سیر تحول شخصیت و شخصیت پردازی در سه رمان منتخب جنگ (دفاع مقدس) دهۀ شصت تا نود

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 3، دوره 12، شماره 43، فروردین 1399، صفحه 61-94   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.672386

نویسندگان

علی محمدیان¹؛ جهانگیر صفری^{* 2}؛ اسماعیل صادقی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی- ادبیات معاصر،دانشگاه شهرکرد، شهرکرد،ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

چکیده

با شروع جنگ تحمیلی نوع ادبی به ویژه «رمان جنگ» شکل و نضج گرفت، که در طول سه دهۀ شصت تا نود با فراز و نشیب­ های فراوانی روبرو بوده؛ به نحوی که طی این سه دهه ضمن برخورداری از نگاه مثبت اندیش، منفی­ نگر و بینابین نویسندگان آنان به پدیده جنگ از لحاظ عناصر داستانی به خصوص در زمینۀ تکنیک شخصیت و شخصیت­ پردازی سیر تحولی به سمت تکامل پیموده است. با توجه به اهمیت این عنصرمهم داستانی و بررسی سیرتحول آن، در این مقاله با انتخاب سه رمان(نخل­ های بی سر،سفر به گرای 270 درجه، شطرنج با ماشین قیامت) که هریک نمایندۀ یک دهه به شمار می­ آیند به روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده است. نویسندگان این رمان­ ها با انتخاب اشخاص و افراد مورد نظر خود به عنوان شخصیت­ های داستانی ضمن ایجاد انسجام داستانی، نکته­ های پنهان وناپیدای شخصیت­ ها وجامعۀ پیرامون شان را به صورت واقعی، عینی و ملموس نشان می­دهند. همچنین آنان در پرداخت شخصیت­ های داستانی خود ازدو روش مستقیم (توصیفی) ویا غیر مستقیم (نمایشی) و یا هر دو در قالب گفتار، رفتار، توصیف قیافۀ ظاهری و نام استفاده کرده­اند. یافته­ ها نشان می­دهد، شخصیت­ های داستانی در دهۀ اول بیشتر قالبی، نوعی و در حد تیپ هستند در حالی که شخصیت­ های داستانی دو دهۀ بعد از پویایی و جامعیت بیشتری برخوردارند ودارای شخصیت­ های ملموس­ تری می باشند. رمان­ های جنگ دهۀ هشتاد در پرداخت شخصیت­ ها موفق­تر عمل کرده­اند و در شخصیت­ پردازی غیر مستقیم به عنصر گفت­وگو و رفتار بیشترین توجه را داشته­ اند.

کلیدواژه‌ها

رمان جنگ؛ شخصیت و شخصیت پردازی

مراجع

1. احمدزاده، حبیب (1386) شطرنج با ماشین قیامت، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سوره ی مهر.
2.  اخوت، احمد (1370) دستور زبان داستان، چاپ اول، تهران: برگ.
3. ایرانی، ناصر (1366) داستان، تعاریف، ابزارها و عناصر، چاپ اول، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
4. بارونیان، حسن (1387) شخصیت­پردازی در داستان­های کوتاه دفاع مقدس، چاپ اول، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش­های دفاع مقدس.
5. براهنی، رضا (1368) قصه ­نویسی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات البرز.
6.  بیشاب، لئونارد (1378) درس­هایی دربارۀ داستان نویسی، ترجمه محسن سلیمانی، چاپ اول، تهران: سوره.
7.  پارسی نژاد، کامران (1378) ساختار و عناصر داستان، تهران: انتشارات حوزه ی هنری.
8.  حنیف، محمد (1389) جنگ از سه دیدگاه، نقد و بررسی 20 رمان و داستان بلند جنگ، چاپ اول، تهران: نشر صریر.
9.  ــــــــــــــــــــ (1389) کندوکاوی پیرامون ادبیات داستانی جنگ و دفاع مقدس، تهران: صریر.
10. 10.  خادمی کولایی، مهدی (1391) فرهنگ داستان­ نویسان دفاع مقدس، تهران: سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران، معاونت پژوهشی و ارتباطات فرهنگی، نشر شاهد.

11. داد، سیما (1375) فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ سوم، تهران: مروارید.

12. دستغیب، عبدالعلی (1379) به سوی داستان­نویسی بومی، چاپ اول، تهران: انتشارات سوره.

1. 13.  ــــــــــــــــــ (1383) کالبدشناسی رمان معاصر ایران: انتشارات سوره.

14. دقیقیان، شیرین دخت (1371) منشا شخصیت در ادبیات داستانی، چاپ اول، تهران: مؤلف.

1. 15.  دهقان، احمد (1375) سفر به گرای 270 درجه، چاپ تهران: (شورای مقاومت)، صریر.
2. 16.  زارفا، میشل (1386) جامعه ­شناسی ادبیات داستانی (رمان و واقعیت اجتماعی)، ترجمه نسرین پروینی،تهران: نشر سخن.
3. 17.  زاهدی مطلق، ابراهیم (1386) نسل باروت، گفت­وگو با نویسندگان دفاع مقدس، چاپ اول، تهران: انتشارات صریر.

18. سرشار، محمدرضا (1370) نیم نگاهی به هشت سال قصه جنگ، چاپ اول، تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.

19. ــــــــــــــــــ (1377) الفبای قصه نویسی، ج 2، تهران: انتشارات پیام آزادی.

1. 20.  ـــــــــــــــــ (1381) در مسیر تندباد، تهران: پیام آزادی.
2. 21.  ـــــــــــــــــ (1387) ورود نویسنده به ساحت داستان و خروج شخصیت­ ها از آن، تهران: پیام آزادی.
3. 22.  سلیمانی، بلقیس (1380) تفنگ و ترازو، نقد و تحلیل رمان­ های جنگ، چاپ اول، تهران: نشر روزگار.

23. سلیمانی، محسن (1369) چشم در چشم آینه، تهران: امیرکبیر.

1. 24.  ــــــــــــــــ (1369) رمان چیست؟، چاپ دوم، تهران: نی.

25. ــــــــــــــــ (1376) فن داستان­نویسی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.

26. ــــــــــــــــ (1388) از روی دست رمان نویس، چاپ اول، تهران: هنر اسلامی.

27. سیگر، لیندا (1380) خلق شخصیت های ماندگار، ترجمه عباس اکبری، چاپ دوم، تهران: سروش.

28. شوهانی، علیرضا (1393) بررسی ده رمان دفاع مقدس، ایلام: انتشارات جوهر حیات حوزه هنری.

29. عبدالحسینی، سهیلا (1380) از نگاه آیینه، (مجموعه نقد رمان)، چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز تحقیقات اسلامی جانبازان، دفتر هنر و ادبیات ایثار.

30. عبداللهیان، حمید (1381) شخصیت و شخصیت­ پردازی در داستان معاصر، تهران: نشر آن.

1. 31.  فراست، قاسمعلی (1363) نخل های بی سر، تهران، انجام کتاب.
2. 32.  فورستر، ادوارد مورگان (1369) جنبه های رمان، ترجمه ابراهیم یونسی، چاپ چهارم، تهران: نشر نگاه.
3. 33.  کوندرا، میلان (1388) هنر رمان، ترجمه پرویز همایون پور، چاپ دوم، تهران: گفتار.
4. 34.  موام، سامرست (1370) دربارۀ رمان و داستان کوتاه، ترجمه کاوه دهگان، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی.

مقالات

1. سعیدی، مهدی (1385) رویکردهای عمدۀ ادبیات داستانی جنگ، ماهنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، پاییز در زمستان، شمارۀ 7، صص. 21-36.
2. شوهانی، علیرضا (1389) سیری در رمان جنگ دهۀ 60، مجله تاریخ ادبیات، شمارۀ3، ص 65.
3. عبداللهیان، حمید (1380) شیوه ­های شخصیت پردازی، فصلنامۀ ادبیات داستانی، شمارۀ 54، سال نهم، ص 62.   
4. عبداللهیان، حمید (1381) داستان و شخصیت­پردازی در داستان، مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران صص409-425.