گذری بر انواع تمثیل در معارف بهاءولد

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 11، شماره 42، اسفند 1398، صفحه 52-73   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فاطمه حیدری^*

دانشیار زبان و ادبیات فارسی،واحد کرج،دانشگاه آزاد اسلامی،کرج،ایران

چکیده

شگرد بلاغی تمثیل از دیرباز در میان صاحبان نظم و نثر در انتقال مفاهیم عقلی، انتزاعی و ذهنی شگردی تاثیرگذار بوده است و «بهاءولد «صاحب کتاب «معارف» نیز با بهره­گیری از این­عنصر تصویرساز و سایر عناصر بدیعی و بیانی، سبک نثر مرسل را به­نثر شاعرانه نزدیک ساخته­است. وی از انواع تمثیل­های واقعیت­بنیاد، لفظی، منطقی، متناقض­نما و نیز تمثیل­های رمزی که در حیطه­ی تمثیل­های داستانی و گسترده جای­می­گیرند و نیز تمثیل­های فشرده برای انتقال حظوظ و بهره­های روحانی و احوال شادناک ناشی از شهود، جهت اقناع و تعلیم مخاطبان بهره­برده­است. او با­استفاده از هر دو نوع تمثیل فشرده و گسترده به­ایضاح و نیز کتمان برخی مقاصد تعلیمی دینی، آزموده­های عرفانی و تجربه درونی خود پرداخته­است. در این­پژوهش به­شیوه­ی تحلیلی-کتابخانه­ای شگرد بلاغی تمثیل از منظر ساختار و کارکرد در کتاب «معارف» بهاءولد بررسی و کوشیده شده­ با ذکر نمونه­هایی از انواع تمثیل اثبات ­کند بهاءولد از این­شگرد برای زیباسازی گفتار استفاده­ نکرده بلکه قصد او توجیه و القای باورهای دینی و تجربیات عرفانی بوده­است.

کلیدواژه‌ها

معارف؛ بهاءولد؛ انواع تمثیل‌؛ واقعیت ‌بنیاد و لفظی

مراجع

ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ، (1383)، ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻟﻬﻲﻗﻤﺸﻪ ای، تهران: چاپچانه اعتماد.

1. افلاکی، شمس­الدّین احمد، (1362)، مناقب­العارفین، تصحیح تحسین یازیجی، تهران: دنیای کتاب.
2. بهاءولد، محمدبن حسین خطیبی بلخی، (1352)، معارف، به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: طهوری، چ دوم.
3. ﭘﻮرﻧﺎﻣﺪارﻳﺎن، ﺗﻘﻲ، (1364)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی-فرهنگی.
4. پورنامداریان، تقی وسید‌محسن‌حسینی‌مؤخر، (1383)، بررسی جنبه‌‌­های‌ زیباشناختی‌‌ معارف‌‌ از‌دیدگاه‌‌ ‌ صورتگرایی‌ (فرمالیسم)، فصل­نامه پژوهش­های ادبی تابستان، دوره 1، شماره 4، صص 59-82.
5. ثروتیان، بهروز، (1369­)، بیان در شعر فارسی، تهران: انتشارات برگ.
6. جابری، ناصر، (1396)، مطالعه بینامتنی تمثیل در معارف بهاءولد و مثنوی مولانا، مجله شعرپژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز، سال نهم، شماره سوم، پیاپی 33 صص 45-68.
7. جرجانی، عبدالقاهر، (1374)، اسرارالبلاغه، ترجمه جلیل تجلیل، تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
8. خوانساری، محمد، (1376)، منطق صوری، تهران: آگاه.
9. دهخدا، علی اکبر (بی تا)، مؤسسه دهخدا.
10. رضایی، احترام، (1398)، معرفی انواع تمثیل فشرده و جستجوی رد پای آن در شعر نخستین شعرای زبان فارسی، مجله شعرپژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز شماره 2، شماره دوم، پیاپی 40، سال 11، صص 122-101.
11. زرین­فکر، مژگان و مریم صالحی­نیا ومحمد جواد مهدوی، (1392)، استعاره­ی مفهومی رویش در معارف بهاء­ولد، دوفصلنامة علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال پنجم، شمارة 9، صص 172-137
12. زرین­کوب، عبدالحسین، (1372)، شعر بی دروغ شعر بی نقاب، تهران: علمی، چ هفتم
13. شبلی نعمانی، (1363)، شعر العجم، ترجمة محمد تقی فخر داعی گیلانی، تهران: دنیای کتاب.
14. شفیعی کدکنی، محمد رضا، (1366)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
15. شمس قیس رازی، (1373)، المعجم فی معاییر اشعارالعجم، به کوشش سیروس شمیسا، تهران: فردوس.
16. شمیسا، سیروس، (1378)، بیان و معانی، تهران: فردوس.
17. شمیسا، سیروس، (1376)، بیان، تهران: فردوس، چ ششم.
18. شوقی ضیف، احمد، (1383)، تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمة محمد رضا ترکی، تهران: سمت.
19. طحان، احمد و سمیه پرونده، (1393)، ﺑﺮرﺳﻲآراﻳﻪ ﻫﺎی ﺑﺪﻳﻊ ﻟﻔﻈﻲ در معارف بهاءولد، فصل نامه مطالعات زبانی بلاغی، شماره دهم، سال پنجم، صص 23-48.
20. ﻓﺎﻃﻤﻲ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ، ﺗﻘﻲ ﭘﻮرﻧﺎﻣﺪارﻳﺎن، ﻋﺒﺪاﷲ رادﻣﺮد، ﻣﻬﺪی ﭘﺮﻫﺎم، (1390)، سرچشمه‌های ﻓﻜﺮی رﻣـﺰ و ﺗـﺼﻮﻳﺮ در ﻣﻌﺎرف بهاءولد، جستارهای ادبی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد،، شماره 2، پیاپی 173، سال 44، صص 156-123.
21. فتوحی، محمود، (1383)، تمثیل، ماهیت، اقسام، کارکرد، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، دوره 12 و 13، شماره 47-49، صص 141-178.
22. مک کویین، جان، (1389)، تمثیل، ترجمه حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
23. مولوی، جلال الدین محمد بلخی، (1365) مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد. الین. نیکلسون، تهران: انتشارات مولی، چ چهارم.
24. نصیرالدین طوسی، محمّد بن محمّد، (1380)، بازنگاری اساس­الاقتباس، به­کوشش مصطفی بروجردی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
25. نودهی، کبری و طواق گلدی گلشاهی احسان الدین رضانیا، (1393)، تصویرهای کنایی در معارف بهاءولد، نشریه زیبایی شناسی ادبی، شماره 22، سال یازدهم، صص 1-14.
26. همایی، جلال الدین، (1364)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، ج 2، چ سوم، تهران: انتشارات توس.
27. هوف، گراهام، (1365)، گفتاری دربارة نقد، ترجمه نسرین پروینی، تهران: امیرکبیر.