بازتاب نقش تمثیلی خورشید (آفتاب) در آیینه‌ی غزل نزاری قهستانی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 11، شماره 41، آبان 1398، صفحه 46-68   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

محمد حاجی ابادی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آزادشهر دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران

چکیده

حکیم نزاری قهستانی از شاعران شیرین زبان و نادره گفتار ادب فارسی در نیمه دوم قرن هفتم وآغاز قرن هشتم هجری قمری است. دیوان اشعارش، فرهنگ نامه‌ای از دین، حکمت، عرفان و آمیخته‌ای از فرهنگ عمیق ایران، یونان، هند و شریعت مقدس محمدی (ص) است. شعر حکیم ابزاری برای انعکاس دردهای مردم زحمت کش و ستم دیده بوده است و غزلش آب زلال چشمه عشق و جنون و شعله‌ی شوق و وجد و حال. نزاری مضامین و مفاهیم والای شعریش را به انواع علوم بلاغی و تصویرهای شاعرانه بدیع به ویژه تشبیه، استعاره و تمثیل آراسته و هنرمندیش را به خوبی در این زمینه آشکار ساخته است. شاعر برای بیان نمادین و تمثیلی اندیشه‌های خویش به خورشید و واژگان مترادف آن نظر داشته است که می‌توان اشارات نمادین و عرفانی آن را در شعرش مشاهده کرد. کاربرد تمثیلی خورشید در شعر نزاری ناشی از کهن الگوهای موجود در ناخودآگاهی جمعی اوست که ریشه در اساطیر و باورهای نوع انسان دارند. پژوهنده در پژوهش پیش رو بر آن است که به روش توصیفی – تحلیلی نقش تمثیلی خورشید (آفتاب) را در غزل حکیم نزاری مورد کنکاش قرار دهد تا به ژرفای شگفت انگیز اندیشه‌ی خاص این شاعر تصویرگر پی ببرد.

کلیدواژه‌ها

نزاری قهستانی؛ غزل؛ تصویر شاعرانه؛ تمثیل؛ خورشید

مراجع

1. قرآن کریم

2. الیاده، میرچاده، (1372)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.

3. بهنیا، محمدرضا، (1381)، بیرجند نگین کویر، تهران: دانشگاه تهران، چ دوم.

4. پورخالقی چترودی، مه دخت، (1374)، فرهنگ قصه‌های پیامبران، مشهد: آستان قدس رضوی، چ دوم.

5. حمیدی، سید جعفر، شامیان، اکبر، (1384)، سرچشمه تکوین و توسعه انواع تمثیل، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 48، شماره 197.

6. خرمشاهی، بهاءالدین، (1372)، حافظ نامه، تهران: علمی و فرهنگی، چ پنجم.

7. خسروی، حسین، (1388)، نگاهی به نماد خورشید در تمثیلات سهروردی، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، دانشگاه ازاد اسلامی تهران جنوب، سال 5، شماره 15.

8. زرین کوب، عبدالحسین، (1368)، سرّ نی، تهران: علمی، چ سوم.

9. سجادی، سیدجعفر، (1386)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری، چ هشتم.

10. شمیسا، سیروس، (1377)، فرهنگ و اشارات در ادبیات فارسی، تهران: فردوس.

11. شوالیه، ژان و گربران، آلن، (1378)، فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضائلی، تهران: جیحون.

12. عطار نیشابوری، محمدبن ابراهیم، (1388)، مصیبت نامه، تصحیح و تعلیقات محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

13. ____________________، (1389)، مختارنامه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن

14. عفیفی، رحیم، (1374)، اساطیر فرهنگ ایران، تهران: توس.

15. غراب، راحله، (1384)، نماد خورشید، مشهد: محقق.

16. غلامپور، لیلا، طاووسی، محمود و...، (1394)، بازخوانی اساطیری _ علمی نظریه ذره در اشعار عرفانی عطار، ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال هفتم، شماره 13.

17. فتوحی، محمود، (1384)، تمثیل، ماهیت، اقسام، کارکرد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 12 و 13، شماره 49.

18. فدایی، فربد، (1381) یونگ و روانشناسی تحلیل او، تهران: دانژه.

19. قریشی، زهرا السادات، مهین، حاجی زاده، (1395)، بازتابش نقش اسطوره‌ای خورشید در مثنوی مولانا، مطالعات عرفانی، دانشگاه کاشان، بهار و تابستان، شماره 23

20. لاهیجی، شمس الدین محمد، (1388)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تهران: زوار، چ هشتم.

21. محقق مهدی، سلامت آذر، رحیم، (1389)، بررسی برخی از ویژگی‌های سبکی یا تصویرهای شاعرانه در غزلیات حکیم نزاری قهستانی، سبک شناسی نظم و نثر فارسی، سال 3، شماره 3.

22. ملایی، غلامحسین، (1383)، تمثیل در ادبیات ایران و جهان، رشد آموزش و زبان فارسی، سال 18، شماره 70.

23. مولوی، جلال الدین محمد، (1378)، مثنوی معنوی، تصحیح ناهید فرشادمهر، تهران: محمد.

24. نزاری قهستانی، حکیم سعدالدین، (1371)، دیوان، تصحیح مظاهر مصفا، تهران: علمی.

27. یونگ، کارل گوستاو، (1368)، چهارصورت مثالی، ترجمه پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس.

28. --------------، (1383)، روان شناسی و شرق، ترجمه لطیف صدقیانی، تهران: جامی.