مکان‌یابی بهینه مراکز بهداشتی و درمانی روستایی (مورد مطالعه: دهستان رشتخوار، خراسان رضوی)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 5، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 51، تیر 1399، صفحه 409-430   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی حاجی نژاد¹؛ مهرشاد طولابی نژاد²؛ خدیجه صادقی^{* 2}

¹دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

توزیع بهینه و متعادل فضاهای اختصاص یافته به انواع مختلف کاربری‌ها از جمله کاربری بهداشتی- درمانی به منظور رعایت اصل عدالت برای دسترسی برای همه اقشار جامعه، تامین سلامت و رفاه عمومی و مکان‌یابی بهینه این مراکز از ضروریات ساماندهی مناطق روستایی می‌باشد. مکان‌یابی خدمات مراکز بهداشتی و درمانی، امری مهم در برنامه‌ریزی روستایی محسوب می‌شود. در واقع این موضوع به تصمیم‌گیری مناسب‌تر مدیران و مسئولان، در انتخاب مکان‌های بهتر جهت ایجاد خدمات بهداشتی کمک می‌کند. لذا هدف این مطالعه مکان‌یابی مرکز درمانی روستایی در سطح دهستان رشتخوار می‌باشد. 20 کارشناس به صورت نمونه‌گیری هدفمند به عنوان نمونه انتخاب گردید. ابزار گردآوری داده‌ها پرسش‌نامه خبرگان (به صورت مقایسه زوجی) می‌باشد. برای انتخاب مکان بهینه از فرآیند تحلیل شبکه‌ای (ANP)، و برای تحلیل فضایی شاخص‌ها، از سیستم اطلاعات جغرافیا (GIS) استفاده شد. نتایج یافته‌ها نشان می‌دهد که بیشترین اهمیت نسبی شاخص‌ها به ترتیب مربوط به شاخص‌های دسترسی به فضای سبز(283/0)، دسترسی به شبکه ارتباطی (255/0)، و جمعیت (238/0) می‌باشد. همچنین بهترین اولویت مکانی برای مکان‌یابی مراکز بهداشتی و درمانی روستایی در منطقه مورد مطالعه بر اساس وزن گزینه‌های مورد نظر، مربوط به روستای سعادت‌آباد (181/0) می‌باشد. به ترتیب مهدی‌آباد (155/0)، زرقری (109/0) و عشرت آباد (053/0) در اولویت‌های بعدی قرار دارند. بنابراین برای مکان یابی مراکز بهداشتی و درمانی در مناطق روستایی، باید توجه بیشتری به شاخص‌های موثر و چگونگی ارتباط آنها در منطقه انجام گیرد، تا بیشترین هماهنگی بین عوامل را ایجاد کرد.

کلیدواژه‌ها

مکان‌یابی؛ مرکز بهداشتی و درمانی؛ تحلیل شبکه؛ شهرستان رشتخوار

مراجع

Ahad Nejad, M. Qaderi, H. Hadian, M.  Haghighat fard, P. Darvishi, B.  Haghighat fard, E. Zarghardi, B. and Bord bar, A. (2014), Optimal Location of Urban Health Centers Using GIS in District 11 of Tehran, Journal of Fasa University of Medical Sciences, 4 (4), 463- 474. (In Persian)

Amerian, A. Mesgarpour Amiri, M. and Amini Anabd, H. (2010), Inequality in access to kidney transplant services in Iran, Journal of Critical Care Nursing, 3 (3), 129- 132. (In Persian)

Dargahi, Mohammad, Lashtoo Aqayi, Marzieh and Abdolreza Roknaldin Eftekhari, (2014), The Analysis of the Economical Role of Tehran-North Freeeway in the City of Chaloos, APJEM, Arth Prabandh: A Journal of Economics and Management, 3 (11), 54-67.

Ebrahimzadeh, E. Zarei, Sh. (2012), An Analysis of Optimal Location of Health Centers Using Geographic Information Systems (Case Study: Firoozabad city), Geography Quarterly (Iranian Geographic Society), 10 (35), 83- 104. (In Persian)

Feng, X. L. Martinez-Alvarez, M. Zhong, J. Xu, J. Yuan, B. Meng, Q. and Balabanova, D. (2017), Extending access to essential services against constraints: the three-tier health service delivery system in rural China (1949–1980), International Journal for Equity in Health,  16 (49), 1- 18.

Garcia-Melon, Monica, Javier Ferris-Onate, Jeronimo Aznar-Bellver, Pablo Aragonés-Beltran, and Rocio Poveda, Bautista (2008), Farmland appraisal based on the analytic network Process, Journal of Global Optimization, 42, 143-155.

Gu, W. Wang, X. and Elizabeth McGregor, S. (2010), Optimization of preventive health care facility locations, International Journal of Health Geographic, 9 (17), 1- 17.

Kao, J. Lin, H. (1996), Multifactor Spatial analysis For Landfaill siting. Journal of Environmental Engineering, 122 (10), 902-908.

Khayatian, M. Nasiri Pour, A. A. Amini, M. and Mohammad Nejad, M. (2010), Factors Affecting Access to Services Provided by Employees' Perspectives in Urban Health Centers of Rey Health Network, Journal of Para medicine Tehran University of Medical Sciences, 4 (3), 18- 27. (In Persian)

McLafferty, S. L. (2003), GIS and Health Care, Annual Review of Public Health, 24, 25-42.

Nagendra R. Velaga, Nicolás D. Rotstein, Nir Oren, John D. Nelson, Timothy J. Norman, Steve Wright (2012), Development of an integrated flexible transport systems platform for rural areas using argumentation theory, Research in Transportation Business and Management,  3 (3), 62- 70.

Park, Z. (2003), Medical and preventive and social medicine course, translated by Khosrow Refaei Shirapak, Tehran, Ilia Publishing. (In Persian)

Pars Vista Consulting Engineers (2001), Urban Services Utilization Percentage, First Edition, Tehran, Publications of the Municipal Organization of Iran. (In Persian)

Razavian, M. T. (2002), Urban land use planning, Tehran, Publication Monshi. (In Persian)

Rudra P. Pradhan a, Tapan P. Bagchi (2013) Effect of transportation infrastructure on economic growth in India: The VECM approach, Research in Transportation Economics, 38, 139- 148.

Saaty, t. 1999. Fundamentals of the analytic network process, Journal of isahp, 21 (4), 12- 25.

Sahraeian, Z.   Zangi Abadi, A. and Khosravi, F. (2011), Spatial analysis and location of health centers and hospitals using GIS. Case study: Jahrom city, Geographic space, 13 (43), 53-70. (In Persian)

Saurman, E. Lyle, D. Perkins, D. and Roberts, R. (2013), Successful provision of emergency mental health care to rural and remote New South Wales: an evaluation of the Mental Health Emergency Care–Rural Access Program, Australian Health Review, 38 (1), 58-64.

Timothy, S. Hare, H. (2007), Geographical accessibility and Kentucky’s heart-related hospitalservices, journal of Applied Geography, 27 (2), 181- 205.

Valmohammadi. Ch, Dashti. Sh, (2016), Using interpretive structural modeling and fuzzy analytical process to identify and prioritize the interactive barriers of e-commerce implementation, Information and Management, 53 (2), 57-168

Verter, V. and Lapierre, S. D. (2002), Location of Preventive Health Care Facilities, Annals of Operations Research, 110 (3), 121- 132.

Wang, F. (2011), Measurement, Optimization, and Impact of Health Care Accessibility: A Methodological Review, Journal Annals of the Association of American Geographers, 12 (5), 1104- 1112.

Yaghfuri, H. Fotouhi, S. and Beheshti far, J. (2015), Spatial-Spatial Spatial Analysis of Health Services and Its Optimal Location (Case Study: Hospital Centers of the City of Jahrom), Geography and Development, 13 (38), 13-30. (In Persian)

Zanjirani Farahani, R. Hekmatfar, M. Fahimni, B. and Kazemzadeh, N. (2014), Hierarchical facility location problem: Models, classifications, techniques, and applications, techniques, and applications, Computers & Industrial Engineering, 68, 104- 117.

Zhang, Y. Berman, O. and Verter, V. (2009), Incorporating congestion in preventive healthcare facility network design, European Journal of Operational Research, 198 (3), 922- 935.

Ziyari, Y. and Khodadadi, R. (2012), Locating health care (clinic) using AHP method in GIS environment (case study: urban SEMNAN), Quarterly Journal of Environmental Studies, 20 (1), 178- 193. (In Persian)