تدبیر منزل در بهمن‌نامه

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 5، دوره 11، شماره 43، آذر 1398، صفحه 111-142   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

عاتکه رسمی¹؛ احمد گلی²؛ راهله قاسمیان³

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

³کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در اکثر آثار اخلاقی، حکمی و ادبی گذشتۀ ما بدان پرداخته ‌شده، بحث حکمت عملی یا به‌طور عام اخلاق و ملکات انسانی است. از دیرباز شاعران و نویسندگان، مسئولیت حساس ترسیم چهرۀ زیبای فضایل اخلاقی و نیز تصویر زشتی رذایل اخلاقی را برای نشان دادن مرز بین ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها، بر عهده داشته‌اند. یکی از آثار حماسی زبان فارسی که در اواخر سدۀ پنجم سروده شده، بهمن‌نامه، اثر حکیم ایرانشاه ابن ابوالخیر می‌باشد که به موضوع زندگی بهمن پسر اسفندیار و نبردهای او با خاندان رستم پرداخته است. حکیم ایرانشاه توانسته است، آموزه‌های دینی، اخلاقی، اجتماعی، آموزه‌های تدبیرمنزل و سیاست مدن را به‌گونه‌ای شیوا در سراسر این اثر بازتاب دهد؛ نوشتار حاضر جنبه‌های مختلف تدبیر منزل در منظومۀ بهمن‌نامه را بررسی کرده است. یافته‌ها نشانگر این است که ایرانشاه ابن ابوالخیر، علاوه بر آشنایی با آثار حکمی ایران باستان، آشنایی کامل به اعتقادات و معارف اسلامی داشته و آن را به طرز زیبا در این اثر، به رشتۀ نظم کشیده است.

کلیدواژه‌ها

بهمن‌نامه؛ ایرانشاه؛ حکمت عملی؛ تدبیر منزل

مراجع

1. قرآن کریم.

2. آیدنلو، سجاد (1386)، طبقه‌بندی و تحلیل مضامین و بن‌مایه‌های حماسی‌ـ اساطیری و آیینی در منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه، پایان‌نامه دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت‌معلم آذربایجان تبریز.

3. ارداویراف‌ (1382)، ارداویراف‌نامه، ترجمۀ ژاله آموزگار، تهران: معین.

4. ابن مسکویه، احمد بن محمد (1355)، جاویدان خرد، ترجمۀ تقی‌الدین محمد شوشتری، تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل با همکاری دانشگاه تهران.

5. اعتماد مقدم، علیقلی (1346)، پادشاهی و پادشاهان از دیده ایرانیان بر بنیاد شاهنامه فردوسی، تهران: اداره فرهنگ‌عامه.

6. ایرانشاه، ابن ابوالخیر (1370)، بهمن‌نامه، تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.

7. ایرانی، دین شاه (1361)، اخلاق در ایران باستان، تهران: فروهر.

8. بیژن، اسدالله (1316)، سیر تمدن و تربیت در ایران باستان، تهران: چاپخانه روشنایی.

9. دهخدا، علی‌اکبر (1373)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

10.رضایی، رقیه و اشرف‌زاده، رضا (1389)، «حکمت عملی زنانه در خمسۀ نظامی»، فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، شمارۀ 26، 220ـ۲۴۴.

11. روح‌الامینی، محمود (1375)، نمودهای فرهنگی و اجتماعی در ادبیات فارسی، تهران: آگه.

12. زنر، آرسی (1377)، تعالیم مغان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، چ۱، تهران: توس.

13.سپانلو، محمدعلی (1385الف)، «بهمن‌نامه، چهرۀ کتایون»، شعر کلاسیک، شمارۀ ۱۱ و ۱۲، 3۵۲ـ3۶۱.

14. ــــــــ (1385ب)، «بهمن‌نامه، سرانجام کتایون»، شعر کلاسیک، شمارۀ ۱۳ و ۱۴، 3۶۷ـ3۷۹.

15. صدیق، عیسی (1355)، دورۀ مختصر تاریخ فرهنگ ایران، تهران: طبع کتاب.

16. صفا، ذبیح‌الله (1333)، حماسه‌سرایی در ایران از قدیمی‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری، تهران: پیروز.

17. طوسی، نصیرالدین (1375)، اخلاق ناصری، قم: جامعه مدرسین.

18. علوی، هدایت‌الله (1378)، زن در ایران باستان، تهران: هیرمند.

19. عنصرالمعالی، کیکاوس ‌بن‌ اسکندر (1386)، گزیده قابوس‌نامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.

20. فارابی، ابونصرمحمد (1388)، فصول منتزعه، ترجمۀ حسن ملکشاهی، تهران: سروش.

21. کاظمی‌پور، زهرا (1395)، «تدبیر منزل در گرشاسب‌نامه اسدی طوسی»، فصلنامه تخصصی تحلیل و نقد متون زبان و ادبیات فاسی، شمارۀ 29، 175ـ۱۹۲.

22. مستعلی‌پارسا، غلامرضا و قدیری‌یگانه، شبنم (1388)، «حکمت عملی از دیدگاه پروین اعتصامی»، فصلنامه بهار ادب، سال دوم، شمارۀ ۲، 97ـ۱۱۶.

23. مظاهری، علی‌اکبر (1377)، خانوادۀ ایرانی در روزگار پیش از اسلام، تهران: قطره.

24. نهج‌الفصاحه (1382)، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چ۴، تهران: دنیای دانش.

25. مینوی خرد (1354)، ترجمۀ احمد تفضلی، بی‌جا: بنیاد فرهنگ ایران.

26.هینلز، جان (1368)، شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.