بررسی کاربرد تمثیل در اخلاق ناصری با تطبیق بر مضامین قرآنی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 11، شماره 41، آبان 1398، صفحه 118-140   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدحسین سلیمانی الموتی¹؛ احمد ذاکری^{* 2}؛ علی محمد مؤذنی³؛ مهدی محقق³

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی،واحد کرج،دانشگاه آزاد اسلامی،کرج،ایران.

²دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

³استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

عمدتاً زبان‌ها ویژگی‌هایی دارند که کاربرد دقیق و بجای آن‌ها بر حسب حال و متقضای کلام، عارف و عالم را از عامه‌ی مردم ممتاز می‌کند. یکی از وجوه برتری و تأثیرگذاری کلام، آمیختگی آن با مَثَل‎ها، خصوصاً امثال سایره و مَثَل‎های رایج در میان آثار ادبی است. از جمله در بین تألیفات بجای مانده از شاعران و نویسندگان و اندیشمندان این مرز و بوم، برخی آثار متنوع خواجه نصیر الدین توسی، ادیب، عالم و سیاستمدار نامبردار قرن هفتم هجری است که بخشی از آن‌ها به زبان فارسی نگاشته شده است و سرشار از مثل‎ها و تمثیلات گوناگونی است که غالبأ ملهم از مضامین قرآنی و برگرفته از تعالیم دینی است. خدمات خواجه به زبان و ادب فارسی و فرهنگ این سرزمین، متضمّن همین آثاری است که میراثی گران سنگ و گنجینه‌ای ارزشمند به شمار می‌آید. آثار او به زبان فارسی مانند اخلاق ناصری، اساس الاقتباس، اوصاف الاشراف، معیار الاشعار، و ...که هرکدام با سبک و سیاقی متفاوت هستند، بیانگر آن است که وی بر اساس محتوای آن کتاب از تمثیلات استفاده کرده است. در آثار ادبی و عرفانی و اخلاقی خواجه به ویژه اخلاق ناصری تمثیل، ابزاری است برای تحکیم مبانی اخلاقی و تبیین آموزه‌های قرآنی. در این مقاله سعی شده محتوا و مقصود کلام با ابتناء بر شیوه‌ی کتابخانه‌ای و یا هدف تبیین کاربرد تمثیل برای بیان آداب اخلاقی و روابط اجتماعی بر اساس تحیلی توصیفی و با تأکید بر اخلاق ناصری ارائه گردد.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ تمثیل؛ مِثل و مَثَل؛ خواجه نصیرالدین توسی؛ اخلاق ناصری

مراجع

قرآن کریم

1. ابن فارس، احمد بن فارس، (1362)، معجم مقاییس اللغه، قم،: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
2. اسماعیلی، اسماعیل، (1368)،، امثال قرآن، تهران: انتشارات اسوه.
3. انوری، حسن، (1381)، فرهنگ بزرگ سخن،، جلد 7، تهران: انتشارات سخن.
4. توسی، خواجه نصیرالدین، (1364)، اخلاق ناصری، به تصحیح وتوضیح علیرضاحیدری ومجتبی مینوی، تهران، انتشارات خوارزمی.
5. حافظ، (1380)، دیوان شعر، شرح خطیب رهبر، تهران، انتشارت صفی علیشاه.
6. حکمت، علی اصغر، (1361)، امثال قرآن، تهران: انتشارات بنیاد قرآن.
7. خلیل جر، (1382)، فرهنگ لاروس، ترجمه سید حمید طبیبیان، جلد دوم، تهران: انتشارات امیر کبیر.
8. خوبی، آیت الله سید ابوالقاسم، (1349)، مرزهای اعجاز، قم: انتشارات محمدی.
9. دشتی، محمد، (1386)، ترجمه نهج البلاغه، قم: انتشارات الهادی.
10. دهخدا، (1334)،‌امثال و حکم، جلد 4، تهران: انتشارات امیر کبیر.
11. رضوی، سید محمد، (1383) فرهنگ امثال قرآن، تهران: انتشارات امیر کبیر.
12. زرکشی، بدرالدین محمد بن بهادر، (1389)،‌البرهان فی علوم القران‌، تبلیغات اسلامی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
13. زمخشری الخوارزمی، جار الله، (1427)، کشاف، جلد 1، بیروت: انتشارات دارالفکر.
14. سعدی، (1361). غزلیات، به تصحیح حبیب یغمایی، تهران: اتشارات مؤسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی.
15. سعدی، گلستان، (1385)، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: نشرثنا.
16. سبحانی تبریزی، (1382)، مثل‌های آموزنده‌ی قرآن، قم: انتشارات توجید.
17. سیوطی شافعی، جلال الدین عبدالرحمن ابن ابی بکر، (1363)، الاتقان فی علوم القرآن، جلد 2، تهران: انتشارات امیر کبیر.
18. صدری، محمد جعفر، (1382)، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، نشر مکتب سهروردی.
19. فنون و صنایع ادبی سال سوم متوسطه، (1371)، وزارت آموزش و پرورش، تهران: شرکت چاپ و نشر ایران.
20. قزوینی، علامه محمد، (1389)، تصحیح دیوان حافظ تهران: انتشارات پیام عدالت.
21. همایی، جلال الدین، (1364.)، فنون بلاغت و صناعات ادبی،‌ تهران: انتشارات توس.