بررسی قید دوام نکاح و دخول در رابطه‌ توارث بین زوجین

مطالعات فقهی و فلسفی

مقاله 5، دوره 9، شماره 36، دی 1397، صفحه 112-138   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مطهره زاهدی فر¹؛ نسرین کریمی^{* 2}؛ عصمت السادات طباطبایی لطفی²

¹دانشجوی دکترا، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

²استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

چکیده

وراثت که در شرع مقدس و نیز ذیل ماده 140 قانون مدنی به عنوان یکی از اسباب تملک به رسمیت شناخته شده است، با وجود رابطه سببی یا نسبی بین میّت و وارث محقق می‌شود. زوجیت که از مصادیق بارز رابطه سببی است با اجتماع شرایط موجب انتقال ملک از میّت به وارث خواهد شد. از شروط ایجاد رابطه توارث بین زوجین، قید دوام عقد مورد مناقشه فقها قرار گرفته است. برخی تنها نکاح دائم را موجب ارث دانسته و برخی مطلق عقد نکاح اعم از دائم و موقت را موجب ارث دانسته‌اند. برخی نیز قایل به تفصیل شده و وراثت را منوط به اشتراط ارث بردن یا عدم اشتراط ارث نبردن دانسته‌اند. در این نوشتار که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است با بررسی دیدگاه‌های موجود و ادلّه آنها قید دوام را موثر در ایجاد رابطه توارث بین زوجین ارزیابی کرده و تنها زوجه دائم را مستحق ارث می‌داند و به لحاظ پیوستگی مفهوم دخول و نکاح، جایگاه قید دخول در ایجاد رابطه توارث بین زوجین را بررسی کرده و بیان می‌کند که دخول مگر در فردی که در مرض منجر به فوت ازدواج کرده باشد، تاثیری در ایجاد یا عدم رابطه توارث بین زوجین نخواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

ارث؛ نکاح دائم؛ نکاح منقطع؛ دخول

مراجع

قرآن کریم.

1. ابن ‌ادریس، محمد ‌بن ‌احمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج1-2.
2. ابن ‌زهره، حمزه‌ بن ‌علی (1417ق). غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع. قم: موسسه امام ‌صادق(ع)، ج1.
3. ابوالصلاح حلبی، تقی‌ ‌بن ‌نجم‌ (1403ق). الکافی فی ‌الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومی امام ‌امیرالمومنین(ع).
4. اراکی، محمدعلی (1371). توضیح المسائل. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
5. بجنوردی، سیدحسن (1419ق). القواعد الفقهیه. قم: الهادی، ج1.
6. بجنوردی، سیدمحمد (1401ق). قواعد فقهیه. تهران: موسسه عروج، ج2.
7. بحرانی، آل‌عصفور (1405ق). الحدائق الناضره فی ‌احکام العتره الطاهره. قم: دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج24.
8. بحرانی،آل ‌عصفور (1216ق). الانوار اللوامع فی‌ شرح مفاتیح ‌الشرایع. قم: مجمع البحوث العلمیه، ج14.
9. جزیری، عبدالرحمن (1419ق). الفقه علی المذاهب الاربعه. ت‍ال‍ی‍ف‌ ال‍س‍ی‍د م‍ح‍م‍د ال‍غ‍روی‌، ال‍ش‍ی‍خ‌ ی‍اس‍ر م‍ازح‌. بیروت: دارالثقلین، ج4.
10. جعفری ‌لنگرودی، محمدباقر (1357). ارث. تهران: گنج دانش، ج1.
11. حرعاملی، محمد بن ‌حسن (1409ق). وسایل ‌الشیعه. قم: موسسه آل‌ البیت(ع)، ج7، 14، 17.
12. حسینی عاملی، محمدجواد (1419ق). مفتاح الکرامه فی ‌شرح قواعد العلامه (ط- الحدیثه). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، حوزه علمیه قم، ج8.
13. حسینی عاملی، محمدجواد (بی‌تا). مفتاح ‌الکرامه فی ‌شرح قواعد العلامه (ط- القدیمه). لبنان: داراحیاء الثراث العربی، ج8.
14. حلی، مقداد بن عبدالله سیوری (1425ق). کنز العرفان فی فقه القرآن. قم: انتشارات مرتضوی، ج2.
15. خمینی، سید روح‌الله (1420ق). حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانی. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج1.
16. خمینی، سید روح‌الله‌ (1425ق). تحریر الوسیله. ترجمه علی اسلامی. قم: دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
17. خویی، سید ابوالقاسم (1410ق). منهاج ‌الصالحین. قم: مدینه العلم.
18. سبحانی تبریزی، جعفر (بی‌تا). نظام النکاح فی ‌الشریعه الاسلامیه الغراء. قم: الهادی، ج2.
19. سید مرتضی، علی بن حسین (1415ق). الانتصار فی انفرادات الامامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
20. شعرانی، ابوالحسن (1419ق). تبصره المتعلمین فی احکام الدین. تهران: منشورات اسلامی، ج2.
21. صاحب جواهر، محمدحسن (1318ق). نجاه العباد. بی‌جا: بی‌نا، ج1.
22. صاحب جواهر، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی ‌شرح شرایع الاسلام. لبنان: داراحیاء التراث العربی، ج30،39.
23. طباطبایی حکیم، سید محسن‌ (1410ق). منهاج ‌الصالحین. لبنان: دارالتعارف للمطبوعات، ج2.
24. طباطبایی یزدی، سید‌ محمدکاظم‌ (1421ق). حاشیه ‌المکاسب. قم: موسسه اسماعیلیان، ج2.
25. طوسی، محمد بن حسن (1390). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج3.
26. طوسی، محمد بن حسن (1426ق). جواهر الفرائض. ترجمه محمدحسن شفیعی. قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذاهب اهل بیت(ع).
27. عاملی، زین الدین بن علی (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه(المحشی –کلانتر). قم: کتابفروشی داوری، ج5.
28. عاملی، زین‌الدین بن علی (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: موسسه المعارف الاسلامیه، ج13.
29. عاملی، محمد بن ‌مکی (1410ق). اللمعه الدمشقیه فی‌ فقه الامامیه. بی‌جا: دارالترث-الدار الاسلامیه، ج5.
30. عاملی، محمد بن‌ مکی (1417ق). الدروس الشرعیه فی ‌فقه الامامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج2.
31. علامه حلی، حسن ‌بن ‌یوسف (1388). تذکره الفقها (ط- القدیمه). قم: موسسه آل ‌البیت(ع)، ج1-2.
32. علامه حلی، حسن ‌بن ‌یوسف‌ (1413ق). قواعد الاحکام فی ‌معرفه الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج3.
33. فاضل موحد لنکرانی، محمد (1421ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله- الطلاق، المواریث. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ج1.
34. فکیکی، توفیق‌ بن ‌علی (1399). المتعه و اثرها فی ‌الاصلاح الاجتماعی. بیروت: دارالکتاب الاسلامی، ج1.
35. ‌قمی، علی بن محمد (1421ق). جامع الخلاف و الوفاق بین الائمه و بین ائمه الحجازو العراق. قم: زمینه‌سازان ظهور امام(ع)، ج1.
36. کاشف الغطاء، حسن (1422ق). انوار الفقاهه. نجف: موسسه کاشف ‌الغطاء، ج1.
37. کاشف الغطاء، عباس (بی‌تا). الفوائد الجعفریه. بی‌جا: موسسه کاشف الغطاء.
38. کسبار، ادمون ((1959م). الوصایا و الهبات و الارث. بیروت: مطبعه الجهاد.
39. گیلانی میرزای ‌قمی، ابوالقاسم ‌بن ‌محمدحسن (1413ق). جامع ‌الشتات فی ‌اجوبه السوالات. تهران: موسسه کیهان، ج2،4.
40. محقق حلی، جعفر بن ‌حسن (1408ق). شرایع الاسلام فی‌ مسائل الحلال و الحرام.قم: موسسه اسماعیلیان، ج2.
41. مطهری، مرتضی (1369). نظام حقوق زن در اسلام. قم: انتشارات صدرا.
42. مغنیه، محمدجواد (1421ق). الفقه علی المذاهب الخمسه. بیروت: دارالتیاد الجدید- دارالجواد، ج2.
43. مهرپور، حسین (1376). بررسی میراث زوجه در حقوق اسلام و ایران. تهران: موسسه اطلاعات.
44. نراقی، احمد بن‌ محمد (1415ق). مستند الشیعه فی ‌احکام الشریعه. قم: موسسه آل ‌البیت(ع)، ج19.
45. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1417ق). معجم فقه الجواهر. بیروت: الغدیر للطباعه و النشر و التوزیع، ج1.