بررسی امکان‌سنجی دسترسی به الگوی حکومتی مشترک در میان مذاهب اسلامی با تأکید بر نقش مردم

مطالعات فقهی و فلسفی

مقاله 4، دوره 10، شماره 38، تیر 1398، صفحه 1-18   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد رسول آهنگران^{* 1}؛ محمد بیروتی²

¹استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران (پردیس فارابی)، قم، ایران.

²دکتری، حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران.

چکیده

کشورهای اسلامی زمینه بالقوه‌ای را برای هم‌گرایی در فقه حکومتی دارند. با توجه به فقدان حاکمیت الهی و پذیرش حق انتخاب، تبیین الگوی مشترکی برای انتخاب حاکم یک نیاز ضروری به نظر می‌رسد. برای تبیین الگوی حکومتی مشترک، ابتدا الگوهای ارائه شده اهل سنت شامل تشکیل شوری حل و عقد، استخلاف، تغلیب که با بیعت مردم اجرایی می‌شود و از میان سه جریان اندیشه سیاسی معاصر فقه شیعه، دو الگوی نظریه انتخابی ولایت فقیه و نظریه انتصابی ولایت فقیه برای انتخاب حاکم بیان شد. شوری به عنوان الگوی مشترک(بدون در نظر گرفتن مبانی تشکیل) مورد تایید مذاهب اسلامی قرار دارد. الگوهای ارائه شده در ترازوی مصلحت جامعه اسلامی، از لحاظ تزاحم و تعارض با مفسده مورد واکاوی قرار گرفت. در این میان، انواع الگوهای حکومتی دارای مصالح و مقاصدی است که می‌توان از معایب آن چشم‌پوشی کرد.  ایجاد شوری برای انتخاب حاکم است. چالشی که الگوی حکومتی مشترک با آن در تعارض آشکار قرار می‌گیرد، پذیرش حکومت «استیلاء» و «استخلاف» درجوامع اسلامی است. الگوی «استیلاء»، حکومت در اسلام را به صورت هرج و مرج معرفی می‌کند و الگوی «استخلاف»، در اراده مردم برای انتخاب حاکم به بن‌بست می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

مذاهب اسلامی؛ الگوی حکومتی مشترک؛ شوری؛ اهل سنت؛ فقه امامیه

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

1. ابن‌قدامه حنبلی، موفق‌الدین (1972م)‌. المغنی.‌ بیروت: دارالکتب العربی، ج10.
2. ابویعلی، محمد‌حسین  (1406ق).‌ الاحکام السلطانیه.‌ قم:‌ دفتر تبلیغات اسلامی.
3. جرجانی، میرشریف (۱۳۲۵ق). شرح المواقف. تصحیح بدرالدین نعسانی. قم: انتشارات شریف رضی.
4. الجزایری، عبدالرحمن (1986م). الفقه علی المذاهب الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
5. جمعی از نویسندگان (1994م). رساله الخلافه و سلطة الامة دور الدولة و الخلافة فی الخطاب العربی. وجیه کوثرانی، بیروت: دار الطباعه.
6. جوادی آملی،  عبدالله (1378). ولایت فقیه: ولایت فقاهت و عدالت.  قم: مرکز نشر اسراء.
7. خمینی، سیدروح الله (1391). ولایت فقیه حکومت اسلامی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج28.
8. خنجی‌ اصفهانی،‌ فضل‌الله (1362). سلوک الملوک.‌ تهران:‌ خوارزمی.
9. رشیدرضا، محمد (1994م). الخلافة أو الأمامة العظمی. وجیه کوثرانی. بیروت: دارالطلیعه.
10. سنهوری، عبدالرزاق احمد (2008م). فقه الخلافه و تطورها لتصبح عصبة امم شرقیة. بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیة.
11. شاوی، توفیق محمد (1993م). فقه الشوری و الاسستشاره، المنصوره. مصر: دارالوفاء. 
12. شاوی، توفیق محمد (1995م/الف). الشوری اعلی مراتب الدیمقراطیه. قاهره: دارالزهراء للاعلام العربی.
13. شاوی، توفیق محمد (1995م/ب). فقه الحکومه الاسلامیه؛ بین السنه و الشیعه. قاهره: منشورات العصر الحدیث.
14. صالحی، خادم حسین (1366، 16 مهر). بحث مفصل پیرامون مصلحت در فقه شیعه و اهل سنت. فصلنامه ارشاد.
15. طبری،‌ محمد بن جریر ‌(‌1939م). تاریخ الطبری.‌ قاهره:‌ مطبعة الاستقامه.
16. عبدالرزاق، علی (2008م). الاسلام و اصول الحکم. بیروت: التکوین.
17. قاضی‌زاده، کاظم (1384). سیاست و حکومت در قرآن. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
18. کدیور، محسن (1379). دغدغه‌های حکومت دینی. تهران: نشر نی.
19. کدیور، محسن (1380). نظریه‌های دولت در فقه شیعه. تهران: نشر نی.
20. ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد (1973م). الأحکام السلطانیه. بی‌جا: مکتب الأعلام الإسلامی.
21. منتظری،  حسینعلی (1367). دراسات فی ولایت فقیه. ترجمه ‏صلواتی‏. تهران: انتشارات کیهان،ج1.
22. مودودی، ابوالاعلی (1405ق). خلافت و ملوکیت. ترجمه خلیل احمد حامدی. تهران: بیان.
23. مهدوی‌کنی، محمدرضا (1380). دین و دموکراسی؛ گفتگو با آیت‌الله کنی. علوم سیاسی، شماره13،ص14.
24. نوری، محمد (1376). نگارش‌ها و گرایش‌های سیاسی توفیق الشاوی. حکومت اسلامی، سال دوم، شماره1.

25. Carbonneau, Thomas E. (1987). Transnational Law-Making: Assessing the Impact of the Vienna Convention and the Viability of Arbitral Adjudication. Journal of International Dispute Resolution, Vol. 1.

26. Wessel, Ramses A. (2011). Informal International Law-Making as a New Form of World Legislation. International Organizations Law Review, vol. 8.