بازتاب نقش تمثیلی موجودات فراطبیعی در اسطوره و شاه نامه

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 6، دوره 11، شماره 41، آبان 1398، صفحه 105-117   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نگهدار شادکام¹؛ سیّد احمد حسینی کازرونی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر- ایران

چکیده

اسطوره، تعریف دقیق، جامع و مانعی ندارد. صاحب نظران تعریف­های متفاوتی از آن ارایه کرده­اند، اما چون در گذشته کتابت و نوشتار وجود نداشته، به طریق نقل، سینه به سینه از پدران به فرزندان منتقل شده است. اسطوره جلوه­ای نمادین و تمثیلی از ارزش­ها و باورهای یک فرهنگ است و ریشه در اندیشه­ی ماورایی دارد که اعمال و ارزش­های پهلوانی یک قوم را برای تبیین جهان بازگو می­کند. از دیرباز تاکنون اسطوره­ها در ذهن و زبان مردم یک سرزمین جای­گاهی ویژه داشته و مردم بر این باور بوده­اند که داشتن اساطیر، سند بزرگی و برتری آنان بر همسایگان و رقیبان بوده است.
در حکایت­های شاه­نامه و اساطیر، ظهور نقش تمثیلی و نمادین بسیاری از موجودات صاحب شعور و اراده محرز است. این موجودات از نظر خلقت با انسان یکسان هستند. اما آن­چه آن­ها را متمایز می­کند نمودشان است. در اساطیر پیش به ویژه شاه نامه: رخش، سمیرغ، اژدها و ... نمود شخصیتی دارند؛ یعنی پهلوانان با آنان سخن می­گویند. آن­ها گاه راه را به پهلوان نشان می­دهند و زمانی آنان را از رفتن به راهی باز می­دارند. فردوسی با پندار آرایه­ی تشخیص و تمثیل، زیباترین صور خیال را در شاه­نامه به تصویر کشیده است.

کلیدواژه‌ها

اسطوره و موجودات اساطیری؛ شاه نامه؛ پهلوانان اساطیری؛ تمثیل؛ صور خیال

مراجع

اسدی توسی، ابونصر علی بن احمد، (1389)، گرشاسب­نامه، چ دوم، تهران: دنیای کتاب.

اکبری مفاخری، آرش، (1389)، درآمدی بر اهریمن شناسی ایرانی، تهران: ترفند.

پورنامداریان، تقی (1390)، دیدار با سیمرغ، چ پنجم، تهران: پژوهش­گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رستگارفسایی، منصور، (1373)، حماسه­ی رستم و سهراب، تهران: جام

سرامی، قدم علی (1373)، از رنگ گل تا رنج خار، چ دوم، تهران: علمی و فرهنگی. 

شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1389)، منطق الطیر، چ هشتم، تهران: سخن.

صفا، ذبیح‌ا...، (1389)، حماسه‌سرایی در ایران، چ نهم، تهران: امیرکبیر. 

کزازی، میرجلال‌الدین (1386)، نامه­ی باستان، چ سوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مرتضوی، منوچهر (1391)، فردوسی و شاه‌نامه، چ چهارم، تهران: توس. 

یاحقی، محمدجعفر (1391)، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، چ چهارم، تهران: فرهنگ معاصر.