بررسی مقایسه‌ای آراء خواجه نصیر و نصرالله منشی دربارۀ تربیت اخلاقی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 11، شماره 43، آذر 1398، صفحه 85-110   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

زینب رحمانیان^{* 1}؛ ندا نبی زاده اردبیلی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

²دکترای زبان و ادبیات فارسی و مدرس دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

یکی از مسائلی که همواره اذهان ملل جهان را به خود مشغول داشته، تعلیم و تربیت و ضرورت وجودی آن است؛ به‌گونه‌ای که همۀ ملت‌ها سعی دارند مطابق با امکانات و شرایط اجتماعی و فرهنگی خویش، نظام تربیتی کامل و بی‌نقصی را بنا نهاده و نسل‌های آینده را بر اساس آن به شکلی آرمانی تربیت کنند. ایرانیان نیز از این امر مستثنی نبوده و وجود کتب متعدد تعلیمی گواه این ادعاست. ما در این پژوهش از میان کتب متعدد تعلیمی، دو کتاب اخلاق ناصری و کلیله‌ودمنه بهرامشاهی را برگزیده و به روشی کتابخانه‌ای و تحلیلی‌توصیفی به بررسی وجوه تربیت اخلاقی مطرح در آن‌ها پرداخته‌ایم. نتایج بررسی نشان می‌دهد که از میان این دو صاحب‌نظر، خواجه طوس نگاهی گسترده‌تر و عمیق‌تر به اصول تربیتی داشته و با مطرح ساختن هر جنبه از اصول تربیتی به شرح مفصل و بسط آن پرداخته، درحالی‌که نصرالله منشی چون اغلب در پی به نمایش گذاشتن مهارت خود در نویسندگی است و تعلیم و تربیت در درجه دوم اولویت‌های او قرار دارد. ازاین‌رو در هر موردی اغلب به بیان کلی و ذکر حدیث و سخنی قصار اکتفا کرده و از تشریح بیشتر مسئله امتناع کرده است.

کلیدواژه‌ها

تعلیم و تربیت؛ کلیله‌ودمنه؛ نصرالله منشی؛ خواجه نصیرالدین طوسی؛ اخلاق ناصری

مراجع

1. قرآن کریم (1379)، ترجمۀ مهدی الهی قمشه‌ای، قم: مرکز چاپ و نشر قرآن کریم الهادی.

2. نهج‌البلاغه (بی‌تا)، به کوشش فیض الاسلام اصفهانی، تهران: سرای امید.

3. آمدی التمیمی، عبدالواحد (1360)، غررالحکم و درر الکلم،تحقیق میرجلال‌الدین المحدّث الارموی، چ۲، تهران: دانشگاه تهران.

4. اسفزاری، فضل‌الله بن عثمان بن محمد و مؤلفی ناشناخته (1380)، شرح اخبار و ابیات و امثال عربی کلیله‌ودمنه، تصحیح بهروز ایمانی، تهران: میراث مکتوب.

5. امینی، ابراهیم (1386)، اسلام و تعلیم و تربیت، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیۀ قم.

6. امیری، سید محمد و فورجانی‌زاده، شکوه (1394)، «بینامتنیت قرآن در آموزه‌های اخلاقی و تعلیمی اخلاق ناصری»، مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه، دورۀ چهارم، شمارۀ 1، 15ـ۲۹.

7. باقری، خسرو (1368)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

8. پور حسینی، سیدعلی(1388)، سی‌ودو تکنیک در تعلیم و تربیت، مشهد: انتشارات ضریح آفتاب.

9. حدادیان، سمیه، حیدری، علی و صحرایی، قاسم (1397)، «تحلیل کهن‌الگوی پیر خردمند در کلیله ودمنه»، نثرپژوهی ادب فارسی، شمارۀ 43، 45ـ۶۲.

10. حسینی، حسن، اکبری، رضا و اله‌بداشتی، علی (1395)، «واکاوی و ارزیابی مفهوم سعادت از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی»، پژوهش‌های اخلاقی، شمارۀ 23، 5ـ۲۲.

11. دهخدا، علی‌اکبر (1337)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

12. دلشاد تهرانی، مصطفی (1381)، سیری در تربیت اسلامی، تهران: سمت.

13. رسمی، سکینه و واحدپور، مجید (1395)، «بررسی تأثیر مباحث سیاسی نهج‌البلاغه در اخلاق ناصری»، پژوهشنامه نهج‌البلاغه، شمارۀ 14، 19ـ۳۴.

14. سادات‌شریفی، سید فرشید و حیایی طهرانی، نسرین (1396)، «پی‌رنگ تعلیم (سنجش تطبیقی باب شیر و گاو، در سه تحریر از کلیله‌ودمنه با تکیه بر عنصر داستانی پی‌رنگ)»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، شمارۀ 36، 105ـ۱۳۶.

15. شمشیرگرها، محبوبه (1393)، «همسانی نگارش اخلاق ناصری با مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه»، بررسی‌های نوین تاریخی، شمارۀ 2، 35ـ۵۱.

16. صبور اردوبادی، احمد (بی‌تا)، زیربنای تربیتی و اخلاقی انسان، تهران: انتشارات شناخت اسلام.

17. طوسی، خواجه نصیرالدین (1369)، اخلاق ناصری، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: انتشارات خوارزمی.

18. علی‌جانی، قاسم (1380)، حیات طیبه، قم: جزایری.

19. فرهنگی، علی‌اکبر (1386)، ارتباطات انسانی، چ۱۲، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

20. کاردان، علی‌محمد و همکاران (1372)، فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: انتشارات سمت.

21. محجوب، محمدجعفر (1349)، دربارۀ کلیله‌ودمنه، تهران: خوارزمی.

22. ملکی، حسن (1382)، برنامه‌ریزی درسی، مشهد: پیام اندیشه.

23. منشی، نصرالله (1389)، کلیله‌ودمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: اساطیر.

24. ناظمیان، هومن، شمس‌آبادی، حسین و ستاری، الهه (1397)، «بررسی تطبیقی سبک زبانی و ادبی کلیله‌ودمنه نصرالله منشی و واعظ کاشفی»، پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 59، 115ـ۱۳۶.

25. نظری چروده، معصومه، آذر، امیر اسماعیل و طهماسبی، فرهاد (1397)، «روایت‌شناسی حکایت‌های کلیله‌ودمنه در سطح داستان با تکیه بر حکایت پادشاه و برهمنان»، فنون ادبی، شمارۀ 22، 1ـ۱۶.

26. وثوقی، منصور و نیک‌خلق، علی‌اکبر (1369)، مبانی جامعه‌شناسی، تهران: خردمند.