صحت و بطلان معاملات قاچاق کالا و ارز از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی

مطالعات فقهی و فلسفی

مقاله 6، دوره 10، شماره 37، فروردین 1398، صفحه 1-28   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

رضا محسنی والا^*

کارشناس ارشد حقوق خصوصی، مسئول حقوقی – قضایی کمیسیون برنامه‌ریزی، هماهنگی و مبارزه با قاچاق کالا،ارز استانداری قم، قم، ایران.

چکیده

در رابطه با حکم وضعی خرید و فروش کالای قاچاق، برخی از فقها قائلند به این‎که نهی در معاملات، مانند این مورد، اقتضای بطلان آنها را ندارد؛ به این دلیل که درست است معامله قاچاق، حرمت تکلیفی دارد و شارع می‎تواند نسبت به ارتکاب آن، عقاب کند، اما این باعث نمی‎شود که معامله کالای قاچاق و خرید و فروش آن باطل باشد، بلکه طرفین معامله، مالک ثمن و مثمن می‎شوند. البته در همین مورد، عده‎ای از فقهای دیگر، قائلند به این‎که مطلقا نهی در معاملات، مقتضی فساد و بطلان است. بنابراین، علاوه بر حرمت تکلیفی خرید و فروش کالای قاچاق، حکم به بطلان و فساد این نوع معاملات داده‎اند. معـاملات کـالای قـاچـاق و ارز از لحـاظ رعـایت بندهای (1)، (2)، (3) ماده 190ق.م مشـکلی نداشـته، چنانکه عنصر قصد و رضا، معین بودن مورد معامله و اهلیت طرفین اصولاً موجود اســت، مگر خلاف آن ثابت شــود. اما با توجه به صــراحت بند (4) ماده 190، همچنین مـاده 348 ق.م، قـاچـاق کـالا و ارز از جهـت موضــوع غیرقـابـل انتقـال بوده و مشــروعیت ندارد. در جرم‌انگاری این معاملات به دلیل وضــعیت خاص مبیع و همچنین آسیب‌های اجتماعی که به بار می‌آورد، باعث بطلان قرارداد می‌شود. در این مقاله سعی بر آن است که علاوه بر بررسی فقهی و حقوقی، صحت و بطلان معاملات قاچاق، مورد بررسی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

قاچاق کالا؛ معاملات قاچاق؛ بطلان معامله‌ قاچاق؛ جرم‌انگاری قاچاق؛ جرایم قاچاق؛ قاچاق ارز

مراجع

1. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1428ق). کفایه الاصول. قم: موسسه نشر اسلامی.
2. اصفهانی، شیخ الشریعه (1410ق). قاعده لاضرر. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
3. امیرحاجلو، فضل الله (۱۳۹۳). تحلیل اقتصادی قاچاق کالا. تهران: دانشگاه تهران.
4. انصاری، مرتضی (بی‌تا). فواعد الاصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج2.
5. بجنوردی ، میرزا حسن (1419ق). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
6. بحرانی، یوسف بن احمد (1405ق). الحدائق الناظره. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج10.
7. پایگاه آیت‏الله سیدعلی سیستانی (بخش استفتائات).
8. پایگاه آیت‏الله صافی گلپایگانی (بخش استفتائات).
9. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1380). قاعده نفی و حرج در تعامل با قاچاق کالا و ارز. بی‌جا: کتابخانه گنج دانش.
10. حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه. قم: موسسه آل البیت، ج27.
11. حلی، حسن بن یوسف (1414ق). تذکره الفقهاء. قم: موسسه آل البیت، ج10.
12. خالقی‌نژاد، آرمان (1396). معرفی برخی راهکارهای مقابله با قاچ ق کالا و ارز. خبرگزاری صدا و سیما. قابل دسترس در: https://www.iribnews.ir/fa/news/1863652 
13. خامنه‌ای، سید علی (1424ق). اجوبه الاستفتائات. قم ، دفتر آیت الله خامنه‌ای، ج2.
14. خمینی، سید روح الله (1379). صحیفه نور. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج21.
15. خمینی، سید روح الله (1387). مناهج الوصول. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج2.
16. خمینی، سید روح الله (1422ق). استفتائات. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج2.
17. خمینی، سید روح الله (1424ق). توضیح المسائل. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج2.
18. خمینی، سید روح الله (بی‌تا). الرسائل. بی‌جا: بی‌نا، ج1.
19. دهخدا، علی اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا. تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ج2،11،27.
20. دهقان، میلاد (2019م). ارز چیست؟. سایت بیگ والت. قابل دسترس در: https://bigwallet.ir/.
21. سبحانی، جعفر (1415ق). الرسائل الاربعه. قم: موسسه امام صادق(ع)، ج2.
22. سیستانی، سیدعلی (1389). قاعده لاضرر و لاضرار. ترجمه اکبر نایب‌زاده. بی‌جا: خرسندی.
23. سیستانی، سیدعلی (1418ق). فقه المغتربین. بی‌جا: بی‌تا.
24. شکیبایی، علیرضا؛ احمدی، علی محمد (1378). مجموعه مقالات پژوهشکده اقتصاد. دانشگاه تربیت مدرس؛ اداره کل مبارزه با قاچاق کالا و ارز.
25. شهیدی، مهدی (1383). اصول قراردادها و تعهدات. تهران: مجد.
26. طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1421ق). حاشیه المکاسب. قم: موسسه اسماعیلیان، ج1.
27. عابدیان، سیدحسن؛ ارمک، محمدرضا (1396). بررسی احکام فقهی خرید و فروش کالای قاچاق از منظر ایجاد اختلال نظام. حکومت اسلامی، شماره 83.
28. عمید، حسن (1337). فرهنگ عمید. تهران: کتابخانه ابن سینا، ج1-2.
29. فاضل ‏لنکرانی، محمد (1425ق). القواعد الفقهیه. قم: اعتماد، ج1.
30. فرهنگ دلیر، مهدی (1393). احکام قاچاق. قم: انتشارات قلم جوان.
31. قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز(مصوب 1392).
32. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتاب الاسلامیه، ج5،7.
33. گروهی از نویسندگان (1397). ساخت ایران؛ رسانه ملی و حمایت از کالای ایرانی. اداره‏ کل پژوهش‏های اسلامی رسانه، ویراست دوم.
34. گلپایگانی، سید محمدرضا (1413ق). مجمع المسائل. قم: انتشارات دارالقرآن الکریم، ج2، 5.
35. محقق داماد، سید مصطفی (1409ق). قواعد فقه. قم: مرکز نشر علوم اسلامی، ج1.
36. محمدی، حمید (1394). اثر قاچاق کالا و ارز بر امنیت اخلاقی، اجتماعی و سیاسی کشور تابناک آذربایجان غربی.  http//www.tabnakazargharbi.ir
37. معین، محمد (1379). فرهنگ فارسی معین. تهران: انتشارات امیر کبیر، ج2.
38. مقدس اردبیلی، احمدبن محمد (1416ق). مجمع الفائده البرهان. قم: جامعه مدرسین، ج 8.
39. مکارم شیرازی، ناصر (1411ق). القواعد الفقهیه. قم: مدرسه امیرالمؤمنین(ع).
40. مهاجر، مینا؛ حسینیان، میترا (1397). شرایط حاکم بر صحت معاملات در معامله کالای قاچاق. اقتصاد پنهان، دوره3، پیاپی25، ص59-37.
41. موسایی، میثم؛ احمدزاده، مریم (1389). بررسی رابطه بین آموزش اجتماعی و ارتکاب به قاچاق کالا: مطالعه موردی استان هرمزگان. بررسی‌های بازرگانی، شماره ۴۳. 
42. موسوی بجنوردی، سید حسن (1419ق). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی، ج1،5.
43. موسوی خویی، سیدابوالقاسم (1417ق). مصباح القاهه. قم: موسسه انصاریان، ج3،1.
44. میراحمدیان، روح‌اله (1388). نگاهی بر مساله قاچاق براساس قوانین سال۱۳۷۴. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته جزا و جرم‌شناسی. دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.
45. نائینی، محمدحسین (1417ق). فوائد الاصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
46. نراقی، ملااحمد (1415ق) . مستند الشیعه. قم: موسسه آل البیت، ج4.
47. نراقی، ملااحمد (1417ق). عواعد الایام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
48. نوایی، علی اکبر (1391). قاچاق کالا و ارز در فقه حکومتی. همایش تخصصی مبانی فقهی- حقوقی قاچاق کالا و ارز. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی. 
49. ویکی پدیا (2019م). کالا. تاریخ آخرین ویرایش: ‏۶ سپتامبر ۲۰۱۹ ساعت ‏۰۸:۲۸.
50. یزدانی، غلامرضا (1391). احکام وضعی قاچاق کالا و ارز. همایش تخصصی مبانی فقهی- حقوقی قاچاق کالا و ارز. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.