مقایسۀ تطبیقی انواع بینامتنیت ژرار ژنت با نظریة بلاغت اسلامی در فصول شانزدهم و هفدهم اصول الفصول فی حصول الوصول

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

مقاله 6، دوره 3، شماره 8، شهریور 1398، صفحه 104-124   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

سعید عابدینی¹؛ دکترعزیزاله توکلی کافی آباد^{* 2}؛ دکترمحمود صادق زاده³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

²استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

³گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، یزد، ایران.

چکیده

 امروزه پیوند ادبیّات تطبیقی و بینامتنیت دستاوردی جدید است که می­توان در چارچوب الگوها و روش‌های آن، به تحلیل اثر پرداخت. از مهم‌ترین عوامل تحلیل در حوزة ادبیّات تطبیقی، بررسی شباهت‌ها و تأثیرگذاری آثار بر یکدیگر و چگونگی تحقق یا انتقال یک موضوع و درون‌مایه است؛ ولی خوانش بینامتنی دغدغة فرا‌رفتن از بررسی منابع مشابه و تأثیر و تأثر را دارد؛ یک متن بر پایة گفتمانی از پیش موجود، بنا می‌شود و سپس آن گفتمان را از آن خود می‌کند و حتّی موجب دگرگونی معنای متن محوری می‌شود. در جستار پیش رو، با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی تطبیقی وجوه بینامتنی ژنت با نظریۀ بلاغت اسلامی در اصول الفصول می‌پردازیم. بر این اساس انواع بینامتنی آشکار ـ تعمدی، پنهان ـ تعمدی و ضمنی و وجوه تطبیقی آن‌ها در بلاغت اسلامی از جمله تضمین، تمثیل، ارسال‌المثل، اقتباس، عقد، اشاره، حل و انتحال و تلمیح، در این اثر بررسی می‌شود. بررسی میزان استفاده از متون پیشین بر اساس نظریة ژنت و تطبیق آن‌ها با نظریۀ بلاغت اسلامی از اهداف این پژوهش به شمار می‌رود. بر اساس پژوهش حاضر، بیشترین گونة بینامتنی، بینامتنیت ضمنی و در تطبیق با بلاغت اسلامی از گونۀ اقتباس است. پس ‌از آن به ترتیب بینامتنیت آشکار ـ تعمدی، بیشترین فراوانی را دارند. خلاقیّت هدایت در چگونگی به کار بردن متون پیشین و استفاده از عنصر بینامتنی و ایجاد پیوند بدیع و مبتکرانه بین متون پیشین و متن حاضر به گونة هنرمندانه باعث جذب و اقناع مخاطب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

اصول الفصول؛ بلاغت اسلامی؛ بینامتنیت؛ نظریة ژرار ژانت؛ قرآن

مراجع