بررسی جنبه های غنایی سیمای زن در ادبیات مکتب خانه ای ایران

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 3، دوره 9، شماره 33، بهمن 1398، صفحه 43-58   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نسرین جبارخلجی بناب¹؛ عزیز حجاجی کهجوق^{* 2}؛ آرش مشفقی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران

چکیده

یکی از راه های دسترسی به ادبیات عامه در ایران ادبیات مکتب خانه ای است که بر مبنای ادبیات شفاهی بوده، به صورت مکتوب در آمده و در مکتب خانه های قدیم به محصلان آموزش داده می شد. از آن جا که زن یکی از مهم ترین موضوعات ادب و هنر سراسر گیتی است، بررسی جنبه های غنایی سیمای زن در آثار مکتب خانه ای از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. هدف از این پژوهش که به روش مطالعۀ کتابخانه ای و بر اساس رویکرد توصیفی- تحلیلی صورت گرفته، بررسی جنبه های غنایی سیمای زن در ادبیات مکتب خانه ای می باشد. بر این اساس 27 قصۀ مکتب خانه ای که سیمای غنایی زن در آن ها مشهود است، به عنوان جامعۀ آماری انتخاب گردیده و مورد مطالعه قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که پر بسامدترین جنبۀ غنایی سیمای زن در ادبیات مکتب خانه ای ستایش زیبایی های جسمانی اوست. عشق نیز اصلی ترین درون مایۀ غنایی سیمای زن در منظومه های عاشقانه می باشد. توبه، مرثیه سرایی، تفاخر، عشوه گری، شادخواری و نفرین از جنبه هایی هستند که با بسامد کم تر سیمای غنایی زن را تشکیل می دهند.

کلیدواژه‌ها

ادبیات عامیانه؛ ادبیات مکتب خانه ای؛ ادبیات غنایی؛ جنبه های غنایی؛ زن

مراجع

1. اسکویی، نرگس (1384)، «صائب تبریزی و مکتب جمال در عرفان اسلامی»، کیهان فرهنگی، شمارۀ 231 و232، صص 81-76.
2. اشرف‌زاده، رضا، حاجت‌پور، مژگان (1389)، «بررسی توبه در شعر عطار نیشابوری»، نشریۀ دهخدا، شمارۀ 5، صص 187-167.
3. انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1381)، جان عاریت، فرهنگ عامه، پژوهش‌های ادبی، مردم‌شناسی، به کوشش میهن صداقت‌پیشه، تهران: نشر و پژوهش فرزانفر.
4. بیات، حسین (1389)، «محوریت قهرمانان در قصـه‌های عامیـانه»، نقد ادبـی، شمارۀ 12و11، صص 116-87 .
5. پورنامداریان، تقی (1380)، در سایۀ آفتاب، تهران: سخن.
6. پیروز، غلامرضا (1381)، «ادبیات غنایی و جلوه های آن در ایران پیش از اسلام»، پژوهش‌نامۀ علوم انسانی و اجتماعی، سال 2، شمارۀ 6 و 7، صص 65-35 .
7. حجازی، بنفشه (1381)، ضعیفه، بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر صفوی، تهران: قصیده سرا.
8. حسینی کازرونی، سیداحمد (1374)، عشق در مثنوی معنوی، همراه بـا پژوهشی در شعر فارسی، تهران: زوار.
9. حیدریان، حسن (1390)، «بررسی توبه در مثنوی معنوی»، فصل‌نامۀ زبـان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد سنندج، سال 3، شمارۀ 6، صص 157-127.
10.  خراسانی، صائمه، حیدری نوری، رضا (1397)، «تحلیل فراوانی انواع ادبی در ادبیات مکتب‌خانه‌ای ایران»، فصل‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 48، صص 133-111.
11.  خزانه دارلو، محمدعلی (1375)، منظومه‌های فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
12.  ذوالفقاری، حسن (1391)، ادبیات مکتب‌خانه‌ای ایـران، تهـران: رشـدآوران.
13. ------------ (1392)، یک صد منظومۀ عاشقانۀ فارسی، تهران: نشر چرخ.
14. ریتر، هلموت (1379)، دریای جان، ترجمۀ مهر آفاق بایبوردی، مشهد: انتشارات بین المللی الهدی.
15.  زرقانی، سید مهدی (1388)، «طرحی برای طبقه بندی انواع ادبی در دورۀ کلاسـیک»، پژوهش‌های ادبـی، سـال 6، شمارۀ 24، صص 106 -81 .
16.  ستاری، جلال (1375)، عشق صوفیانه، تهران: مرکز.
17.  شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1381)، «نکته‌های نویافته دربارۀ خاقانی»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شمارۀ 185، دورۀ 45، صص 6-1.
18.  شمیسا، سـیروس (1381)، شاهـدبازی در ادبیـات فارسـی، تهـران: فـردوس.
19.  صافی، امین‌الدین محمد (1386)، بهرام و گل‌اندام، به کوشش حسن ذوالفقاری و پرویز ارسطـو، تهران: چشمه.
20.  عطار نیشابوری، فریدالدین (1384)، منطق الطیر، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعـی کـدکنـی، تهران: سخن .
21.  غزالی، احمد (1359)، سوانح العشاق، به تصحیح نصرالله پورجوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
22.  قنبری، محمدرضا (1386)، «نگاهی به مکتب‌خانه‌«، فرهنگ مردم ایران، سال 4، شمارۀ 9، صص 139-119.

23-  نصر، زهرا (1382)، «تحلیلی بر جایگاه و موقعیت زن در منظومه‌های غنایی، تعلیمی و عرفانی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورۀ 2، ش 32 و 33، صص 187-169.