اثر آروماتراپی با اسانس زنجبیل بر واکنش‏های بی تحرکی تونیک و برخی از متابولیت‏های خونی خروس‎های اخته و غیراخته

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

مقاله 1، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 48، دی 1398، صفحه 1-11   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد جواد اسکندری¹؛ فرهاد صمدیان^{* 2}؛ رضا نقی ها^{* 3}؛ مصطفی قادری زفره‎ای^{* 4}

¹دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه یاسوج.ایران.

²استادیارگروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه یاسوج.ایران.

³استادیار و دامپزشک گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه یاسوج.ایران

⁴دانشیار گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه یاسوج. ایران

چکیده

زمینه وهدف: گزارش شده است که آروماتراپی با اسانس‎ها در موش‎ها منجر به تغییر برخی از متغیرهای سرمی و کاهش اضطراب می‏شود. بنابراین هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر آروماتراپی با اسانس زنجبیل برمتغیرهای خونی و ترس القا شده در خروس‎های اخته و غیر اخته‏ بود.
روش کار: در این پژوهش از 10 خروس اخته و 10 خروس غیراخته استفاده شد. نصف پرندگان از هر گروه(5 خروس اخته و 5 خروس غیراخته) به طور انفرادی در اتاقکی تحت آروماتراپی قرار گرفتند و سایر پرنده‎های آزمایشی نیز در همان اتاقک در معرض بخار آب قرار داده شدند. همه پرنده‏ها بعد از خارج نمودن از اتاقک، به مدت 30 ثانیه به طور معلق از پا آویزان و بلافاصله آزمون TI بر روی آن­ها صورت گرفت. دو هفته بعد از انجام این آزمون، روند آروماتراپی در همه پرنده‏ها تکرار و متغیرهای متابولیکی پلاسمای خون در قبل و بعد از آروماتراپی مورد سنجش قرار گرفت.
یافته­ها: آروماتراپی در گروه خروس‎های اخته منجر به کاهش مدت زمان سپری شده در بی‏تحرکی شد که دلالت بر تخفیف تنش القا شده در حین جمع‏آوری می‏نماید. آروماتراپی هم­چنین منجر به افزایش سطوح گلوکز، پروتئین و اوره کل پلاسمایی گردید.
نتیجه‌گیری:آروماتراپی احتمالاً با فعال نمودن سامانه سمپاتیکی و افزایش فشار خون، منجر به افزایش سطوح گلوکز، پروتئین و اوره پلاسمایی و کاهش تعداد دفعات لازم برای القای TI شده است. بنابراین استفاده از آروماتراپی در حین جمع‏آوری ممکن است برای کاهش پاسخ‏های هراس‎آمیز در خروس‏ها قابل توصیه باشد.

کلیدواژه‌ها

اسانس زنجبیل؛ فراسنجه‏های بیوشیمیایی پلاسما؛ آزمون بی‏تحرکی تونیک؛ برداشت دستی طیور

اصل مقاله

از دیرباز مشکلات فزاینده‏ای در مورد مشکلات مرتبط با برداشت و انتقال طیور به کشتارگاه مطرح است. قبل از کشتار جوجه‏ها در معرض مجموعه‏ای از عوامل قرار می‏گیرند که ممکن است واکنش‏های ترس و تنش را برانگیزد(40). این عواملِ تنش‎زا مواردی هم­چون محرومیت از آب و خوراک، تماس فیزیکی با انسان، اختلال اجتماعی، سر و صدا، ازدحام بیش از حد، لرزش‎های حینانتقال و دماهای بالای حرارتی را شامل می‏شوند(39). مدیریت نادرست در حین گرفتن پرنده‏ها، در جعبه‏گذاری و حمل و نقل پرنده‎ها نیز ممکن است منجر به آسیب فیزیکی، کاهش ارزش لاشه و مرگ و میر شود. در مطالعه‏ای گزارش شده است که گرفتن پرنده‏ها با دست، قوی‏ترین عامل تنش‎زا در فرایندهای قبل از کشتار محسوب گردد(36). متأسفانه دربیشتر مزارع، گرفتن پرنده‎ها توسط دست و به صورت وارونه از پاهای پرنده(Rough inverted handling) صورت می‏گیردکه در مقایسه با گرفتن آرام و به صورت ایستاده‏ی پرنده(Gentle upright handling) منجر به افزایش سطوح کورتیکوسترون پلاسمایی(33) و تشدید واکنش‏های مرتبط با ترس می‎شود(32) که با دوره‏های بی‎تحرکی تونیک(Tonic immobility) نشان داده می‏شوند. آزمون بی‏تحرکی تونیک(TI) یکی از تلاش‏هایی است که برای ارزیابی ترس و وحشت در حیوانات صورت می‏گیرد و به عنوان پاسخ تقویت شده با ترس در نظر گرفته شده است. بی‏تحرکی تونیک یک وضعیت موقت از مهار حرکت، از دست دادن پاسخ ایستادن و کاهش تحریک‏پذیری به تحریکات خارجی است. القای این بی‏حرکتی به وسیله دوره کوتاهی از مهار نمودن حیوان با دست صورت می‏گیرد و به عنوان واکنشی بر علیه شکارگران تلقی می‎شود(19). چنین در نظر گرفته شده است که بی‏تحرکی تونیک طولانی‏مدت به طور مثبتی با وضعیت ترس پیشین حیوان مرتبط باشد(30)، یعنی هر چه پرنده در هنگام القای TI بیشتر ترسیده باشد، به مدت طولانی‎تری بعد از رهاسازی به حالت بی‎حرکت باقی خواهد ماند. هم­چنین با توجه به ارتباط نزدیک یافت شده بین واکنش‎های TI و میزان ترس برآورد شده بنا به آزمون‏های مختلف، از این واکنش‎ها به عنوان شاخصی از ترس کلی و اساسی در طیور استفاده می‎شود(31). نشان داده شده است که اسانس‌های معینی که بر روی جوندگان به کار بسته می‏شوند، اثرات مثبت ضد اضطرابی نشان می‌دهند و این اثرها به نوع گونه، روش اعمال دوز و یا مدل حیوانی بستگی نداشت(48). در این میان، بیشتر اسانس اسطوخودوس و گل سرخ(رز) در مدل‎های مختلف مورد بررسی، اثرات ضد اضطرابی مشخصی را نشان داده‏اند(48). اسانس‏ها از طریق پوشش دهان، مهبل، مقعد یا پوست بیرونی جذب جریان خون می‏شوند و سپس تولید اثرات روان‌شناختی مشخصی از قبیل بهبود خلق، کاهش اضطراب و کاهش افسردگی را نموده و هم­چنین دردهای مزمن را تسکین می‏دهد(51، 26، 4). گزارش شده است که استنشاق طولانی مدت اسانس لیمو می‏تواند فراسنجه‏های رفتاری، هورمونی(کاهش کورتیکوسترون) و عصبی موش‎های آزمایشگاهی را تحت تأثیر قرار دهد و حد تحمل درد را بالا می‏برند(10). در مورد اسانس اسطوخودوس چنین فرض شده است که اثرات درمانی آن را می‌توان به ترکیب فعال یعنی لینالول نسبت داد(25)، به‌طوری‌که یک مدل سلولی مربوط به لینانول اشاره بر این داشت که این ماده می‌تواند در حضور نوروترانسمیترGABA گیرنده GABAA را تقویت نماید(25). یکی از رویکردهایی که می‏تواند نتایج نویدبخشی در تخفیف پیامدهای رفتاری و فیزیولوژیکی مرتبط با ترس در طیور را ارائه دهد، استفاده از آروماتراپی است. آروماتراپی یک روش درمانی سنتی است که از اسانس‏های روغنی استفاده می‏نماید. اثرات آن هنگامی شروع می_­شود که مولکول‏های معطر از حفره بینی عبور نموده، به اپیتلیوم بویایی چسبیده و موجب تحریک مستقیم عصبی در نواحی جسم آمیگدالوید(Limbic Amygdaloid body) و هیپوکامپ ­مغزی شوند(5). این امر متعاقباً محرک‌هایی را راه‌اندازی می‌کنند که سامانه عصبی اتونومیک را کنترل نموده و می‏توانند با تغییر تعدادی از واکنش­های حیاتی و یا ترشحات داخلی درون‏ریز، برخی از سازوکارهای بدن را کنترل ‌نمایند(29). با این حال، در مطالعات پیشین، سازوکارهای شیمیایی-عصبی بی‎تحرکی تونیک و آروماتراپی کمتر مورد مطالعه قرار گرفته و فهم کاملی از آن‏ها وجود ندارد. گزارش شده است که در اثر آروماتراپی افزایش معنی‌داری در میزان دوپامین(DA) در ناحیه هیپوکامپ دیده می‏شود؛ هم­چنین میزان DOPAC(3 و 4-دی‏هیدروکسی فنیل استیک اسید که متابولیتی از دوپامین است) و 5-HIAA (5-هیدروکسی ایندول استیک اسید که متابولیت اصلی سروتونین است) در کورتکس پیشانی، هیپوکامپ و استریاتوم افزایش می‏یابد و سروتونین نیز به‌طور معنی‌داری در کورتکس جلویی مغز افزایش نشان می‏دهد(35). هم­چنین، استنشاق اسانس‎ها می‏تواند میزان بتا اندورفین هیپوتالاموسی موش‎ها را تعدیل نماید(10). در مطالعه‌‎ای گزارش شد که اسانس لیمو با تعدیل سامانه‎های گابانرژیک، سروتونرژیک و دوپامینرژیک در مغز، اضطراب و پریشانی را کاهش می‌دهد(45). در واکنش‏های بی‏تحرکی تونیک(TI) نیز سامانه‎های سروتونرژیک(22)، آدرینرژیک(23)، دوپامینرژیک(17)، کولینرژیک(27) و فعل و انفعال بین سامانه‎های دوپامینرژیک و سروتونرژیک(50) دخیل دانسته شده است. بنابراین احتمالاً آروماتراپی می‏تواند واکنش‎های شیمیایی-عصبی مرتبط با بی‏تحرکی تونیک را تعدیل نماید. بنابراین هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر آروماتراپی با اسانس زنجبیل بر متغیرهای متابولیکی خون و شدت واکنش خروس‏های اخته و غیراخته به ترس رخ داده در حین جمع‎آوری از سطح مرغ‏داری می‏باشد.

مواد و روش‎ها

مشخصات پرنده‏ها و نحوه آروماتراپی

24 قطعه(این 24 قطعه خروس‎ از بین خروس‎های همسن و با وزن 8/0±1109 گرم  موجود در مزرعه به طور تصادفی انتخاب شدند. چون احتمال تلفات و اخته سازی ناقص وجود داشت، تعداد بیشتری انتخاب شد. طبق پیش بینی ما دو قطعه از پزنده های اخته بعد از مدتی از جراحی تلف شدند.) خروس بومی گلپایگانی از مرکز اصلاح نژاد مرغ بومیکبوترآباد اصفهان خریداری و به مزرعه آموزش و پژوهشی نرگاه دانشگاه یاسوج منتقل شدند. سن خروس‎ها حدود 3 ماهگی بود که هیچ کدام سابقه جفتگیری با مرغ را نداشتند. 12 قطعهاز این خروس‎ها به طور تصادفی انتخاب و به روش جراحی اخته‎سازی شدند(42). در خروس‎های غیراخته نیز برشی در محل جراحی صورت گرفت. خروس‎هایزنده مانده‎ی گروه اخته(10=n) و گروه غیراخته(10=n) بعد از جراحی به مدت 9 هفته نگهداری و در طی این مدت به طور هفتگی وزن‏کشی شدند. آروماتراپی در انتهای دوره پرورشی در اتاقکی به ابعاد 7/1 × 5/1× 8/3 متر، با اسانس زنجبیل(خریداری شده از شرکت گل‎قطره توس) صورت گرفت. آروماتراپی هر هفته یک‎بار در طول دوره پرورشی و هم­چنین در روز آزمایش بر روی نصف پرندگان هر گروه(اخته و غیراخته) انجام شد. به منظور آروماتراپی دو گرم از اسانس زنجبیل خالص به کمک دو دستگاه بخور سرد به مدت 4 دقیقه در داخل اتاقک پخش می گردید. پرندگان گروه شاهد(بدون آروماتراپی) به مدت 4 دقیقه در معرض بخورِ بدون اسانس قرار داده شدند.

آزمون بی‏تحرکی تونیک(TI)

به منظور این که بررسی گردد چه میزان اخته‎سازی و آروماتراپی با اسانس زنجبیل می‏تواند بر روی میزان واکنش‏هاس ترس پرنده دخالت داشته باشد، از آزمون «عدم تحرک تونیک» در انتهای ماه دوم پرورشی استفاده شد. قبل از آزمون TI همه پرنده‎ها برای القایشرایطی مشابه با تنش جمع‎آوری در قبل از کشتار، به مدت سی ثانیه به صورت وارونه از پا آویزان نگه داشته شدند. آزمون TIپانزده دقیقه قبل و بعد از آروماتراپی، طبق روش زیر به صورت انفرادی بر روی تک تک پرنده‎ها انجام شد. در ابتدا پرنده به مدت 15 ثانیه بر روی میزی در پهلوی چپ خود مقید شد، به طوری که شخص آزمایش‏کننده با یک دست جناغ و با دست دیگر سر پرنده را به آرامی بین دو انگشت خود به مدت 15 ثانیه مقید می‏ساخت. پرنده‏ها باید پس از رهاسازی، دوره 10 ثانیه‏ای از بی‏حرکتی را تجربه نمایند. اگر پرنده نتواند به این معیار سکون برسد، روند القای بی‏تحرکی(یعنی خواباندن روی میز به مدت 15 ثانیه) تکرار خواهد شد. تعداد دفعات لازم برای القای بی‏تحرکی برای هر پرنده و دوره بی‏حرکتی تونیک(Tonic immobility or TI) برای هر پرنده به عنوان شاخص ثبت شد. دوره TI مدت زمانی است که طول می‎کشد تا هر پرنده پس از رهاسازی خودش را سرپا ‏نماید. اگر TI نتواند با پنجمین تلاش در پرنده القا شود، به عنوان غیر حساس تلقی و دوره TI آن صفر ثانیه‏ای بدان داده خواهد شد. تمام آزمون‏ها بین ساعت 9 صبح تا 3 عصر صورت گرفتند(37، 32). برای تجزیه واریانس از طرح کاملاً تصافی در قالب آزمایش‏های فاکتوریل استفاده شد(نرم‎افزار SAS نسخه 1/9) و میانگین حداقل مربعات در سطح 05/0=α مورد مقایسه آماری قرار گرفت.

تعیین فراسنجه‏های خونی

دو هفته بعد از انجام آزمون تونیک، تأثیر آروماتراپی بر فراسنجه‏های خونی خروس‎های اخته و غیراخته بررسی گردید. بدین نحو که ابتدا از همه پرنده‏ها(10 پرنده اخته و 10 پرنده غیر اخته؛ 20=n) خونگیری و سپس همگی طبق روش اشاره شده در فوق، تحت آروماتراپی قرار گرفتند و خونگیری مجددی بعد از آروماتراپی از آن­ها صورت گرفت. خونگیری از سیاهرگ بال و با استفاده از ونوجکت‏های هپارین‎دار انجام شد. نمونه‎های خون سانتریفوژ شده(به مدت 15 دقیقه و سرعت 4000 دور در دقیقه) و پلاسمای آن­ها پس از استحصال منجمد گردید. اندازه‌گیری فراسنجه‎های خونی توسط دستگاه اسپکتروفتومتر(Spectra max 190, Molecular device, CA, USA)و با استفاده از کیت‎های تجاری گلوکز((GOD)Glucose)، کلسیم ((ARSENAZO)Calcium)، کلسترول ((CHOD)Cholesterol)، تری­گلیسرید((GPO-PAP)Triglycerides)، پروتئین کل(Total protein)، آلبومین(Albumin)، اوره(Urea UV)، بر اساس توصیه­های شرکت سازنده(پارس آزمون، کرج، ایران)(تولیدشده تحت لیسانس کمپانی دیاگنوستیک سیستمز آلمان) صورت گرفت.

نتایج

اثر اخته‏سازی و آروماتراپی بر افزایش وزن خروس‏ها

اثر آروماتراپی(29/25 در مقابل 23/26 به ترتیب در گروه آروماتراپی شده و غیر آروماتراپی شده؛ 13/0=SEM)، اخته‏سازی(1/25 در مقابل 1/26 به ترتیب در گروه اخته و غیر اخته؛ 1/0=SEM) و اثر متقابل آن‏ها بر میانگین افزایش وزن روزانه پرنده‏ها در طول دوره پرورشی معنی‎دار نبود(05/0<P).

آزمون عدم تحرک تونیک

اثر اصلی اخته‎سازی(73/3 در مقابل 57/3 به ترتیب برای خروس‎ها و اخته‎ها؛ 04/0=SEM) بر مدت‏زمان بی‏تحرکی تونیک معنی‏دار بود(05/0>P). اثر متقابل آروماتراپی و اخته‏سازیبرمدت زمان بی‏تحرکی تونیک(01/0>P) نیز معنی‏دار بود(جدول 1). اثر اصل یاخته‏سازی و اثر آروماتراپی×اخته‏سازی در مورد فراسنجه‏ی تعداد دفعات لازم برای القای بی‏تحرکی تونیک معنی‏داری نبود(05/0<P). با این حال، اثر آروماتراپی بر تعداد دفعات لازم برای القای بی‏تحرکی تونیک معنی‏دار بود(05/0>P؛ 15/2 در مقابل 38/1 به ترتیب در قبل و بعد از آروماتراپی). نتایج نشان دادکه آروماتراپی در خروس‎های اخته و غیراخته به ترتیب منجر به کاهش معنی‏دار مدت زمان TI و تعداد دفعات لازم برای القایTI شده است(جدول 1).

آزمون تعیین متغیرهای پلاسمایی

اثر متقابل اخته‏سازی در آروماتراپی بر هیچ کدام از فراسنجه‏های مورد سنجش غیرمعنی‏دار نبود. اثر اصلی آروماتراپی بر متغیرهای بیوشیمیایی سرم در جدول 2 نشان داده شده است. نتایج نشان داد که آروماتراپی با اسانس زنجبیل بر سطوح آلبومین سرمی خروس‎ها تأثیر معنی‏داری نداشته است(05/0<P). اثر آروماتراپی بر کلسترول(08/0=P)، کلسیم(06/0=P) و تری‎گلیسرید(06/0=P) پلاسمایی نزدیک به معنی‎داری بود و به طور عددی منجر به افزایش سطوح کلسترول و تری‏گلیسرید و کاهش سطوح کلسیم خون ‏شد(1/0≥P). هم­چنین آروماتراپی درکل به طور معنی‎داری منجر به افزایش سطوح گلوگز، پروتئین کل(01/0≥P) و اوره سرمی (05/0≥P) گردید. اثر اصلی اخته‏سازی بر متغیرهای پلاسمایی مورد سنجش در جدول 3 نشان داده شده است. مشاهده می‏شود که از بین متغیرهای مورد سنجش، اخته‎سازی تنها منجر به کاهش سطوح اوره پلاسمایی پرنده‎ها شده است.

 

جدول 1- اثر متقابل اخته‎سازی و آروماتراپی بر فراسنجه‏های آزمون بی‏تحرکی تونیک

	اخته قبل از آروماتراپی	اخته بعد از آروماتراپی	خروس غیراخته قبل از آروماتراپی	خروس غیراخته بعد از آروماتراپی	SEM
مدت زمان TI	a72/3	b42/3	a70/3	a77/3	07/0
دفعات لازم برای القای TI	ab83/1	b33/1	a43/2	b42/1	35/0

میانگین‏های هر ردیف با حروف لاتین بالانویس متفاوت، تفاوت آماری معنی‏داری دارند (05/0≥P).

داده‏ها به صورت لگاریتمی تبدیل داده شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

جدول 2- اثر اصلی آروماتراپی (LSMeans) بر متغیرهای بیوشیمیایی خون 0≥P) و اوره سرمی (05/0≥P) گردید.

	قبل از آروماتراپی	بعد از آروماتراپی	SEM
گلوکز (mg/dL)	B31/190	A56/256	52/13
پروتئین کل (g/dL)	B44/5	A83/8	47/0
اوره (mg/dL)	b11/4	a28/6	58/0
آلبومین (g/dL)	89/3	99/4	48/0
کلسترول (mg/dL)	97/90	78/110	68/7
کلسیم (mg/dL)	21/11	51/10	24/0
تری‎گلیسیرید(mg/dL)	59/78	74/99	96/7

میانگین‏های هر ردیف با حروف لاتین بزرگ بالانویسی شده تفاوت آماری معنی‏داری دارند (01/0≥P).

میانگین‏های هر ردیف با حروف لاتین کوچک بالانویسی شده تفاوت آماری معنی‏داری دارند (05/0≥P).

جدول 3- اثر اصلی اخته‎سازی بر متغیرهای بیوشیمیایی سرم خون

	اخته	غیراخته
اوره (mg/dL)	b64/0±11/4	a52/0±28/6
گلوکز (mg/dL)	81/14±24/242	09/12±62/204
تری‏گلیسرید (mg/dL)	72/8±79/94	12/7±54/82
کلسترول (mg/dL)	42/8±94/109	87/6±82/91
آلبومین (g/dL)	52/0±01/5	43/0±87/3
پروتئین (g/dL)	52/0±34/7	42/0±92/6
کلسیم (mg/dL)	27/0±93/10	22/0±80/10

میانگین‏های هر ردیف با حروف لاتین بالانویس متفاوت، تفاوت معنی‏داری دارند (05/0≥P).

بحث و نتیجه­گیری

اسانس‏های روغنی به شکل مکمل افزودنی به جیره و یا خوراندن اجباری به طیور در پژوهش‎های پیشین به دفعات مورد مطالعه قرار گرفته است، ولی به کاربرد اسانس‎ها به شکل دریافت از طریق حس بویایی در حیوانات کمتر پرداخته شده است(3). نتایج پژوهش حاضر نشان داد که در شرایط بدون آروماتراپی، کم بودن تعداد دفعات لازم برای القای بی‏تحرکی در نرهای غیراخته نسبت به اخته‎ها حداقل به لحاظ عددی(83/1 در مقابل 43/2؛ (05/0<P)، جدول 1)، ممکن است دلالت بر بیشتر بودن شدت ترس و تنش القا شونده در خروس غیراخته‎ ‏نماید؛ به طوری که بنا به نتایج یک مطالعه پیشین، میزان تنش القا شده بر اساس شاخص نسبت هتروفیل به لنفوسیت(H/L) نیز در خروس‎ها بیشتر عنوان شده است(34). گمان می‏رود که کاسته شدن از زمان بی‏تحرکی تونیک در پرندگان آروماتراپی شده‏ی اخته، با سازش‎پذیر بودن بی‏تحرکی تونیک مرتبط باشد. به عنوان مثال در طی TI پرنده با به خواب زدن خود سعی می‏نماید ضربان قلب خود را کاهش دهد و با کاستن از مصرف انرژی، خود را برای فرار از دست‌ شکارگر و پاسخ به تحریکات شرطی نشده ناگوارتر آتی آماده نماید(30، 8). پرنده آروماتراپی شده‏ای که تحت القای TI قرار می‏گیرد، احتمالاً در یک وضعیتی وارد مراحل بی‏تحرکی تونیک می‏شود که مراحل سازواری خود را آغاز نموده است. احتمالاً آروماتراپی کمک نموده است تا طول دوره به خواب‏ زدن پرنده کاهش یابد و در نتیجه هر چه سریع‏تر به وضعیت هوشیاری برگردد و به تبع آن طول دوره TI کاهش یابد. بررسی فعالیت الکتریکی مغز در طول بی‏تحرکی تونیک و همچنین در طی آروماتراپی ممکن است در تفسیر نتایج پژوهش حاضر کمک‎بخش باشد. گزارش شده است که در الکتروانسفالوگرافی مرغ بالغ در حالت عدم تحرک تونیک، دوره‎ی 30 ثانیه‏ای بلافاصله بعد از القای TI با الگوی موجی سریعی مشخص می‎شود که نشان دهنده‎ی برانگیختگی بالا می‏باشد، ولی با پیشروی پاسخ TI یک الگوی غیرفعال موج آهسته‎ای(آلفا و تتا)(slow-wave, deactivated pattern) غالب می‏شود(30). گزارش شده است که در هنگام ارائه رایحه‎ها، فعالیت ریتم‎هایآلفا و تتای الکتروانسفالوگرافی(مرتبط با افزایش خواب‎آلودگی) به طور معنی‎داری افزایش می‎یابد(43).بنابراین ممکن است که آروماتراپی منجر به گذار سریع از مرحله اول پاسخ بهTI (دوره برانگیختگی بالا) شود که در آن نرخ ضربان قلب و امواج با طول موج بالا غالب می‎باشند؛ با این حال مطالعات بیشتری در این مورد لازم است. باید توجه داشت که تأثیرات روانی اسانس‎های مختلف بسته به ترکیبات فعال موجود در آن ممکن است متفاوت باشد. به عنوان مثال در مطالعه‎ای گزارش شد که استنشاق اسانس اسطوخودوس و رزماری به ترتیب منجر به افزایش و کاهش ریتم آلفا در لوب قدامی مغز(Frontal alpha power) می‏شود که به ترتیب به افزایش خواب‎آلودگی و افزایش هوشیاری دلالت می‎نمایند. بنابراین اسانس رزماری بر خلاف اسطوخودوس، به عنوان یک بوی هشیاری ‎بخش(Alerting aroma) تلقی شده است(49، 15). در پژوهش حاضر همسو با نتایج برخی مطالعات دیگر(44، 13، 12) غلظت گلوکز پلاسمایی در اخته‏ها تغییر معنی‏داری نیافت، ولی به لحاظ عددی در اخته‏ها بالاتر بود(06/0=P). گزارش شده است که با کاشت تستوسترون به اخته‏ها غلظت گلوکز خون افزایش می‎یابد که در نتیجه بر نقش تستوسترون در افزایش گلوکز خون تأکید نمودند(12). بنابر این یافته­هایChen و همکاران(12) در تضاد با نتایج حاضر است که در آن اخته‏ها(با مقادیر کاهش‌یافته‌ای از تستوسترون) به طور غیرمعنی‏داری گلوکز خون بالاتری را در مقایسه با خروس‏های غیراخته نشان دادند. سطوح بالای گلوکز می‏تواند تخریب اسید چرب برای فراهمی انرژی را مهار نموده و ذخیره چربی در بدن را تسریع بخشد(9). بنابراین با توجه به افزایش ذخایر چربی لاشه در اثر اخته‏سازی(11، 6)، ممکن است که افزایش گلوکز خون قابل توجیه باشد.در پژوهش حاضر اخته کردن منجر به کاهش سطوح اوره خون گردید(جدول 2). در مطالعه‎ای گزارش شد که سطوح ازت اوره‎ای خون می‏توند به عنوان شاخصی از استفاده و به کارگیری از اسیدهای آمینه مختلف در جوجه‏های گوشتی در نظر گرفته شود؛ به طوری که در هنگام مکمل‎سازی متیونین و گلایسین، ضمن افزایش عملکرد بدنی، سطوح اوره‎ای خون در طی سنجش پس از دوره‏ای از گرسنگی کوتاه‏مدت کاهش نشان می‏دهد(16). بنابراین با توجه به کاهش اوره در اخته‏ها نسبت به گروه شاهد، ممکن است چنین انگاشته شود که اخته‏ها توانسته باشند از اسیدهای آمینه خوراک استفاده بهتری نسبت به خروس‎های غیراخته داشته باشند.در مطالعه حاضر اخته‏سازی تأثیر معنی‏داری بر تری‏گلیسیرید و کلسترول پلاسمایی نشان نداد، هر چند که به طور عددی(05/0<P) منجر به کاهش سطوح کلسترول و تری‏گلیسیرید پلاسمایی شد. ناهمسو با نتایج پژوهش حاضر، گزارش شده است که اخته‎سازی منجر به افزایش سطوح تری‏گلیسیریدهای پلاسمایی خروس‏ها شده است(13، 12). هم­چنین گزارش شده است که اخته‏ها سطوح کلسترول بالاتری را نسبت به خروس‏های اخته نشده نشان می‏دهند(44، 13). اختلاف در نوع تغذیه پرنده‎ها و سامانه پرورشی ممکن است در این عدم تطابق بین نتایج مطالعات نقش داشته باشد. در پژوهش حاضر آروماتراپی منجر به افزایش سطوح گلوکز و پروتئین کل پلاسمایی گردید که با نتایج سایر محققین(20، 3) در تضاد است.به عنوان مثال، نشان داده شد که آروماتراپی با ژرانیول به مدت 30 روز منجر به تغییر سطوح گلوکز خون نمی‏شود(3). اثرات ضد هایپرگلیسمیکی عصاره شمعدانی هندی به مهار آلفاگلوکوزیداز تحت شرایط دیابتی(20)، افزایش ساخت و ترشح انسولین و یا افزایش در مصرف گلوکز محیطی(1) نسبت داده شده است. اختلاف در زمان خون‏گیری از پرنده‏ها ممکن است در عدم تطابق بین نتایج مطالعات نقش داشته باشد. در پژوهش حاضر افزایش مشاهده شده در گلوکز خون در اثر آروماتراپی، ممکن است ناشی از تحریک شدن اپی‏نفرینی یا گلوکوکورتیکوییدها در خون پرنده باشد(14، 9). با این حال، گزارش شده است که آروماتراپی طولانی‏مدت موش‎های آزمایشگاهی با اسانس لیمو(10) مشابه با بوی شکارگران(38)، ضمن کاهش سطوح کورتیکوسترون، منجر به افزایش اضطراب در آزمون پلاس ماز می‏شود. در پژوهش این محققین، علت عدم افزایش کورتیکوسترون ضمن واکنش‎های اضطرابی، مزمن بودن تنش ناشی از استنشاق اسانس عنوان شده است. به طوری که مشخص است که تنش حاد محور هیپوتالاموس-هیپوفیز- آدرنال را فعال ساخته و در خلال چند دقیقه منجر به افزایش کورتیکوسترون پلاسمایی می‏شود؛ با این حال، تنش مزمن می‏توانددر هنگام خفیف بودن ایجاد عادت و سازگاری نماید(تولید کورتیکوسترون در سطوح پلاسمایی معادل با گروه شاهد) و در هنگام قوی‏تر بودن تنش منجر به ضعف و خستگی تولید آدرنال(سطوح کورتیکوسترون پایین‏تر از گروه شاهد) شود که مورد اخیر معمولاً با کاهش وزن و مهار رفتاری همراه است(41). با این حال، در مطالعه‎ای نشان داده شد که هنگامی که موش‎های نر به مدت 1 تا 2 ساعت در معرض اسانس لیمو قرار گرفتند، هیچ گونه علائمی از افزایش کورتیکوسترون مشاهده نگردید(2) که نشان می‏دهد که آروماتراپی فاقد اثرات تنش‎زایی است. هر چند در مطالعه حاضر سطوح کورتیکوسترون مورد سنجش قرار نگرفت، ولی با توجه به سطوح سایر متغیرهای خونی به نظر می‎رسد که سطح کورتیکوسترون پلاسمایی افزایش یافته باشد؛ با وجود این، از آن جایی که کاهشی در وزن بدن پرنده‏ها در اثر آروماترپی مشاهده نمی‏شود، تنش احتمالی از نوع مزمن همراه با خستگی آدرنال نبوده است. هم­چنین باید توجه داشت که اثرات آرام‏بخشی استنشاق اسانس‎ها ممکن است مستقل از هورمون کورتیکوسترون و با توجه به تعدیل جنبه‏های هدونیک(تأثیر بر مدارهای درک احساسات مطلوب و یا غیرمطلوب) آن‏ها صورت گرفته باشد(46). در مطالعه حاضر آروماتراپی تأثیر معنی‏داری بر سطوح کلسترول و تری‏گلیسرید خون نداشته است که با نتایج Adeneye وAgbaje(1) همسو بود. در پژوهشی دیگر نشان داده شد که استنشاق ژرانیول یا اسانس شمعدانی هندی، با مهار آنزیم یک آنزیم کلیدی در ساخت کلسترول کبدی(3- هیدروکسی 3-متیل گلوتاریل کوآنزیم A ردوکتاز) کلسترول خون را کاهش می‏دهد، ولی بر غلظت تری‏گلیسیرید سرمی تأثیر معنی‏داری نداشته است(3). پروتئین و گلوکز هر دو به عنوان ماده فعال اسمزی در طیور عمل می‎کنند(18)، بنابراین با توجه به افزایش هم­زمان پروتئین و گلوکز خون در اثر استنشاق اسانس زنجبیل، احتمال می‎رود که آروماتراپی منجر به افزایش فشار خون شده باشد. هم­چنین گزارش شده است که استنشاق اسانس‎ها فشار خون و فعالیت سمپاتیکی کلیوی را افزایش می‏دهد که این ایده را تقویت می‏نماید که اجزای فرار و بسیار چربی‎دوست موجود در اسانس‏ها از سد خونی-مغزی عبور نموده و در سطح سامانه عصبی مرکزی عمل می‏کنند(47). این استنباط با نتایج برخی محققین در تضاد است که آروماتراپی را در بهبود فشار خون مفید گزارش نموده‎اند(24). هم­چنین در یک مقاله اخیر، اثربخشی آروماتراپی در کاهش فشار خون مورد تأیید قرار نگرفته است(28) و بنابر این نیاز است این ارتباط مورد مطالعه دقیق‎تری قرار گیرد. در مورد ارتباط فشار خون و بی‎تحرکی تونیک چنین گزارش شده که افزایش فشار خون در ناحیه سینوآئورتیک یا تحریک عصب سینوسی، می‏تواند منجر به افت تون عضله مخطط، افت فشار خون و تمایل به خواب گردد. در خرگوش نیز در حین القای TI فشار خون بالا رفته و سپس در طول رفلکس بی‏تحرکی، افت فشار خونی در عضلات مخطط وجود خواهد داشت(7). هم­چنین در مراحل اول القای TI در مقایسه با حالت خاتمه آن(برگشت به وضعیت ایستادن)، تحریک رفلکس بارورسپتوری و تون سمپاتیکی شدیدتر می‏باشد(21) که ممکن است دلالت بر این نماید که فعالیت بارورسپتوری یا یک رفلکس مشابه قلبی-عروقی در آغاز TIنقش داشته باشد(21). بنابراین کاهش تعداد دفعات لازم برای القای TI و القای زود هنگام TI در خروس‎های آروماتراپی شده را ممکن است بتوان به تغییرات فشار خون نسبت داد. در پایان نتیجه‏گیری می‏شود که آروماتراپی منجر به القای وضعیت خواب‎آلودگی در پرنده شده و در نتیجه ممکن است جمع‏آوری طیور را تسهیل نماید. با این حال، پیشنهاد می‏گردد اثر آروماتراپی پیش از کشتار بر شاخص‎های دیگر تنش و کیفیت گوشت طیور نیز مورد مطالعه قرار گیرد.

مراجع

1.Adeneye, A.A., Agbaje, E.O. (2007). Hypoglycemic and hypolipidemic effects of fresh leaf aqueous extract of Cymbopogon citratus Stapf. In rats. J.Ethnopharmacol., 112(3); 440-444.

2.Aloisi, A. M., Ceccarelli, I., Masi, F., Scaramuzzino, A. (2002). Effects of the essential oil from Citrus lemon in male and female rats exposed to a persistent painful stimulation. Behavioural Brain Research, 136(1), 127-135.

3.Andrade, B.F.M.T., Braga, C.P., Dos Santos, K.C., Barbosa, L.N., Rall, V.L.M., Sforcin, J. M. (2014). Effect of inhaling Cymbopogon martinii essential oil and geraniol on serum biochemistry parameters and oxidative stress in rats. Biochem. Res. Int., 2014; 1-7.

4.Bagetta, G., Morrone, L.A., Rombolà, L., Amantea, D., Russo, R., Berliocchi, L. (2010). Neuropharmacology of the essential oil of bergamot. Fitoterapia, 81(6); 453-461.

5.Buchbauer, G., Jirovetz, L., Jäger, W. (1991). Aromatherapy: evidence for sedative effects of the essential oil of lavender after inhalation. Z. Naturforsch. C. 46(11-12); 1067-1072.

6.Calik, J., Połtowicz, K., Świątkiewicz, S., Krawczyk, J., Nowak, J. (2015). Effect of caponization on meat quality of Greenleg Partridge cockerels. Ann. Anim. Sci., 15(2); 541-553.

7.Carli, G. (1969). Dissociation of electrocortical activity and somatic reflexes during rabbit hypnosis. Arch. Ital. Biol., 107; 219-234.

8.Carli, G. (1974). Blood pressure and heart rate in the rabbit during animal hypnosis. Electroencephalogr. Clin. Neurophysiol., 37(3); 231-237.

9.Carsia, R. V. (2015). Adrenals. Pages 577-611 in Sturkie’s Avian Physiology, 6th edition, C. G. Scanes, ed. Academic Press, New York.

10.Ceccarelli, I., Lariviere, W. R., Fiorenzani, P., Sacerdote, P., Aloisi, A. M. (2004). Effects of long-term exposure of lemon essential oil odor on behavioral, hormonal and neuronal parameters in male and female rats. Brain Res., 1001(1-2); 78-86.

11.Chen, K.L., Wu, C.P. Chou, R.G.R. (2000). Effect of castration age on growth performance and postmortem change in muscles of Taiwan country chicken. J. Agric. Assoc. China, 1; 54-63.

12.Chen, K.L., Chi, W.T., Chiou, P.W.S. (2005). Caponization and testosterone implantation effects on blood lipid and lipoprotein profile in male chickens. Poul. Sci., 84(4); 547-552.

13.Chen, K.L., Hsieh, T.Y., Chiou, P.W.S. (2006). Caponization effects on growth performance and lipid metabolism in taiwan country chicken cockerels nchu. edu. tw. Asian-Australas. J.Anim. Sci., 19(3); 438-443.

14.Davison, T. F., Rea, J., Rowell, J. G. (1983). Effects of dietary corticosterone on the growth and metabolism of immature Gallus domestlcus. Gen. Comp. Endocrinol., 50(3); 463-468.

15.Diego, M.A., Jones, N.A., Field, T., Hernandez-Reif, M., Schanberg, S., Kuhn, C. (1998). Aromatherapy positively affects mood, EEG patterns of alertness and math computations. Int. J. Neurosci., 96(3-4); 217-224.

16.Donsbough, A.L., Powell, S., Waguespack, A., Bidner, T.D., Southern, L.L. (2010). Uric acid, urea, and ammonia concentrations in serum and uric acid concentration in excreta as indicators of amino acid utilization in diets for broilers. Poult. Sci., 89(2); 287-294.

17.Ettinger, R.H., Thompson, R.W. (1978). The role of dopaminergic systems in the mediation of tonic immobility (animal hypnosis) in chickens. B. Psychonomic Soc., 12(4); 301-302.

18.Filipović, N., Stojević, Z., Milinković-Tur, S., Beer Ljubić, B., Zdelar-Tuk, M. (2007). Changes in concentration and fractions of blood serum proteins of chickens during fattening. Vet. Arh., 77(4); 319-326.

19.Gallup, G. G. (1977). Tonic immobility: The role of fear and predation. Psychol. Rec., 27(1); 41-61.

20.Ghadyale, V., Takalikar, S., Haldavnekar, V., Arvindekar, A. (2012). Effective control of postprandial glucose level through inhibition of intestinal alpha glucosidase by Cymbopogon martinii (Roxb.). Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, Vol. 2012. Article ID 372909, 6 pages, 2012.

21.Hatton, D.C., Webster, D., Lanthorn, T., Meyer, M.E. (1979). Evidence for baroreceptor involvement in the immobility reflex in the rabbit: blood pressure changes during induction and termination.Behav. Neural Boil., 26(1); 89-96.

22.Hennig, C.W. (1980). Biphasic effects of serotonin on tonic immobility in domestic fowl. Pharmacol. Biochem. Behav., 12(4); 519-523.

23.Hennig, C.W., Fazio, J.K., Hughes, C.A., Castaldi, W.R., Spencer, B.D. (1984). Duration of tonic immobility in chickens as a function of alpha-adrenergic receptor stimulation and blockade. Pharmacol. Biochem. Behav., 20(5), 731-738

24.Hongratanaworakit, T. (2004). Physiological effects in aromatherapy. Songklanakarin. J. Sci. Technol., 26(1); 117-125.

25.Hossain, S.J., Hamamoto, K., Aoshima, H., Hara, Y. (2002). Effects of tea components on the response of GABAA receptors expressed in Xenopus oocytes. J. Agric. Food Chem., 50(14); 3954-3960.

26.Hritcu, L., Cioanca, O., Hancianu, M. (2012). Effects of lavender oil inhalation on improving scopolamine-induced spatial memory impairment in laboratory rats. Phytomedicine, 19(6); 529-534.

27.Hughes, R.A. (1982). Anticholinergic drugs, blood-brain-barrier and tonic immobility in chickens. Physiol. Behav., 29(1); 67-71

28.Hur, M.H., Lee, M.S., Kim, C., Ernst, E. (2012). Aromatherapy for treatment of hypertension: a systematic review. J. Eval. Clin. Pract., 18(1); 37-41.

29.Jimbo, D., Kimura, Y., Taniguchi, M., Inoue, M., Urakami, K. (2009). Effect of aromatherapy on patients with Alzheimer's disease. Psychogeriatrics, 9(4); 173-179.

30.Jones, R. B. (1986). The tonic immobility reaction of the domestic fowl: a review. World's poultry science journal, 42(1); 82-96.

31.Jones, R.B., Mills, A.D., Faure, J.M., (1991). Genetic and experiential manipulation of fearrelated behavior in Japanese quail chicks (Coturnkvcoturnix japonica). J. Comp. Psychol., 105; 15-24.

32.Jones, R.B. (1992). The nature of handling immediately prior to test affects tonic immobility fear reactions in laying hens and broilers.Appl. Anim. Behav. Sci., 34(3); 247-254.

33.Kannan, G., Mench, J.A. (1997). Prior handling does not significantly reduce the stress response to pre-slaughter handling in broiler chickens. Appl. Anim. Behav. Sci., 51; 87-99.

34.Khajavi, M., Rahimi, S., Hassa, Z.M., Kamali, M.A., Mousavi, T. (2003). Effect of feed restriction early in life on humoral and cellular immunity of two commercial broiler strains under heat stress conditions. Br. Poult. Sci., 44; 490-497.

35.Komiya, M., Takeuchi, T., Harada, E. (2006). Lemon oil vapor causes an anti-stress effect via modulating the 5-HT and DA activities in mice. Behav. Brain Res., 172(2); 240-249.

36.Knowles, T.G., Broom, D.M. (1990). The handling and transport of broilers and spent hens. Appl. Anim. Behav. Sci. 28; 75-91.

37.Marin, R.H., Freytes, P., Guzman, D., Jones, R.B. (2001). Effects of an acute stressor on fear and on the social reinstatement responses of domestic chicks to cagemates and strangers. Appl. Anim. Behav. Sci., 71(1); 57-66.

38.McGregor, I. S., Dielenberg, R. A. (1999). Differential anxiolytic efficacy of a benzo diazepine on first versus second exposure to a predatory odor in rats. Psychopharmacology, 147(2); 174-181.

39.Mitchell, M.A., Kettlewell, P.J. (1998). Physiological stress and welfare of broiler chickens in transit: Solutions not problems. Poult. Sci. J., 77; 1803-1814.

40.Nicol, C.J., Scott, G.B. (1990). Pre-slaughter handling and transport of broiler chickens. Appl. Anim. Behav. Sci., 28; 57-73.

41.Retana-Marquez, S., Bonilla-Jaime, H., Vazquez-Palacios, G., Dominguez-Salazar, E., Martinez-Garcia, R., Velazquez-Moctezuma, J. (2003). Body weight gain and diurnal differences of corticosterone changes in response to acute and chronic stress in rats. Psychoneuroendocrinology, 28(2); 207-227.

42.Rikimaru, K., Takahashi, H., Nichols, M.A. (2011). An efficient method of early caponization in slow-growing meat-type chickens. Poult. Sci. J., 90(8); 1852-1857.

43.Sawada, K., Koyama, E., Kubota, M., Hayashi, I., Komari, R., Inui, M., Torii, S. (1992). Effects of odors on EEG relaxation and alpha power. Chem. Senses, 17; 88.

44.Shao, Y., Wu, C., Li, J., Zhao, C. (2009). The effects of different caponization age on growth performance and blood parameters in male Tibetan chicken. Asian J. Anim.Vet. Adv., 4(5); 228-236.

45.Shaw, D., Annett, J.M., Doherty, B., Leslie, J.C. (2007). Anxiolytic effects of lavender oil inhalation on open-field behaviour in rats. Phytomedicine, 14(9); 613-620.

46.Sewards, T. V., Sewards, M. (2002). Separate, parallel sensory and hedonic pathways in the mammalian somatosensory system. Brain Res. Bull., 58(3); 243-260.

47.Tanida, M., Niijima, A., Shen, J., Nakamura, T., Nagai, K. (2005). Olfactory stimulation with scent of essential oil of grape fruit affects autonomic neurotransmission and blood pressure. Brain Res., 1058(1-2); 44-55.

48.Tsang, H.W., Ho, T.Y. (2010). A review of the anxiolytic effects of aromatherapy in rodents. Rev. Neurosciences, 21(2); 141-152.

49.van Toller, S. (1988). Emotion and the brain. In: Engen, T., van Toller, S. & Dodd, G. H. (Eds.) Perfumery: The Psychology and Biology of Fragrance. London: Chapman & Hall. pp: 79-90.

50.Wallnau, L.B., Bordash, G.D., Corso Jr, P. (1981). The effects of tryptophan and manipulations of serotonergic receptors on tonic immobility in chickens. Pharmacol. Biochem. Behav., 14(4); 463-468

51.Wilkinson, S., Aldridge, J., Salmon, I., Cain, E., Wilson, B. (1999). An evaluation of aromatherapy massage in palliative care. Palliat. Med., 13(5); 409-417.