سبک شناسی متناقض نما در شعر حافظ

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 6، دوره 9، شماره 33، بهمن 1398، صفحه 81-98   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احمد هاشمی¹؛ علی محمد سجادی^{* 2}

¹دانشجوی دورۀ دکترای تخصّصی، گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استاد زبان و ادبیّات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

در ادبیات فارسی محور جمال‌شناسی بر شکستن هنجارها و عادت‌های زبانی در لفظ و معناست که این مهم در آرایة ادبی «متناقض­نما» خود را نشان داده‌است. متناقض­نما یا پارادوکس در شعر حافظ اغلب به صورت فنی، زیبا و البته ظریف و شگفت‌انگیز خودنمایی می‌کند. یعنی از اجتماع امور متضاد و متناقض، تصویری شگفت، هنری و زیبا خلق می‌نماید. این مقاله با هدف بررسی متناقض­نما و گونه‌های آن در شعر حافظ به نگارش درآمده است. روش کار به شیوۀ توصیفی-تحلیلی است. سؤال اصلی تحقیق این است که حافظ از چه شگردهایی در ابداع ترکیبات پارادوکسی بهره گرفته است؟ انواع پارادوکسهای زبانی، فکری و ادبی در دیوان حافظ کدامند؟ نتیجۀ تحقیق بیان می‌دارد پارادوکس در متن و بطن شعر حافظ حضوری فعال دارد و از اصلی‌ترین ویژگی‌های سبک شعر وی به‌شمار می‌آید. التذاذ و آفرینش ادبی، ایجاد امید و حس زیبانگری در فضای ایران بعد ازحمله مغول، هنجارگریزی به هدف ریاستیزی و عرفان ناب و هنری حافظ از عمده عوامل ایجاد متناقض­نما در شعر وی محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

حافظ؛ پارادوکس؛ خلاف آمد؛ تناقض؛ سبک‌شناسی

مراجع

1. قرآن کریم
2. اسلامی ندوشن، محمّدعلی (1378)، سخن‌ها را بشنویم، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ هشتم.
3. پورنامداریان، تقی (1382)، گمشدة لب دریا، تهران: سخن.
4. حافظ، شمس‌الدین محمد (1369)، دیوان حافظ، به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوار.
5. حسین‌پورجافی، علی (1385)، بررسی و تحلیل سبک شخصی مولانا در غزلیات شمس، تهران: سمت.
6. حلبی، علی اصغر (1377)، تاریخ طنز و شوخ‌طبعی، تهران: انتشارات بهبهانی.
7. خلیلی‌جهانتیغ، مریم (1380)، سیب باغ جان (جستاری در ترفندها و تمهیدات هنری غزل مولانا)، تهران: سخن.
8. رازی، نجم­الدین (1372)، مرصاد العباد، اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
9. ---------------- (1385)، طنز حافظ، این کیمیای هستی، به کوشش ولی‌الله درودیان، تبریز: آیدین.
10. شمیسا، سیروس (1370)، بیان، تهران: فردوس.
11. فولادی، علیرضا (1387)، زبان عرفان، قم: انتشارات فراگفت.
12. قربانی، خاور (1385)، بررسی متناقض­نما در آثار عطار نیشابوری، پایان­نامه کارشناسی ارشد، راهنما: تیمور مالمیر، زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان.
13. کمال، مرتضی (1381)، «نگاهی به مبانی پارادوکس در فلسفه و ادب»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شماره 63، دی.
14. مظفّری، علیرضا (1381)، خیل خیال، ارومیه: انتشارات دانشگاه ارومیه.
15. وحیدیان کامیار، تقی (1383)، «زبان چگونه شعر می‌شود؟»، نشریۀعلومانسانی(دانشگاهآزادمشهد)، شمارۀ 4، صص193-181.

9. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1379)، موسیقی شعر، تهران: آگاه، چاپ ششم.