بررسی آموزه‌های تعلیمی در نخستین مطبوعات تخصصی زنان

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 11، شماره 43، آذر 1398، صفحه 57-84   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا حاجی آقا بابایی¹؛ نرگس صالحی^{* 2}

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

با پیدایی انقلاب مشروطه و طرح مفاهیم جدید در حوزۀ فرهنگی و اجتماعی، پرداختن به مسائل تعلیمی مرتبط به زنان نیز مورد توجه قرار گرفت. از اواخر عصر قاجار شاهد انتشار نشریاتی هستیم که به‌صورت اختصاصی به موضوعات مربوط به آنان پرداخته‌اند. در پژوهش حاضر با تأکید بر نخستین نشریات تخصصی زنان که در اواخر دورۀ قاجار با مدیریت بانوان ایرانی انتشار یافته، مباحث و موضوعات تعلیمی و تربیتی بررسی شده است. این نشریات با بهره‌گیری از شیوه‌های گوناگون، به‌ویژه استفاده از آموزه‌های ادب تعلیمی و گونه‌های ادبی همچون شعر و داستان و نمایش‌نامه، در پی تربیت نسل جدید دختران ایرانی بودند که همسو با تحولات پدیدآمده در جامعۀ آن روز ایران است. آنچه در وهلۀ اول برای نویسندگان این نشریات اهمیت داشته، تشویق بانوان به علم‌آموزی و کسب دانش است. در این دسته از نشریات به هیچ روی دیدگاه‌های برتری‌جویانۀ زنانه دیده نمی‌شود و شاید بتوان گفت همچنان نوعی نگاه مردسالار در این مطالب دیده می‌شود. مضامین تعلیمی به‌کاررفته در این نشریات با توجه به مسائل موجود در جامعۀ آن روزگار، به‌عنوان گام‌هایی ارزشمند در راستای احیای حقوق زنان در جامعۀ ایران به شمار می‌آید.
 

کلیدواژه‌ها

ادبیات تعلیمی؛ دورۀ قاجار؛ مطبوعات؛ زنان

مراجع

1. ارغون، فخرعظمی (1305)، «ادبیات»، جمعیت نسوان وطن‌خواه،سال سوم، شمارۀ 1: 3۰ـ3۳.

2. اسکندری، ملوک (1302)، جمعیت نسوان وطن‌خواه،سال اول، شمارۀ 1،دیباچه.

3. اسکندری، یحیی میرزا (1302)، «تاتر عشق دروغی»، جمعیت نسوان وطن‌خواه، سال اول، شمارۀ 2: 14.

4. ــــــ (1304)، «تاتر عشق دروغی»، جمعیت نسوان وطن‌خواه،سال دوم، شمارۀ 9: 31.

5. آزاد، شهناز (1299)، نامۀ بانوان،سال اول، شمارۀ 1، دیباچه.

6. آغاخانم (1332 ق)، «نثر و نظم آغا خانم مدیرۀ مدرسه مکتب البنات»، شکوفه،سال دوم، شمارۀ 20: 78.

7. بروجردی، صادق (1302)، «ابیات راجع به نسوان»، جمعیت نسوان وطن‌خواه،سال اول، شمارۀ 1: 14.

8. ــــــ (1304)، «نسائیات»، جمعیت نسوان وطن‌خواه،سال دوم، شمارۀ 9: 2۶ـ2۷.

9. بی‌نام (1238 ق)، «ملکه و پنجره‌های سحری»، دانش،سال اول، شمارۀ 1: 2۸۹ـ2۹۰.

10. بی‌نام (1299)، «بانوان نامدار»، نامۀ بانوان،سال اول، شمارۀ 1: ۳ـ۴.

11. بی‌نام (1299)، «زنان باهنر الحق سزد که فخر کنند»، عالم نسوان،سال اول، شمارۀ 1: 30.

12. بی‌نام (1299)، «مرام ما»، عالم نسوان، سال اول، شمارۀ 1: 1.

13. بی‌نام (1299)، نامۀ بانوان،سال اول، شمارۀ 1.

14. بی‌نام (1301)، «ایرانی نجیب ـ ایرانی شریر»، زبان زنان، سال چهارم، شمارۀ 4 و 5: ۳۷ـ۴۶.

15. بی‌نام (1301)، «مادام کوری»، زبان زنان،سال چهارم، شمارۀ 2: ۱۹ـ۲۲.

16. بی‌نام (1301)، «محفل دوشیزگان»، زبان زنان،سال چهارم، شمارۀ 3: ۶ـ۸.

17. بی‌نام (1301)، «مدارس دولتی ـ تحصیل اجباری»، زبان زنان،سال چهارم، شمارۀ 3: 1۶ـ1۷.

18. بی‌نام (1302)، «الجنة تحت اقدام الامهات»، جمعیت نسوان وطن‌خواه،سال اول، شمارۀ 1: 20.

19. بی‌نام (1302)، «سرگذشت نوشی»، عالم نسوان،سال چهارم، شمارۀ 1: 3۰ـ3۹.

20. بی‌نام (1304)، «شبی از زندگی یک زن»، جمعیت نسوان وطن‎خواه،سال دوم، شمارۀ 9: 9.

21. بی‌نام (1328ق)، «سرگذشت شوهر کردن خانم جوان»، دانش،سال اول و دوم، شمارۀ 14: 23۶ـ23۸، شمارۀ 5: 32۰ـ32۱.

22. بی‌نام (1330ق)، «آگاهی یا حقیقت مطلب»، شکوفه،سال ، شمارۀ 6: 22.

23. بی‌نام (1330ق)، «لزوم تربیت زنان»، شکوفه،سال ، شمارۀ 2: 6.

24. بی‌نام (1331ق)، «فادخلوا الببوت من ابوبها»، شکوفه، سال اول، شمارۀ 12: 50.

25. بی‌نام (1332ق)، «خدمات زن‌ها به عالم اجتماعی کمتر از مردها نیست بلکه علاوه است»، شکوفه،سال 2، شمارۀ 23: 87.

26. بی‌نام (1332ق)، «یک اندازه از فقر و فلاکت ایرانیان بواسطۀ خانم‌ها ایرانی است»، شکوفه،سال دوم، شمارۀ 21: 84.

27. بی‌نام (1340 ق)، «از حالا»، جهان زنان،سال اول، شمارۀ 5: ۴ـ۵.

28. پ. ن. (1299)، «ای مرغک»، عالم نسوان،سال اول، شمارۀ 2: 25

29. پارسا، فخرآفاق (1299)، جهان زنان، سال اول، شمارۀ 1، دیباچه.

30. چنگیزی، دلشاد (1300)، «مناظره»، عالم نسوان،سال دوم، شمارۀ 1: ۳۵ـ۴۰.

31. خواجه نوری، عفت‌الملوک (1302)، «لزوم حفظه الصحه»، جمعیت نسوان وطن‌خواه،سال اول، شمارۀ 1: 15.

32. دلاویین، کادمیر (1301)، «مرگ ژاندارک»، زبان زنان،سال چهارم، شمارۀ 4 و 5: ۴۸ـ۵۳.

33. دولت‌آبادی، صدیقه (1301)، «ایرانی نجیب ـ ایرانی شریر»، زبان زنان،سال چهارم، شمارۀ 4 و 5: ۳۷ـ۴۶.

34. ــــــ (1301)، «دیروز و امروز»، زبان زنان،سال چهارم، شمارۀ 6: 2.

35. ــــــ (1301)، «محفل دوشیزگان»، زبان زنان،سال چهارم، شمارۀ 3: 8ـ6.

36. ــــــ (1301)، «معصومه»، زبان زنان،سال چهارم، شمارۀ 2: 32ـ30، و همچنین شماره‌های 4 و 5، 6.

37. ــــــ (1301)، زبان زنان. دیباچه.

38. ر. ح. م. (1331ق)، «معارف زن‌های ایران سرچشمۀ بدبختی‌ ما»، شکوفه،سال اول، شمارۀ 9: 34ـ33. شمارۀ 10: 39ـ38.

39. رفعت‌زاده، مریم (1340 ق)، «لزوم تعلیم زنان»، جهان زنان،سال اول، شمارۀ 5: 94.

40. سنایی، فریده (1386)، «بازتاب جایگاه اجتماعی زن عصر قاجار در نثر آن دوره»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی،دورۀ 58، شمارۀ 2: 93ـ71.

41. شیخ‌الرئیس (1299)، «رباعی»، نامۀ بانوان،سال اول، شمارۀ 1: 4.

42. شیرازی، طلعت (1301)، «نالۀ دختر»، زبان زنان،سال چهارم، شمارۀ 4 و 5: 12.

43. صفوت، ع (1328 ق)، «وداع»، دانش،سال اول، شمارۀ 2: 297ـ293.

44. صفوی، نوابه (1299)، دیباچه، عالم نسوان.

45. عشقی، میرزاده (1299)، «کفن سیاه یا شاهزاده خانم ایرانی در خرابه‌های مداین»، نامۀ بانوان،سال اول، شمارۀ 1: 8ـ9.

46. عفت‌زمان (1331 ق)، «اشعاری است که سرکار علیه عفت زمان... فرمودند»، شکوفه،سال اول، شمارۀ 12: 48.

47. عمید سمنانی، مریم (1330 ق)، شکوفه، دیباچه.

48. کحال، ؟ (1328 ق)، دانش، دیباچه.

49. کسمایی، شمس (1340 ق)، «نسوان مسلمان شده»، جهان زنان،سال اول، شمارۀ 5: 92.

50. مبینی شورستانی، محمد (1392)، «بررسی جامعه‌شناختی جایگاه زنان در ادبیات دورۀ قاجار»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد،استاد راهنما: عباس زارعی مهرورز، استاد مشاور: اکرم محمدی، قهرمان شیری، دانشگاه بوعلی سینا.

51. محمودی، م، (1299)، «شرکت مردان در خانه‌داری لازم است»، عالم نسوان،سال اول، شمارۀ 6: 11

52. محمودی، هما (1299)، «چرا ما ترقی نکرده‌ایم»، عالم نسوان،سال اول، شمارۀ 3: 30ـ25، شمارۀ 4: 32ـ28

53. منگنه نورانی، نورالهدی (1302)، «لزوم تربیت نسوان»، جمعیت نسوان وطن‌خواه،سال اول، شمارۀ 1: 4.

54. میردامادی، فرزان (1299)، «بیدار شوید»، عالم نسوان،سال اول، شمارۀ 4: 35.

55. میلاد افندی (1301)، «ترقی عالم نسوان»، ترجمه از مجلۀ شریعه الخدر، زبان زنان،سال چهارم، شمارۀ 4 و 5: 9.

56. هدایت، ف. ل. (1302)، «اخلاق و عاطفه و اتحاد»، جمعیت نسوان وطن‌خواه،سال اول، شمارۀ 1: 10.

57. یانک (1302)، «عروسی در سن صباوت»، عالم نسوان،سال چهارم، شمارۀ 3: 1.