بازتاب اندیشه‌‏های خداشناسی بر مبنای سیر و سلوک عرفانی مولانا در داستان کیمیاگر پائولوکوئیلو

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 16، شماره 58، اردیبهشت 1399، صفحه 283-313   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

ناصر ناصری تازه شهری

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی

چکیده

مولانا به اقتضای درک و فهم مخاطبانش، برای بیان حقایق اسرار نهانی و حالات عشق روحانی، از قالب تمثیل و حکایت‏های عامیانه بهره برده است و به مصداقِ «اَلمَجازُ قَنطَرَة الحَقیقَة» حکایات عوام‌پسند را پل صعودِ شیفتگان عالم معرفت می‏داند و برای تفسیر حدیث معروف «مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ» حکایت خواب مرد بغدادی و گنج مخفی را برای مریدانش بازگو می‏کند و همین حکایت، سرلوحة افکار و اندیشة نویسندة مشهور برزیلی به نام کوئیلو می‏شود که به خلق رمان کیمیاگر می‏پردازد و شهرت جهانی می‏یابد. این مقاله با روش تحلیلی ـ تطبیقی به این سوال پرداخته است که میزان تأثّر کوئیلو در تبیین اندیشههای ذهنی و تفکرات عرفانی مولانا در موضوع خودشناسی و خداشناسی چقدر بوده است؟ نتیجة تحقیق نشان میدهد که اندیشه‏های ذهنی و افکار عرفانی مولانا در سیر و سلوک سالکان طریقت در محورهای: وحدت وجود و تجلّی حقّ، دل لطیفة ربّانی، گنج مخفی و معرفت، زبانِ عشق (زبانِ بی‏کلام)، تبدیل مسِ وجود به کیمیای هستی، پیر طریقت، در کل داستان سایه انداخته است تا آن حد که همچون مولانا از نیِ مولانا سخن گفته است.

کلیدواژه‌ها

مثنوی مولوی؛ کیمیاگرِ کوئیلو؛ خودشناسی؛ خداشناسی؛ حکایت خواب مرد بغدادی

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

بقایی، محمّد. 1388. اهمیّت ادبیّات تطبیقی و مطالعات بین فرهنگی. روزنامة اطّلاعات. ش24667.

حاتمی، حافظ و محمدرضا نصر اصفهانی. 1389. «زبان نشانه‏ها (بررسی انگاره‌های نمادین رمان «کیمیاگر» و مقایسه با نمونه‌های عرفان و تصوف اسلامی)». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دورة 6. ش18. صص 36-16.

حاجی‌زاده، حسین .1383. «نقدی بر کتاب کیمیاگر». مجلّة بهارستان سخن. ش2.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1395. دیوان حافظ. چ9.تهران: پروا.

حلبی، علی‌اصغر. 1367. شناخت عرفان و عارفان ایرانی. چ3. تهران: زوّار.

حمود، ماجده. 1390. رویکردهای کاربردی در ادبیات تطبیقی. ترجمة مجتبی شاهسونی. تهران: روزگاران.

رازی، نجم‌الدین. 1372. گزیدة مرصاد‌العباد. تصحیح محمدامین ریاحی. چ5. تهران: توس.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1379 پلّه‌پلّه تا ملاقات خدا. چ16. تهران: علمی.

زمانی، کریم. 1389. شرح جامع مثنوی. چ24. تهران: اطّلاعات.

سایه (ابتهاج، هوشنگ). 1378. سیاه‌مشق ه.ا.سایه. تهران: کارنامه.

سجّادی، سیّدجعفر. 1379. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ5. تهران: طهوری.

شهبازی، آرزو و عسگر عسگری حسنکلو. 1393. «فرایند فردیّت در حکایت مرد بغدادی در مثنوی مولانا و کیمیاگر پائولوکوئیلو». مجلة مطالعات داستانی (انتشارات پیام نور). ش2.

فتاحی، محمّد. 1391. «فرامن یا منِ ملکوتی مولانا». پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد ‏شبستر.

فرشاد، محسن. 1393. اندیشه‏های کوانتومی ‏مولانا. چ6. تهران: علم.

فروزان‌فر، بدیع‌الزمان. 1361. احادیث مثنوی. چ3. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــــــــ . 1370. مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی. چ4. تهران: امیرکبیر.

فرید تنکابنی، مرتضی. 1385. الحدیث. ج 2و3. چ16. تهران: نشر دفتر فرهنگ اسلامی.

کاشانی، عزّالدّین‌محمود. 1372. مصباح‌الهدایة و مفتاح‌الکفایة. تصحیح جلال‏الدّین همایی. تهران: هما.

کوئیلو، پائولو. 1388. کیمیاگر. ترجمة سوسن اردکانی. چ4. تهران: نگارستان کتاب.

گولپینارلی، عبدالباقی. 1375. مولانا جلال‌الدین. ترجمة ‏هاشم سبحانی. چ3. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

محجوب، فرشته. 1389. «مطالعة تطبیقی داستان مرد گنجی از مثنوی با کیمیاگر کوییلو». پژوهش‌نامة ادب فارسی (گوهر گویا). ش5.

مولوی، جلال‌الدین. 1363. کلیّات شمس. تصحیح بدیع‌الزمان فروزان‌فر. چ3. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــ . 1372. مثنوی معنوی. شرح و تصحیح محمد استعلامی. چ4. تهران: زوّار.

یثربی، سیّد یحیی. 1386. زبانة شمس و زبان مولانا. چ3.تهران: امیرکبیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1391. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. چ8. تهران: جامی.