توانسته اثری همسو با آثار عرفانی ادبیات فارسی خلق کند و نیز با به کارگیری این عناصر روایی، مفاهیم عرفانی را به شیوه‌ای تأثیرگذار در اثر خود بازتاب دهد.

کلیدواژه‌ها

روایت‌شناسی؛ نیما؛ قلعة سقریم؛ عرفان؛ ژرار ژنت

مراجع

کتابنامه

آتشی، منوچهر. 1382. خیال روزهای روشن: نیما را باز هم بخوانیم. تهران: آمیتیس.

آشوری، داریوش .1395. عرفان و رندی در شعر حافظ. چ13. تهران: مرکز.

اسکولز، رابرت. 1377. در آمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمة فرزانه طاهری. تهران: آگاه.

افشاری، مهران. 1386. نشان اهل خدا: مجموعه مقاله‌ها در نقد و تحلیل ادبیات عرفانی. تهران: چشمه.

پورجوادی، نصراله.1387. بادة عشق: پژوهشی در معنای باده در شعر عرفانی فارسی. تهران: کارنامه.

پورنامداریان، تقی. 1377. خانه‌ام ابری است. تهران: سروش.  

تولان، مایکل. 1393. روایت‌شناسی: در آمدی زبان شناختی ـ انتقادی. ترجمة فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. چ2. تهران: سمت.

ثروتیان، بهروز. 1375. اندیشه و هنر در شعر نیما. تهران: نگاه.

جلیلی، رضا و نسرین فقیه ملک‌مرزبان. 1398. «بررسی شاخصه‌های تجربة اوج عرفانی در غزل‌های بیدل دهلوی بر اساس نظریّة خودشکوفایی آبراهام مزلو». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س15. ش56. صص 70-43.

چیتیک، ویلیام، سی. 1383. طریق صوفیانه عشق. ترجمة مهدی سررشته داری. تهران: مهراندیش. 

حمیدیان، سعید.1381. داستان دگردیسی: روند دگرگونی‌های شعر نیما یوشیج. تهران: نیلوفر.

خادمی کولایی، مهدی و مرتضی محسنی و فاطمه شفیعی‌نیا. 1369. «داستان‌های منظوم نیما در ترازوی ریخت‌شناسی پراپ». فصلنامة پژوهش‌های ادبی و بلاغی. س5. ش18. صص90-71.

خانلری، زهرا. 1348. فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

داد، سیما. 1378. فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.

ریپکا، یان. 1386. تاریخ ادبیات ایران: از دوران باستان تا قاجاریه. ترجمة عیسی شهابی. تهران: علمی و فرهنگی.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1383. تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن. ترجمة مجدالدین کیوانی. تهران: سخن.

سجادی، جعفر. 1370. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. 1392. در آمدی بر سبک‌شناسی نگاه عرفانی: زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: سخن.

فرجی، زهرا، نیما رمضانی و ویدا ساروی. 1395. «تحلیل و مقایسة ساختار داستانی سیرالعباد و قلعه سقریم». همایش ادبیات فارسی معاصر. ایرانشهر: دانشگاه ولایت.

کریمی حکاک، احمد. 1394.  طلیعة تجدد در شعر فارسی. چ3. تهران: مروارید.

مقدادی، بهرام. 1378.  فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر. تهران: فکر روز.  

مولوی، جلاالدین محمد. 1383.  مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون. تهران: امیرکبیر.

میرصادقی، جمال. 1391. زاویة دید در داستان. تهران: سخن.  

ناصری، فرشته. 1398. «رفتارشناسی سالک در مصیبت‌نامۀ عطار بر اساس آزمایش رنگ ماکس لوشر». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س15. ش55. صص 258-227.  

نفیسی، سعید. 1343. سرچشمه تصوف در ایران. تهران: فروغی.

نیما یوشیج. 1384. مجموعۀ کامل اشعار. گردآوری و تدوین سیروس طاهباز. تهران: نگاه.

وبستر، راجر. 1383.  «روایت و زبان». ترجمة معصومه خراسانی. فصلنامة ادبیات داستانی. ش82. صص 52-48.   

یارشاطر، احسان. 1389.  تاریخ ادبیات فارسی. ترجمة مجدالدین کیوانی.  تهران: سخن.

 

English sources

Abbot, H. Porter.(2002). The Cambridge Introduction To Narrative. London: Cambridge university Press.

Abrams, M, H. (2005). A Glossary of Literary Terms. Boston: Wadsworth Cengage Learning.

Cuddon, J, A. (1998). The Penguin dictionary of literary terms and literary theory. London: Penguin Books.

Genette, Gerard. (1980). Narrative Discourse: An Essay in Method, Translated by Jane E. Lewin, New York: Cornell University Press

Fludernik, Monika. (2009). An Introduction to Narratology. New York: Routledge.