صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک مرتبط با افزایش عملکرد دانه در گندم در طی سال‌های پس از انقلاب سبز و جهت گیری آینده

مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

مقاله 22، دوره 12، شماره 40، فروردین 1399، صفحه 263-277   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حمیدرضا میری^{* 1}؛ فرحناز ممتازی²

¹گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، واحد ارسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، ارسنجان

²دبیر آموزش و پرورش ناحیه دو شیراز، شیراز، ایران

چکیده

در سال‌های گذشته (بویژه پس از دهه 1960 میلادی) عملکرد دانه گندم بطور قابل توجهی افزایش یافته است. در بیشتر شرایط این افزایش یک درصد در سال گزارش شده است. برای مثال می‌توان به نتایج حاصل از مطالعات در کشورهای مانند، مکزیک، انگلیس، فرانسه، آرژانتن، چین و ایران اشاره کرد. با توجه به اهمیت مسأله بهبود عملکرد دانه گندم، آگاهی از صفاتی که در این زمینه نقش داشته اند مورد توجه بسیاری از متخصصان بوده است. در میان صفاتی که بیشترین نقش را در افزیش عملکرد دانه در گندم داشته‌اند می توان به افزایش شاخص برداشت، کاهش ارتفاع بوته، افزایش تعداد دانه در سنبله، افزایش تعداد سنبله در واحد سطح و در برخی موارد عملکرد بیولوژیک، اشاره کرد. نقش عملکرد بیولوژیک بویژه در سال‌های اخیر که شاخص برداشت به حداکثر مقدار خود نزدیک شده، اهمیت یافته است. به نظر می‌رسد تعدادی از صفات مورفوفیزیولوژیک کمتر در برنامه‌های اصلاح عملکرد گندم مورد توجه بوده‌اند و بایستی در آینده تلاش‌های بیشتری در جهت بهبود این صفات صورت گیرد. از جمله این صفات می‌توان به افزایش کل بیوماس، بهبود صفات ریشه‌ای، افزایش طول دوره ساقه رفتن، بهبود راندمان استفاده از تابش (افزایش سرعت فتوسنتز)، بهبود راندمان استفاده از کربوهیدرات‌ای ذخیره شده در ساقه و بهبود مورفولوژی سنبله، اشاره کرد. توجه به چنین صفاتی می‌تواند نقش قابل توجهی در بهبود بیشتر عملکرد دانه گندم در آینده داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

گندم؛ پتانسیل عملکرد؛ بهبود عملکرد؛ شاخص برداشت؛ بیوماس؛ صفات فیزیولوژیک

مراجع

زند، ا. ع. کوچکی، ح. رحیمیان مشهدی و م. نصیری محلاتی. 1379. بررسی روند تغییرات 50 ساله خصوصیات مورفولوژیک و فیزیولوژیک در برخی گندم های ایرانی. مجله علوم و صنایع کشاورزی. جلد 16 شماره1. صفحات: 171-161.

میری، ح. ر. 1385. مقایسه ویژگی‌ها و تعیین مبنای مورفوفیزیولوژیک اختلاف عملکرد دانه در ارقام کلزا. رساله دکتری. دانشگاه ازاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات. 195 صفحه.

میری، ح. ر. 1386 بررسی روند تغییرات صفات مهم مورفو لوژیک و فیزیولوژیک ژنوتیپ‌های گندم اصلاح شده در ایران. گزارش نهایی طرح پژوهشی شماره 51605850325001. دانشگا آزاد اسلامی واحد ارسنجان. 58 صفحه

میری، ح. ر.، ی. امام و ق. نورمحمدی. 1385. رابطه برخی ویژگی های فیزیولوژیک با عملکرد دانه در 16 رقم کلزا. مجله علوم و صنایع کشاورزی. جلد چهارم شماره 4. صفحات 135-121

میری، ح. ر.، ی. امام و ق. نورمحمدی. 1386. ارزیابی برخی صفات مورفوفیزیولوژیک موثر بر افزایش عملکرد دانه کلزا در استان فارس. مجله دانش کشاورزی دانشگاه تبریز. جلد17 شماره3. صفحات 117-101.

هی، ار. ام. و ا. ج. واکر. 1373. مقدمه‌ای بر فیزیولوژی عملکرد گیاهان زراعی. ترجمه ی. امام و م. نیک‌نژاد. 571 صفحه.

Abbate, P. E., F. H. Andrate, L. Lazaro, J. H. Briffi, and H. G. Berardocco. 1998. Grain yield increase in recent Argentine wheat cultivars. Crop. Sci. 38: 1203-1209.

Arus, J. L. M. P., Reynolds and E. Acevedo. 1993. Leaf posture, grain yield, growth, leaf structure and carbon isotope discrimination in wheat. Crop Sci. 33: 1273-1279.

Ashley, D. A. and H. R. Boerma. 1989. Canopy photosynthesis and its association with seed yield in advanced generation of soybean cross. Crop Sci. 29: 1042-1045.

Austin, R. B. 1982. Crop characteristics and the potential yield of wheat. J. Agric. Sci. 98: 447-453.

Austin, R. B. J. Bigham, R. D. Blackwell, L. T. Evans, M. A. Ford, C. L. Morgan and M. Taylor. 1980. Genetic improvement in winter wheat yield during 1900 and associated physiological changes. J. Agric. Sci. Camb. 94: 675-689.

Austin, R. B., C. L. Morgan, M. A. Ford and S. G. Bhagwat. 1982. Flag leaf photosynthesis of Triticum aestivum and related diploid and tetraploid species. Ann. Bot. 49: 177-189.

Austin, R. B., M. A. Ford and C. L. Morgan. 1989. Genetic improvement in the yield of winter wheat: a further  evalution. J. Agric. Sci. Camb. 112: 295-301.

Austin, R. B., J. A. Edrich, M. A. Ford and R. D. Blackwell. 1977. The fate of dry matter, carbohydrate and ¹⁴C lost from leaves and stems of whaet during grain filling. Ann. Botan. 41: 1309-1321.

Brandcourt-Hulmlel, M., G. Doussinaluts, C. Lecomte, P. Brard, B. LeBuanec and M. Trottet. 2003. Genetic improvement of agronomic traits of winter whaet cultivars released in France from 1946 to 1992. Crop Sci. 43: 37-45.

Donald, C. M. 1962. In research of yield. J. Aust. Inst. Agric. Sci. 28: 171-178.

Donald, C. M. 1968. The breeding of crop ideotype. Euphytica. 17: 385-403.

Donald, C. M. and J. Hamblin. 1976. The biological yield and harvest index of cereals as agronomic and plant breeding criteria. Adv. Agron. 28: 361-405.

Evans, L. T. 1993. Crop evolution, adaptation and yield. Camb. Uni. Press. Cambridge.

Evans, L. T. 1983. Raising the yield potential: by selection or design? In Genetic Engineering of plants: An Agronomic Perspective (eds T. Kosuge, C. P. Meredith and A. Hollaender), pp. 371-389. New York Plenum press.

Evans, L. T. and R. L. Dunstone. 1970. Some physiological aspects of evolution in wheat. Aust. J. Biol. Sci. 23: 725-741.

Fischer, R. A. 2007. Understanding the physiological basis for yield potential in wheat. J. Agric. Sci. 145: 99-113.

Fischer, R. A. 2001. Selection traits for improving yield ptential. In: Aplication of Physiology in Wheat Breeding. Raynolds, M. P., J. I. Ortize-Monasterio and a. McNoab (eds). Mexico, D. F. CIMMYT.

Fischer, R. A., D. Ress, K. D. Sayre, Z. M. Lu, A. G. Condon and A. Larque-aavedra. 1998. Wheat yield progress associated with higher stomatal conductance, photosynthetic rate and cooler canopies. Crop Sci. 38: 1467-1475.

Fischer, R. A., I. Auilar and D. R. Laing. 1977. Post-anthesis sink sink size in a high-yielding dwarf wheat: yield responses to garin number. Aust. J. Agric. Res. 28: 165-175.

Foulkses, M. J., J. W. Snape, V. J. Shearman, M. P. Raynolds, O. Gaju and R. Sylvester-bradley. 2007. Genetic progress in yield potential in wheat: recent advances and future prospects. J. Agric. Sci. 145: 17-29.

Foulkes, M. J. R. K. Scott and R. Sylvester-Bradley. 2002. The ability of wheat cultivars to withstand drought in UK conditions: grain yield formation. J. Agric. Sci. 138: 153-169.

Gaju, O., M. J. Foulkes, M. P. Reynolds and D. L. Sparkes. 2006. Identifying physiological processes limiting genetic improvement of ear fertility in wheat. paper in Proceeding of International Wheat conference Mar del Plata, Argentina 28 Nov. 3Dec. 2005.

Gardner, F. P., R. Valle and D. E. Mcloud. 1990. Yield characteristics of ancient races of maize compared to a modern hybrid. Agron. J. 82: 864-868.

Gebbing, T., H. Schnyder and W. Kuhbauch. 1999. The utilization of preanthesis reserves in grain filling in wheat. Assesmrnt by steady state ¹³CO₂/¹²CO₂ labelling. Plant Cell Environ. 22: 851-858.

Hobbs, S. L. A. and J. D. Mahon. 1982.Variation, heritability and relation to yield of physilogical characters in peas. Crop Sci. 32: 773-779.

Innes, P. and R. D. Blackwell. 1983. Some effects of leaf posture on the yield and water economy of winter wheat. J. Agric. Sci. 101: 367-376.

Jensen, N. F. 1978. Limits to growth in word food production. Science 201: 317-320

Karimi, M. M. and K. H. M. Siddique. 1991. Crop growth and relative growth rates in old and modern wheat cultivars. Aus. J. Agric. Res. 42: 13-20.

Ma, B. L., M. J. Morrison and H. D. Voldeng. 1995. Leaf greenness and photosynthesis rates in soybean . Crop Sci. 35: 1411-1414.

McVetty, P. B. E., R. B. Austin and C. L. Morgan. 1989. A comparison of the growth, photosynthesis, stomatal conductance and water use efficiency of Moricanadia and Brassica species. Annals of Botany 64: 87-94.

Miflin, B. 2000. Crop improvement in the 21^st century. J. Exp. Botany. 51:1-8.

Miri, H. R. 2007. Morphophysiological basis of variation in rapeseed yield. J. Agric. Sci. Biol. 9: 701-706

Mock, J. J. and R. B. Pearce. 1975. An ideotype of maize. Euphytica 24: 613-623.

Morrison, J. M., H. D. Voldeng and E. R. Cober. 1999. Physilogical changes from 58 years of genetic improvement of short-season soybean cultivars in Canada. Agron. J. 91: 685-689.

Pheloung, P. C. and K. H. M. Seddiqque. 1991. Contribution of stem dry matter to grain yield in wheat cultivars. Aust J. Plant Physiol. 18: 53-64.

Pingaly, P. L. and P. W. Heisey. 1999. Cereal crop productivity in developing countries. CYMMIT Economics Paper 99-03. CIMMYT Mexico D, F.

Rajram, S. and M. P. Reynolds. 2001. International wheat breeding. Abstracts of XVIth EUCARPIA Congress, Edinburgh, Scotlant, “Plant breeding: Sustaining the Future”. 10-14 September 2001. Edinburgh: EUCAPRIA.

Rasmusson, D. C. 1987. An evaluation of ideotype breeding. Crop Sci. 27: 1140-1146.

Reynolds, M. P., P. R. Hobbs and H. J. Broun. 2007. Challenges to international wheat improvement. J. Agric. Sci. 145: 223-227.

Reynolds, M. P., A. Pellegrineschi and B. Skovamand. 2005. Sink limitation to yield and biomass: a summary of some investigation in spring wheat. Ann. App. Biol. 146: 39-49.

Raynolds, M. P., S. Rajaram and K. D. Sayre. 1999. Physiological and genetic changes of irrigated wheat in the post green revolution period. Crop Sci. 39: 1611-1621.

Rosengrant, M. W., M. Agcaoili-Sombilla and N. D. Perez. 1995. Global food projects to 2020: Implications for investment. IFPRRI, Washington. DC.

Royo, C., F. Alvaro, V. Martos, A. Ramdani, J. Isidro, D. Villegas and L. F. García del Moral. 2006. Genetic changes in durum wheat yield components and associated traits in Italian and Spanish varieties during the 20th century. Euphytica. 155: 259-270.

Ruuska, S. A., G. J. rebetzke, A. F. vanHerwaarden, R. A. Richards, N. A. Fettell, L. Tabe and C. L. Jenkins. 2006. Genotypic variation in water soluble carbohydrate accumulation in wheat. Func. Plant. Biol. 33: 799-809.

Sayre, K. D., S. Rajram and R. A. Fischer. 1997. Yield potential progress in short bread wheats in northwest Mexico. Crop Sci. 37: 36-42.

Shearman, V. J., R. Sylvester-Bradley, R. K. Scott and M. J. Foulkes. 2005. Physiological Processes Associated with Wheat Yield Progress in the UK. Crop Sci. 45: 175-185.

Singh, R. P., J. Huerta-Spino, S. Rajaram and J. Crossa. 1998. Agronomic effects from chromosome translocations 7DL.7AG and 1BL.1RS in spring wheat. Crop Sci. 38: 27-33.

Sinha, S. K., P. K. Aggarwal, S. S. Chaturverdi, K. R. Koundal and R. Khanna-chopra. 1981. A comparison of physiological and yield characters in old and new wheat varieties. J. Agric. Sci. 97: 233-236.

Slafer, G. A., J. L. Araus, C. Royo and L. F. Garcia del moral. 2005. Promising eco-physiological traits for genetic improvement of cereal yield in Mediterranean environment. Annals App. Biol. 146: 61-70.

Tollenaar, M. 1991. Physiological basis of genetic improvement of maize hybrids in ontario from 1959-1988. Crop Sci. 31: 119-124.

Waddington, S. R., J. K. Ranson, M. Osmanza and D. A. Saunders. 1986. Improvement in the yield potential of bread wheat adapted to northwest Mexico. Crop Sci. 26: 698-703.

Waddington, S. R., M. Osmanza, M. Yosida and J. K. Ranson. 1987. The yield of durum wheats relased in Mexico between 1960 and 1984. J. Agric. Sci. 108: 469-477.

Wallace, D. H., J. L. Ozbun and H. M. Munger. 1972. Physiological genetics of crop yield. Adv. Agron. 24: 97-146.

Watson. D. J. 1952. The physiological basis of variation in yield. Adv. Agron. 4: 101-145.

Wells, R., L. L. Schulze, D. A. Ashley H. R. Boerma and R. H. Brown. 1982. Cultivar differences in canopy apparent photosynthesis and their relationship to yield in soybeans. Crop Sci. 22: 886-890.

Wiebold, W. J., R. Shibles and D. E. Green. 1981. Selection for apparent photosynthesis and related leaf traits in early generation of soybeans. Crop Sci. 21: 969-973.

Whitechurch, E. M. and G. A. Slafer. 2001. Response to photoperiod before and after jointing in wheat substitution lines. Euphytica 118: 47-51.

Whitechurch, E. M. and G. A. Slafer. 2002. Contrasting Ppd allels in wheat: effects on sensivity to photoperiod  in different phases. Field Crop. Res. 73: 905-105.

Zhou, Y. , Z. H. He, X. M. Chen, D. S. Wang, J. Yan, X. C. Xia and Y. Zhang. 2007b. Genetic Improvement of Wheat Yield Potential in North China. Development in Plant Breeding. Springer Netherlands. Pp 583-589.

Zhou, Y., H. Z. Zhu, S. B. Cai, Z. H. He, X. K. Zhang, X. C. Xia and G. S. Zhang. 2007a. Genetic improvement of grain yield and associated traits in the southern China winter wheat region: 1949 to 2000. Euphytica. Online puplications.

Zhou, Y., Z. H. He, X. X. Sui, X. C. Xia, X. K. Zhang and G. S. Zhang. 2007c. Genitic improvement of grain yield and associated traits in the northern china winter wheat region from 1960 to 2000. Crop Sci. 47: 245-253.