کهن‌الگوی قهرمان در مقالات شمس تبریزی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 7، دوره 9، شماره 33، بهمن 1398، صفحه 99-107   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه مدرسی^{* 1}؛ سجاد خجسته گزافرودی²

¹استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه، ایران.

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات حماسی، دانشگاه ارومیه، ایران

چکیده

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های متغیر و بارز عرفان و آثار عرفانی و آثار منثور غنایی، کهن‌الگوی قهرمان است. سیر قهرمان نیز از مهم‌ترین مسائل عرفان و آثار منثور غنایی است تا آن‌جا که کهن‌الگوی قهرمان با سیری بغرنج به تکامل شخصیتی نزدیک می‌شود. تکامل شخصیتی قهرمان به اشکال گوناگونی در آثار عرفانی و آثار منثور غنایی به‌ویژه مقالات شمس تبریزی نمود می‌یابد. قهرمان عرفانی در مقالات شمس همچون قهرمان ژانر حماسی، ابزارهای گوناگونی در اختیار دارد، ولی در عین حال با قهرمان حماسی متمایز است. مکمل شخصیت قهرمان در مقالات شمس، سیر عرفانی اوست. او برای رسیدن به تکامل یا وصال باید این سیر را آغاز کند، اما آغاز سیر در مقالات شمس منوط به گذر از مراحل دیگر است. این مراحل، قهرمان را با یک ندای درونی فرامی‌خواند تا آن‌جا که قهرمان دچار یک ناخودآگاهی می‌شود. پس از عبور از مراحل مذکور، قهرمان به سیری پرمانع گام برمی‌دارد؛ این موانع در سیر عرفانی قهرمان متغیّرند و به اشکال گوناگونی در مقابل قهرمان عرفانی قرار می‌گیرند. گاه حرکت قهرمان خود مانعی در مقابل اوست؛ این متغیّر بودن موانع موجب تغیّر شخصیتی قهرمان نیز می‌شود. این پژوهش به شیوة توصیفی- تحلیلی مبتنی بر تحلیل ساخت‌گرایانه با تکیه بر مقالات شمس تبریزی می‌‌کوشد تا کهن‌الگوی قهرمان را در سیر تکاملی مورد مطالعه قرار دهد و به فرضیات تکرار آغاز قهرمان در پایان سیر و عدم ایستایی شخصیت متغیّر قهرمان در سیر تکاملی دست یابد.

کلیدواژه‌ها

قهرمان؛ عرفان؛ سیر؛ متغیر؛ مقالات شمس

مراجع

1. قرآن کریم.
2. برفر، محمد (۱۳۸۹)، آینۀ جادویی خیال، تهران: امیرکبیر.
3. روزبهان بقلی، روزبهان بن ابی نصر (1374)، شرح شطحیات، تصحیح هنری کربن، تهران: کتابخانة طهوری، چاپ سوم.
4. تفضلی، احمد (1385)، مینوی خرد، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: توس، چاپ چهارم.
5. سرانو، میگوئل (1368)، با یونگ و هسه، ترجمة سیروس شمیسا، تهران: فردوس، چاپ دوم.
6. سهروردی، ابوحفص عمربن محمد (۱۳۶۴)، عوارف‌المعارف، ترجمۀ ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: علمی و فرهنگی.
7. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1380)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمة سیدحسین نصر، جلد سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالاعت فرهنگی.
8. شمس تبریزی، محمدبن علی (1391)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح و تعلیق محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی، چاپ چهارم.
9. کمبل، جوزف (۱۳۸۳)، اساطیر مشرق زمین، ترجمۀ علی‌اصغر بهرامی، تهران: جوانه رشد، چاپ اول.
10. --------- (1389)، قهرمان هزار چهره، ترجمة شادی خسروپناه، مشهد: گل‌آفتاب، چاپ چهارم.
11. گورین، ویلفرد. ال و همکاران (1370)، راهنمای رویکردهای نقد ادبی، ترجمة زهرا میهن‌خواه، تهران: اطلاعات.
12. مستوفی قزوینی، حمدالله (1339)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
13. مولوی، جلال‌الدین محمدبن محمد (1382) مثنوی معنوی، تصحیح رینولد. ا. نیکلسون، تهران: هرمس، چاپ اول.
14. نویا، پل (1373)، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمة اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
15. یونگ، کارل گوستاو (1383)، انسان و سمبل‌هایش، ترجمة محمود سلطانیه، تهران: جام، چاپ چهارم.