تدوین سناریوهای گذار به وضعیت بهبودیافتۀ ساختار سیاست‌گذاری علم و فنّاوری در ایران

پژوهش های مدیریت راهبردی

مقاله 3، دوره 25، شماره 74، آذر 1398، صفحه 75-102   

نوع مقاله: علمی _ پژوهشی

نویسندگان

اسماعیل کلانتری¹؛ غلامعلی منتظر^{* 2}؛ سید سپهر قاضی نوری³

¹دانشجوی دکتری سیاست گذاری علم و فناوری، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس

²استاد فناوری اطلاعات، دانشگاه تربیت مدرس

³استاد سیاست گذاری علم و فناوری ، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

تأمل بر ساختار نهادی سیاستگذاری علم و فنّاوری در چند دهۀ اخیر مورد توجه اندیشمندان این حوزه قرار گرفته است. به رغم درک اهمیت این موضوع در ایران، آشفتگیِ ساختار نهادی به معنی تعدد نهادهای سیاستگذار و تعاملات نامؤثر آنها موجب برانگیختن انتقادات فراوانی میان اندیشمندان شده است. در این پژوهش ابتدا از طریق اسناد و مدارک سیاستی حوزۀ علم و فنّاوری و مصاحبه با 20 نفر از خبرگان این حوزه در ایران، وضعیت موجود ساختار نهادی سیاستگذاری علم و فنّاوری در ایران در سطح ملی ترسیم و اشکالهای آن تبیین می شود؛ سپس برای برون رفت از وضعیت موجود و بر اساس نظریات خبرگان، دو سناریو به عنوان ساختار بهبودیافتۀ سیاستگذاری علم و فنّاوری در ایران پیشنهاد شده که شامل سه سطح «تدوین سیاستها و اولویتهای ملی»؛ «طراحی برنامه ها و سیاستهای اجرایی»؛ و «ارزشیابی سیاستی» به ایفای نقش در این حوزه می پردازند. دو پیش فرض اصلی در طراحی این سناریوها، پرهیز از حذف نهادهای سیاستگذار، دست کم در کوتاه مدت، و نیز اجتناب از تأسیس نهادی جدید در این حوزه بوده است. شایان ذکر است این سناریوها به عنوان سناریوهای دوران گذار از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب طراحی شده اند.

کلیدواژه‌ها

سیاستگذاری علم و فنّاوری؛ ساختار نهادی؛ سناریوهای بهبودیافته؛ ایران

مراجع

بوشهری، علیرضا، محمدی، مهدی، انصاری، رضا (1387) نگاشت نهادی نظام علم، فنّاوری و نوآوری کشور، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

حاجی حسینی، حجت اله محمدی، مهدی عباسی، فرهاد الیاسی، مهدی (1390)تحلیل حکمرانی نظام نوآوری ایران بر پایۀ چرخۀ سیاستگذاری نوآوری، سیاست علم و فنّاوری، (1)4.49-33.

حاجی حسینی، حجت اله، کریم میان، زهره (1398) فرایند سیاستگذاری و حکمرانی علم، فنّاوری و نوآوری، سیاست علم و فنّاوری، 11 (2)، 71 -86

دانایی فرد، حسن (1382) نظام های ملی نوآوری: آیا الگوبرداری راهکار مناسبی برای کشور است؟، مطالعات مدیریت، 39-40 :245 -272

ذاکرصالحی، غلامرضا (1388) اساسی ترین مسائل و چالش های توسعۀ علمی کشور، گزارش تخصصی برای ارائه به شورای عالی علوم، مؤسسۀ پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی.

ذاکرصالحی، غلامرضا (1390)بررسی وضعیت موجود علم و فنّاوری در ایران و جایگاه آن در برنامه های توسعه، برنامهریزی و بودجه، 115 :3 -48

ریاحی، پریسا (1398)هم افزایی نهادی؛ شرط لازم برای بلوغ نظام نوآوری ایران، سیاست علم و فنّاوری، 11(3)،1-3

سلطانزاده، جواد حیدری، کاوس دباغی، حمیده امین اسماعیلی، حمید انصاری، رضا (1395)تحلیل کارکردی نظام نوآوری ایران مبتنی بر مطالعات منتخب، مدیریت فردا، 15(4) .160-143

سلطانی، بهزاد، حاجی حسینی، حجت االله آراستی، محمدرضا قاضینوری، سید سپهر رضوی، محمدرضا شفیعا، محمدعلی منطقی، منوچهر طباطبائیان، سید حبیباالله شاوردی، مرضیه (1396) مروری بر چالش های نظام ملی نوآوری ایران و ارائۀ سیاستها و راهکارهایی برای بهبود آن، مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 7(23 )،185 -198 .

شفیع زاده، حمید (1392) بررسی وضعیت توسعۀ نظام ملّی نوآوری در جمهوری اسلامی ایران، راهبرد اجتماعی فرهنگی، 8 :141-164

شورای عالی انقلاب فرهنگی (1389)سند نقشۀ جامع علمی کشور.

طباطبائیان، سید حبیب اله باقری، سید کامران (1382)سیاست گذاری های کلان ملّی و سیستم های ملّی نوآوری، مدیریت صنعتی، 2 :83 -99 .

عبدی، منصوره (1392)ارائۀ الگوی استخراج سیاستهای ارتقای نظام ملّی نوآوری ایران با استفاده از فرایند تفکر تئوری محدودیت ها، رسالۀ دکتری رشتۀ سیاست گذاری علم و فنّاوری، دانشگاه تربیت مدرس.

علی احمدی، علیرضا وحیدی منفرد، امین (1396) نگاشت نهادی ملی در نظام علم و فنّاوری ایران با استفاده از مدل سیستمی مدل سیستم مانا جهت تحقق اسناد بالادستی، پژوهش های مدیریت در ایران، (4)21 .48 -29 .

قاضی نوری، سید سپهر قاضی نوری، سید سروش (1387) استخراج راهکارهای اصلاح نظام ملی نوآوری ایران با تکیه بر مطالعۀ تطبیقی کشورهای منتخب، سیاست علم و فنّاوری،(1)1  ،81-65 .

مجمع تشخیص مصلحت نظام (1388)مجموعۀ مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام (کلیات، سوابق و عملکرد)، تهران: دبیرخانۀ مجمع تشخیص مصلحت نظام، ادارة کل ارتباطات

منطقی، منوچهر حسنی، علی، بوشهری، علیرضا (1388) شناسایی چالش های سیاستگذاری در نظام ملی نوآوری ایران، سیاست علم و فنّاوری، 2(3)، 87-102

نوروزی، عفت طباطبائیان، سید حبیب اله قاضی نوری، سید سروش (1395) ارزیابی تأثیرکارکردهای نهادهای میانجی در رفع ضعف های نظام ملی نوآوری ایران، سیاست علم و فناوری.(1)8 ، 27-15 

وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری (1388)سند تحول راهبردی علم و فنّاوری کشور.

هداوند، مرضیه، فاتح راد، مهدی طباطبائیان، سید حبیب االله (1395) تحلیل فرایند سیاستگذاری در نظام ملی نوآوری ایران با استفاده از چارچوب نگاشت نهادی، سیاست راهبردی و کلان، (4)4 .18-1 

Bartzokas, A & Teubal, M (2002). A framework for policy oriented innovation studies in industrializing countries, Journal of the economics of innovation and new technology, 11(4-5): 477-496

Dror, Y (1971). Design for policy sciences, Elsevier Science Ltd.

Edquist, C & Hommen, L (2008). Small Country Innovation Systems: Globalization, Change and Policy in Asia and Europe, Cheltenham, UK: Edward Elgar Publishing Limited.

Edquist, C & Hommen, L (1999). Systems of Innovation: theory and policy for the demand side, Technology in Society, 21, 63- 79.

Lundvall, B. A., Intarakumnerd, P & Vang, J (2006). Asian Innovation Systems in Transition, Cheltenham, UK: Edward Elgar.

Miyakawa, T (1999). The science of public policy: Policy analysis, Taylor & Francis.

Nelson, R. R (1993). National Innovation Systems: A Comparative Analysis. New York: Oxford University Press. 3-22.

Niosi, J (2002). National systems of innovations are x-efficient and x-effective why some are slow learners, Research Policy, 31, 291- 302

OECD (2005). Governance of innovation systems, Vol. 1: Synthesis report, OECD Publication

Preskill, H & Russ-Eft, D (2005). Building Evaluation Capacity, London: Thousand Oaks and New Delhi: Sage Publications

Soofi, A.S (2017). A comparative study of Chinese and Iranian Science & Technology, and techno-industrial development policies, Technological forecasting & social change, 122: 107-118.

UNESCO (2010). UNESCO Science Report 2010: The current status of science around the world, Paris: UNESCO Publishing

UNCTAD (2016). Science, Technology and Innovation Policy Review: Islamic Republic of Iran. New York and Geneva

UNCTAD (2005). Science, technology and innovation policy review: The Islamic Republic of Iran, Geneva: United Nations Publications

United Nations Development Programme (2018). Human Development Report.