تحلیل و بررسی ترانه معاصر فارسی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 5، دوره 9، شماره 33، بهمن 1398، صفحه 71-80   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید مهدی موسوی میرکلائی¹؛ ایرج مهرکی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

چکیده

در ادب فارسی ترانه همواره اصطلاحی عام بوده است که بر انواع قالب‌های شعریِ ملحون یا همراه موسیقی به ویژه فهلویات، دوبیتی، رباعی، و بیت اطلاق می‌شده است. « فهلویات, خسروانی, گلبانگ, تصنیف و .... در گذرگاه تاریخ نام‌های دیگر این صورت شعری بوده‌اند» (بهار: 1344،60). همچنین عده‌ای ترانه (ترانک، ترنگه، ترنگ، رنگ) را از ماده‌ی «تر» در لغت به معنای خرد، تر و تازه و جوان، خوش از ریشه‌ی اوستایی تئورونه گرفته‌اند(داد،1375،68) این اصطلاح، امروزه در میان اهل ادب به‌خصوص مترادف با دوبیتی و در اصطلاح‌ موسیقی نیز معمولاً مترادف با تصنیف، آواز، سرود و نغمه و به‌طور کلی اشعار ملحون به‌کار می‌رود. موسیقی و اولین سند مکتوب در ترانه‌ به نظر کدکنی «به سرودی از باربد، شاعر و موسیقی‌دان دربار خسرو پرویز ساسانی باز می‌گردد» ترانه بعد از گذر از تحولات تاریخی دوران اسلامی، جنگ ها و صلح ها، آرامش ها و جنبش ها به انقلاب اسلامی ایران پیوند خورد و به آنچه امروز شاهد آن هستیم تبدیل شد. زبان ترانه ی امروز صمیمی و همه فهم‌تر شده است که ناشی از تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه اسلامی ست. در این پژوهش تلاش بر آن است که تحولات ترانه‌سرایی با رویکردی جریانشناسانه مورد کنکاش قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

ترانه؛ ترانه سرا؛ تصنیف؛ موسیقی

مراجع

1. انوشه، حسن (1376)، گزیدۀ اصطلاحات مضامین و موضوعات ادب فارسی، جلد دوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
2. برکشلی، مهدی (1383)، موسیقی ایرانی (مجموعه مقالات)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
3. بهار، محمدتقی (1344)، تاریخ تطور شعر فارسی، مشهد: طوس.
4. بینش، تقی (1380)، تاریخ مختصر موسیقی ایران، تهران: هوای تازه.
5. پناهی سمنانی، محمد (1382)، سیری در ترانه و ترانه‌سرایی ایرانی، تهران: نشر علم.
6. پورجوادی، امیرحسین (1385)، نسیم طرب، تهران: فرهنگستان هنر.
7. پورنامداریان، تقی و قدرت الله طاهری (1385)، «نگاهی انتقادی به جریان‌شناسی‌های شعر معاصر ایران»، فصل‌نامۀ علوم انسانی دانشگاه الزهرا، دورۀ 15، شماره 56 و 57، ، صص18-1.
8. جنتی عطایی، ایرج (1384)، مرا به خانه‌ام ببر، به کوشش یغما گلرویی، تهران: دارینوش.
9. حصوری، علی (1378)، سیاوشان، سرفصل سوگ‌آیین‌های لری ، تهران: چشمه.
10.  دهخدا، علی اکبر (1373)، لغت‌نامة دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
11. رضی، احمد،عبدالهیان، فائقه (1392)، «ترانه و ترانه سرایی در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی»، پژوهش‌نامۀ ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال یازدهم، شمارۀ بیستم، صص120-103.
12. روح الامین، محمود (1380)، گسترۀ فرهنگ و فولکلور، تهران: کتاب ماه هنر.
13. داد، سیما (1375)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ دوم، تهران: مروارید.
14. سرامی، قدمعلی (1360)، از خاک تا افلاک، سیری در غزل‌ها و ترانه‌های مولانا، تهران: چاپخانه تابش.
15. سرفراز، اردلان (1377)، سال صفر، تهران: ورجاوند.
16. شاکری، شیوا (1397)، «بررسی ترانه و ترانه­سرایی»، فصل‌نامۀ اورمزد، دورۀ 11، شماره14، صص15-4.
17. شمیسا، سیروس(1363)، سیر رباعی در شعر فارسی، تهران: فردوسی.
18. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1368)، موسیقی شعر، چاپ دوم، تهران: آگاه.
19. قنبری، شهیار (1377)، دریا در من، تهران: جاویدان.
20. کریمی، سعید (1392)، مبانی ترانه‌سرایی، تهران: فصل پنجم.
21. کمارجی، علی (1395)، بنیاد ترانه، تهران: نیماژ.
22. محمدپور، محمد امین (1392)، «بررسی ترانه‌سرایی در ادبیات فارسی تا دورۀ مشروطیت ایران»، فصل‌نامۀ زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال پنجم، ، شماره 14، صص193-179.
23. مراغی، عبدالقادر ابن غیبی حافظ (1370). شرح ادوار، به کوشش تقی بینش، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
24. موسوی میرکلائی، سید مهدی (1390)، تاریخ تحلیلی ترانۀ فارسی، تهران: بوتیمار.
25. میرزایی، حسین، ساداتی، انسیه و دیگران (1390)، «بررسی خرده‌فرهنگ جوانان ایران در محتوای اشعار موسیقی پاپ»، فصل‌نامۀ جامعه‌شناسی مطالعات جوانان، دورۀ دوم، شماره دوم، 158-141.
26. میرصادقی، میمنت (1376)، واژه‌نامۀ هنر شاعری، چاپ دوم تهران: کتاب مهناز.