رویارویی سنایی و حافظ با جریان تصوف

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 12، دوره 14، شماره 53، فروردین 1399، صفحه 287-298   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مطلب غفاری¹؛ رضا حیدری نوری²؛ منیژه فلاحی³

¹دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه، ایران

چکیده

در این پژوهش تلاش شده است که تشابهات و تفاوت‌های رویکرد سنایی و حافظ در زندگی، شعر و نگرش صوفیانه بررسی شود؛ در اصل «تصوف» متغیر مستقل، و نحوه مواجهه سنایی و حافظ با آن متغیر وابسته این تحقیق را تشکیل می‌دهد. روح عرفان و معنویت برخاسته از تجربه‌های معنوی در زندگی و آثار هر دو شاعر متجلی است اما گواه صادقی بر انتساب هیچ یک به فرقه‌ها و سلسله‌های رسمی صوفیه یافت نشده و طریقت صوفیانه آن‌ها فرد-محور و مختص به خود آنان بوده و آنان را از سایر اشکال حیات اجتماعی نظیر شاعری و... دور نمی‌کرده است. از محتوای شعر و شیوه زندگی آزادانه آن‌ها نیز می‌توان تمایل به روح و پیام ملامتیه و قلندریه را دریافت کرد. سنایی پیش قراول ورود به موضوعات عرفانی در شعر است و حضور شاعرانه او سبب تحولی در فضای ادبیات فارسی از لحاظ فرم و محتوا شده است.

کلیدواژه‌ها

تصوف؛ سنایی؛ حافظ؛ اصطلاحات؛ فرقه

مراجع

جامی، عبدالرحمان. 1373ش، نفحات الانس، تصحیح توحیدی پور، تهران: انتشارات محمودی.

حافظ، شمس الدین محمد. 1379ش، دیوان حافظ، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: انتشارات زوار.

رزمجو، حسین. 1375ش، انسان آرمانی و کامل، تهران: انتشارات امیرکبیر.

زرین کوب، سید عبدالحسین. 1369ش، جست‌وجو در تصوف ایران، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.

سجادی، سید ضیاءالدین. 1373ش، مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، چاپ سوم، تهران: سمت.

سنایی، مجدالدین. 1336ش، دیوان سنایی، تصحیح مظاهر مصفا، تهران: امیرکبیر.

سنایی، مجدالدین. 1369ش، حدیقةالحقیقة، تصحیح مدرس رضوی، بی جا: بی نا.

سنایی، مجدالدین. 1380ش، مثنوی‌های سنایی، تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

صفا، ذبیح الله. 1378ش، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر.

هجویری، علی بن عثمان. 1378ش، کشف المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، تهران: طهوری.