بررسی ساختار و انواع تمثیل در منظومۀ «شیرین و خسرو» امیر خسرو دهلوی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 1، دوره 11، شماره 42، اسفند 1398، صفحه 8-33   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

بهرام حیدری فر¹؛ سیّد احمد حسینی کازرونی^{* 2}؛ سید جعفر حمیدی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر: ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر- ایران

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

چکیده

از مباحثی که در حوزۀ علم بلاغت قرار گرفته و سبب زیبایی هر چه بیشتر کلام می‌شود، مبحث تمثیل است. این شگرد بلاغی یکی از شیوه‌های بسیار مهم و مؤثر در القای مفاهیم ذهنی به مخاطب و حاصل تجربیات و حوادث مختلف هر قومی به حساب می‌آید که به صورت عبارتهای دلنشین و کوتاه یا داستانهای تمثیلی ظاهر می‌شود. وظیفۀ تمثیل انتقال هنری تجربیات و پیامهای اخلاقی، اجتماعی، دینی و ... گذشتگان به آیندگان است. تمثیل از آغاز در آثار ادبی فارسی جایگاه ویژه‌ای داشته و با ورود عرفان به شعر و ادب فارسی بر اهمیت و کارکرد آن افزوده شده است. اما اوج استفاده از تمثیل را در سبک هندی شاهد هستیم. با وجود اهمیت این شاخۀ بیانی و تحقیقات صورت گرفته در مورد جایگاه آن در آثار ادبی، متاسفانه درخصوص نقش و اهمیت تمثیل در آثار داستانی غفلت شده است.
پژوهش حاضر بر آن است با تکیه بر شیوۀ توصیفی-تحلیلی، و روش کتابخانه‌ای، جلوه‌های تمثیل را در منظومۀ «شیرین و خسرو» امیر خسرو دهلوی بررسی نماید. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد بیشتر تمثیلات به کار رفته در این اثر از نوع تشبیه تمثیل هستند. بنابر موضوع منظومه، بیشتر تمثیلات از نظر موضوع، بر محور عشق استوار هستند، همچنین از موضوعاتی مانند ناپایداری دنیا، توصیه به اغتنام فرصت، بیان مکافات عمل، ارزش انسانیت و... برای تشریح و تبیین مقاصد تعلیمی استفاده کرده است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ فابل؛ پارابل؛ شیرین و خسرو؛ امیر خسرو دهلوی

مراجع

1. پورنامداریان، تقی (1364) رمز و داستانهای رمزی در ادبیات فارسی، تهران: علمی و فرهنگی
2. تقوی، سید نصرالله (1363) هنجار گفتار در فن معانی و بیان و بدیع فارسی، اصفهان: فرهنگسرای اصفهان، چ دوم
3. تقوی، محمد (1376) حکایت‌های حیوانات در ادب فارسی، تهران: انتشارات روزنه.
4. کازرونی، سید احمد (1389) «کاربرد نماد و تمثیل در شعر عطار نیشابوری»، مجلۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، شمارۀ 39، صص 117-135
5. _____________(1394) «تمثیل و ادبیات تمثیلی»، مجلۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، شمارۀ 23، صص 13-24
6. دهلوی، امیر خسرو (1962) شیرین و خسرو (متن انتقادی با مقدمۀ غضنفر علی اف) مسکو: ادارۀ نشریات ادبیات خاور
7. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385) صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه
8. ________________(1366) شاعر آینه‌ها (بررسی سبک هندی و شعر بیدل) تهران: آگاه
9. شمیسا، سیروس (1386) بیان، تهران: میترا، چ دوم
10. _________ (1381) معانی و بیان، تهران: میترا، چ دوم
11. شیرازی، احمد امین (1373) آئین بلاغت، شرح فارسی مختصر المعانی (علم بیان)، جلد 3، تهران: دفتر انتشارات اسلامی
12. صادقیان، محمدعلی (1371) طراز سخن در معانی و بیان، تهران: مرکز انتشارت علمی دانشگاه آزاد اسلامی
13. علوی مقدم، محمد و اشرف زاده رضا (1386) معانی و بیان، تهران: سمت، چ هفتم
14. فتوحی، محمود (1386) بلاغت تصویر، تهران: سخن
15. _________ (1384) «تمثیل» (ماهیت، اقسام و کارکرد) مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی داﻧﺸﻜﺪه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻌﻠﻢ،، شمارۀ 47-49؛ صص 177-141
16. کزازی، میر جلال الدین (1381) زیباشناسی سخن پارسی، بیان، تهران: نشر مرکز، چ ششم
17. همایی، جلال الدین (1388) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما