بررسی تطبیقی بوران‌دخت و آتنا، الهگان جنگ‌آوری در داراب‌نامه و اودیسه

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 16، شماره 59، تیر 1399، صفحه 39-73   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

گلرخ سادات غنی^{* 1}؛ مصطفی گرجی²؛ ابوالقاسم اسماعیل پور مطلق³؛ فاطمه کوپا²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور

²استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور

³استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

پژوهش در قلمرو اساطیر، آن ‌هم از طریق تطبیق ادبیّات ملل، کشف نمادهای جهان‌شمول را در پی خواهد داشت. اسطوره‌ها، افسانه‌ها و حماسه‌های ملل هندواروپایی بازتاب جهان‌بینی مشترکی هستند که می‌توان آن را در لابه‌لای متون ادبی رصد کرد. یکی از درون‌مایه‌های مهم این قلمرو، زنان و ویژگی‌های خاص ایشان، در خلال قرن‌ها دگرگونی، در اعتقادات و آئین‌های اسطوره‌ای است. این مقاله بر آن است تا با دیدگاهی اسطوره‌ای و روشی تطبیقی، به قیاس نقش زنان در دو حماسۀ اودیسه و داراب‌نامۀ طرسوسی بپردازد. در این بررسی، کارکردهای برجستۀ شخصیت‌های اصلی زن در این دو اثر و شباهت‌های ایشان شمرده شده است. نگارنده برای بررسی این شباهت‌ها، پس از برشمردن ویژگی‌ها و خویش‌کاری‌های «آتنا» الهۀ جنگاوری و خردورزی یونانی، و «بوران‌دخت» پهلوان‌بانوی خارق‌العادة داراب‌نامه، اثبات می‌کند که بوران‌دخت، بازآفرینی متأخر «آناهیتا»، الهۀ ایرانی است که با آتنای یونانی، هم‌عرض و همسان است. این نوع همسانی و این‌همانی در بستر حماسه‌های دو فرهنگ مختلف، نشانگر ریشه‌‌ها و خاستگاه‌های یکسان اساطیر در ادبیّات ملل است.

کلیدواژه‌ها

آتنا؛ بوران‌دخت؛ زن در اساطیر؛ داراب‌نامه طرسوسی؛ ‌اودیسه هومر

مراجع

کتابنامه

آیدنلو، سجاد. 1387. «پهلوان‌بانو». مطالعات ایرانی. دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش13. صص24ـ11.

اسمیت، ژوئل. 1384. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ شهلا براداران خسروشاهی. تهران: روزبهان.

افخمی، بهروز؛ فرج‌زاده، صبا و سیّدمهدی حسینی‌نیا. 1395. «بازنمایی الهه آناهیتا در شواهد باستان‌شناختی». زن در فرهنگ و هنر. س8. ش2. صص248ـ225.

بانوگشسب‌نامه. 1382. تصحیح و توضیح روح‌انگیز کراچی. تهران: علمی و فرهنگی.

براهنی، رضا. 1363. تاریخ مذکر (رس‍ال‍ه‌ای‌ پ‍ی‍رام‍ون‌ ت‍ش‍ت‍ت‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ در ای‍ران‌). تهران: نشر اول.

بنونیست، امیل. 1394. دین‌ایرانی برپایۀ متن‌های معتبر یونانی. ترجمة بهمن سرکاراتی. چ5. تهران: قطره.

بولن، جین شینودا. 1391. نمادهای اسطوره‌ای و روانشناسی زنان. ترجمۀ آذر یوسفی. چ6. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

بهار، مهرداد. 1391. پژوهشی در اساطیر ایران. ویراستار کتایون مزداپور. چ9. تهران: آگه.

بیرلین. ج. ف. 1392. اسطوره‌‌‌های موازی. ترجمۀ عباس مخبر. چ4. تهران: نشر مرکز.

جابز، گرترود. 1395. فرهنگ سمبل‌ها، اساطیر و فولکلور. ترجمۀ محمّدرضا بقاپور. تهران: اختران.

دارمستتر، جیمز. 1384. تفسیر اوستا و ترجمۀ گاتاها‌. ترجمۀ موسی جوان. تهران: اقبال.

دورانت، ویلیام جیمز. 1337. تاریخ تمدن. ترجمۀ بهمن پورافضل. تهران: اقبال.

ستاری، جلال.1373. سیمای زن در فرهنگ ایران. تهران: نشر مرکز.

ستاری، رضا؛ حسین حسن‌پورآلاشتی و مرضیه حقیقی. 1394. «نقد اسطوره‌ای و روان‌شناختیِ جایگاه زن در بانوگشسب‌نامه». زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان). س7. ش1. صص60ـ37.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1379. فرهنگ‌ نمادها: اساطیر، رویاها، رسوم و... . ترجمه و تحقیق سودابه فضایل. ج1. چ2. تهران: جیحون.

طرسوسی، ابوطاهر‌بن حسن. 1389. داراب‌نامه. ج1 و 2. به کوشش ذبیح‌الله صفا. چ4. تهران: علمی و فرهنگی.

عباسی، حجت و حسینعلی قبادی. 1389. «مقایسۀ جایگاه زن در شاهنامه و ایلیاد و اودیسه». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س6. ش19. صص29ـ9.

قلی‌زاده، خسرو. 1392. فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایۀ متون پهلوی. چ3. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

کاوندیش، ریچارد. 1390. دایرةالمعارف مصور اساطیر و ادیان مشهور جهان. ترجمۀ رقیه بهزادی. چ2. تهران: علم.

کراچی، روح‌انگیز. 1384. «نماد زندگی و زایندگی». کتاب ماه ادبیّات و فلسفه. ش93. صص33ـ22.

کرمی‌، محمّدحسین و سعید حسام‌پور. 1384. «تصویر و جایگاه زن در داستان‌های عامیانه سمک عیار و داراب‌نامه». مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. ش42. صص136ـ125.

گات‌ها. 1389. ترجمه و تألیف ابراهیم پورداود. چ3. تهران: اساطیر.

گریمال، پیر. 1391. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ احمد بهمنش. چ5. تهران: امیرکبیر.

مظفری، علیرضا و محمّدنبی تولایی. 1390. «زایش اسطوره‌ای نو در اودیسۀ هومر از اسطوره‌ای کهن». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س2. ش24. صص200ـ183.

وارنر، رکس. 1395. دانشنامۀ اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: هیرمند.

وکیلی، شروین. 1394. اسطوره‌شناسی ایزدان ایرانی. تهران: شورآفرین.

وهابی دریاکناری، رقیه و مریم حسینی. 1394. «تصویر ایزدبانوان در روایت‌های داستانی بهرام بیضایی». زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان). س8. ش3. صص379ـ332.

هانوی، ویلیام ل. 1382. «آناهیتا و اسکندر». کتاب ماه ادبیّات و فلسفه. ترجمۀ افسانه منفرد. ش69. صص79ـ70.

هومر. 1382. اودیسه. ترجمۀ سعید نفیسی. چ15. ت‍ه‍ران‌: ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.

هینلز، جان راسل. 1383. اساطیر ایران. ترجمه و تألیف محمّدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

ـــــــــــــــ . 1368. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

یشت‌ها. 1378. ترجمه و تألیف ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.

English Sources

Boyce, Mary. 1989. “ANĀHĪD”. Encyclopedia Iranica. I/9. pp.1003-1011. available at http://www.iranicaonline.org/articles/anahid. accessed on 30 December 2012.

Coleman, J.A. 2007. The Dictionary of Mythology. London: Arcturus publishing Ltd.

Herzfeld, Ernest Emil.1935. Archaeological History of Iran: The Schweich Lectures of the British Academy. London: Oxford University Press.

Slatkin, L.M. 2011. “Athena”. in Margalit Finkelberg (ed.). The Homer Encyclopedia. UK: Blackwell. Vol.1, pp.184-186.