اولویت‌سنجی مکانی توسعه فضاهای سبز و پارک‌های شهری با استفاده از روش AHP (نمونه موردی: شهر میاندوآب

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

مقاله 4، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 14، اردیبهشت 1391، صفحه 41-62   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی کاربردی

نویسندگان

جمال محمدی¹؛ اصغر ضرابی²؛ مهدی احمدیان^{* 3}

¹استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان

³دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان

چکیده

چکیده
    اهمیت فضاهای سبز در محیط شهری تا آن حد است که به عنوان یکی از شاخص­های توسعه یافتگی جوامع مطرح بوده و در عین حال معیاری برای ارتقای کیفیت فضای زندگی محسوب می‌شوند. از این رو توزیع و پراکنش متعادل آن در سطح شهر اهمیتی بسیار دارد. نکته بسیار مهم در مکان­یابی فضاهای سبز عمومی، ضرورت­های اجتماعی ایجاد پارک است. مکان یابی نادرست این فضاها در نهایت منجر به ایجاد ناهنجاری­هایی در شهرها می­شود. در پژوهش حاضر با رویکرد«قیاسی، نوصیفی-تحلیلی» تلاش شده است که ضمن ارزیابی وضعیت موجود توزیع و پراکندگی پارک­ها و فضاهای سبز شهری میاندوآب، اولویت­های مکانی توسعه این فضاها را نیز در سطح نواحی شهر تعیین شود. نتیجه بررسی­ها نشان داد که طی یک دهۀ گذشته سرانه فضای سبز شهری شهر میاندوآب از 79/1 مترمربع در سال1380 به 45/3 مترمربع در سال1390 افزایش یافته است. ولی همزمان با این افزایش سرانه، اختلاف سرانه بین نواحی برخوردار و محروم از فضای سبز نیز به نحو چشم­گیری افزایش یافته و عدم تعادل موجود در توزیع فضایی پارک­های شهری، شدیدتر شده است. با توجه به کمبود کمی فضای سبز نسبت به سرانۀ پیشنهادی طرح جامع و تفصیلی شهر و استانداردهای ملی، همچنین نظر به عدم تعادل فضایی موجود در توزیع و پراکنش پارک­های شهری میاندوآب تلاش شده است تا با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی(AHP) اولویت­های مکانی توسعه فضاهای سبز و پارک­های شهری در سطح نواحی پنجگانه شهر میاندوآب مشخص شود. معیارهای مکان یابی فضای سبز(پارک شهری) در این پژوهش، میزان دسترسی، میزان تراکم جمعیت، سرانه موجود فضای سبز، سازگاری با کاربری­های دیگر، وجود زمین­های با مالکیت دولتی، وجود فضاهای باز و زمین­های بایر، فاصله از پارک‌های موجود و نزدیکی به رودخانه تعیین شدند. گزینه­ها نیز در این پژوهش نواحی پنجگانه شهر میاندوآب بودند. نتیجه مطالعه نشان داد که ناحیه دو شهر میاندوآب با امتیاز 0.272، بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده و در اولویت اول توسعه مکانی فضاهای سبز و پارک­های شهر قرار دارد. نواحی یک، پنج و سه به ترتیب با امتیاز­های 0.246، 0.241 و 0.169 در رتبه­های بعدی قرار دارند. ناحیه چهار کمترین امتیاز(0.072) را به خود اختصاص داده و در نتیجه کمترین اولویت مکانی را جهت توسعه فضاهای سبز شهردارد.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: اولویت سنجی مکانی؛ پارک و فضای سبز؛ شهر میاندوآب؛ روش AHP

مراجع

منابع

ابراهیم‌زاده، عیسی و عبادی‌جوکندان، اسماعیل(1387). تحلیلی بر توزیع فضایی- مکانی کاربری فضای سبز در منطقه سه شهر زاهدان، فصلنامه جفرافیا و توسعه، شماره 11،صص 58-39.

احمدی، منیژه(1384).ارزیابی و مکان‌یابی فضای سبز با استفاده از سیستم‌اطلاعات‌جغرافیایی(نمونه موردی: پارک‌های درون شهری منطقۀ سه شهرداری کرج)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه یزد.

اسمعیلی، اکبر (1381). تحلیل فضای سبز(پارک‌های شهری) بر اساس برنامه ریزی شهری نمونه موردی: مناطق 1 تا 8 تبریز، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی شهری و منطقه ای، استاد راهنما دکتر علی عسگری، دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس.

بیژن‌زاده، محمدرضا(1380). توصیه‌هایی در مورد مکانیابی، طراحی و نگهداری پارکها و فضای سبز، مجموعه مقالات همایش‌های آموزشی و پژوهشی فضای سبز شهر تهر ان، انتشارات سازمان پارکها و فضای سبز، چاپ اول، جلد دوم.

پوراحمد، احمد-‌ اکبرپور‌سراسکانرود، محمد و ستوده، سمانه(1388). مدیریت فضای سبز شهری منطقه 9 شهرداری تهران، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره69، صص 50 – 29.

پورمحمدی، محمدرضا (1382). برنامه ریزیکاربریاراضیشهری.تهران: انتشارات سمت،

حاتمی نژاد، حسین و عمران زاده، بهزاد(1389). بررسی، ارزیابی و پیشنهاد سرانه فضای سبز شهری(نمونه موردی کلانشهر مشهد)، فصلنامهعلمی - پژوهشیانجمنجغرافیایایران، سال هشتم، شماره ٢٥.

حسین زاده دلیر کریم(1372). کاربرد فضای سبز شهری در طرح‌های جامع و اصول طراحی پارک‌ها، مجلۀ رشد جغرافیا.

خجسته قمری، محمد امین(1387). مطالعه پارک‌هاى منطقه­اى شهرتبریز ومطابقت آن با شرایط استاندارد و بهینه فضاى سبز. شهرى، ماهنامه بین المللی راه و ساختمان، شماره 77، صص75 – 64.

خورشید دوست، علی محمد و زهرا، عادلی (1388): استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی برای یافتن مکان بهینة دفن زباله (مطالعة موردی شهر بناب)، مجلة محیط شناسی، سال سی و پنجم، شمارة 50، تابستان 1388، ص27-32.

دلال پور محمدی، محمد رضا(1374). نیاز به زمین جهت توسعه، نشریهدانشکدهیعلومانسانیواجتماعی دانشگاه تبریز.

زبردست، اسفندیار(1380). کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، مجله هنرهای زیبا، شماره 10،صص 22-13.

زنگی آبادی، علی و رخشانی نسب، حمیدرضا(1387). تحلیل آماری – فضایی نماگرهای توسعه فضای سبز شهری(نمونه موردی: مناطق شهری اصفهان)، مجله محیط شناسی، سال سی و پنجم، شماره49، صص 116 – 105.

سرور، رحیم(1383). استفاده از روش ای اچ پی در مکان یابی جغرافیایی(مطالعه موردی: مکان یابی جهت توسعه آتی شهر میاندوآب)، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 49، صص 38 – 19.

سعیدنیا، احمد(1382). فضای سبزشهری، کتاب سبز شهرداریها، جلد نهم، تهران: سازمان شهرداریها و دهیاری‌های کشور، چاپ سوم.

سلطانی،مهرداد(1386).شکل گیری بوستان­های شهری دردوره معاصر: گذر ازمفهوم باغ به پارک (بامحوریت تجارب تهران)، باغ نظر، سال چهارم، شماره هشتم.

ضرابی، اصغر و تبریزی، نازنین (1385). برنامه ریزی بهینه فضای سبز شهری، فصلنامهسبزینهشرق.

عزیزی، محمد مهدی و احمد، خلیلی(1388): ارزیابی الگوپذیری استخوان‌بندی بافت‌های روستایی ایران در طرح‌های‌هادی، براساس مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبیAHP، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره67، بهار1388، ص27-40.

قدسی پور، حسن(1387): فرایند تحلیل سلسله مراتبی، تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.

قربانی، رسول و تیموری، راضیه(1388). تحلیلی برنقش پارک‌های شهری در ارتقای کیفیت زندگی شهری با استفاده از الگوی Seeking-Escaping نمونه موردی: پارک‌های شهر تبریز، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره72، صص62– 47.

لقائی،حسنعلی(1373). برنامه ریزی وطراحی فضای سبزشهری، فصلنامه علمی فضای سبز.

مجنونیان، هنریک(1374). مباحثی پیرامون پارک‌ها، فضاهای سبز و تفرجگاه‌ها، تهران: انتشارات سازمان پارک‌ها و فضاهای سبز شهر تهران، چاپ اول.

محرم نژاد، ناصر و بهمن پور، هومن(1388). بررسی اثرات توسعه شهری برفضای سبز شهر تهران و ارائه راهکار‌های مدیریتی، نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره یازدهم، شماره چهار، صص 531 – 523.

محمدی، مهدی و پرهیزگار(1388)، تحلیل توزیع فضایی و نحوۀ مکان گزینی پارک‌های شهری با استفاده از GIS (مطالعه موردی: منطقۀ 2 زاهدان)، فصلنامۀ مدیریت شهری، شماره 23.

محمدی، جواد (1381). کاربرد سامانۀ اطلاهات جغرافیایی(GIS) در مکان یابی فضای سبز شهری(نمونۀ موردی: منطقۀ دو تبریز)، مجلۀ شهرداری‌ها، سال چهارم، شمارۀ 44.

محمدی، جمال و محمدی ده چشمه، مصطفی و ابافت یگانه، منصور(1386). ارزیابی کیفی نقش فضاهای سبز شهری و بهینه سازی استفاده شهروندان از آن در شهرکرد، محیط شناسی، سال سی و سوم، شماره ٤٤.

محمدی، محمد (1384). پراکندگی و مکانیابی بهینه پارک‌های شهری با استفاده ازGIS، ‌پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه سیستان و بلوچستان.

مطلبی، محمد(1383). نقدی بر پروژه پارک بانوان، مجلۀپیامسبز، شماره ۳۶.

معاونت آموزشی جهاد دانشگاهی(1386). اصول و قوانین برنامه­ریزی فضای سبز شهری، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.

معاونت برنامه­ریزی استانداری استان آذربایجان­غربی، 1385.

مهندسین مشاورآمایش محیط(1372). اصول و ضوابط پارک‌های شهری، چاپ اول.تهران: انتشارات سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران.

مهندسین مشاور طرح و کاوش(1380). طرح تفصیلی شهر میاندوآب(مطالعات وضع موجود)، جلد اول.

وارثی، حمیدرضا. محمدی، جمال و شاهیوندی، احمد(1387). مکان یابی فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، شماره دهم،صص 103-83.

Balram Shivanand, Dragicevic Suzana (2005); Attitudes Toward Urban Green Space: Integrating Guestionnaire Survey and Collaborative GIS Techniques to Improve Attitude Measurements, Landscape and Urban Planning.

Bertolini.M and Braglia.M.,(2006); Aplication of the AHP Metodology in Making a Propozal for a Public Work Contract,17 january,International Journal of ProjectManagement 24(5), 422- 430.

Bowen, W.M (1993); AHP: Multiple Criteria Evaluation, in Klosterman R.et al, Spreadsheet models for urban and regional analysis, New Brunswick: center for urban policy Research.

Bowen, W.M. (1990); Subjective judgments and Data Environment Analysis in Site Selection Computer, Environment and Urban Systems14,133-144.

Chiesura Anna, 2004, The Role of Urban Parks for The Sustainable Sity, Landscape and Urban Plannig. www.elsevir.com/locate/landrob plan.

Manlun, Yang(2003);Suitability Analysis of Urban Green Space System Based on GIS, ITC.

Saaty, T.L (2008); Relative Measurment and its Generalization in Decision Making:Why Pairwise Comparisons are Central in Mathematics for the Measurement of Intangible Factors, The Analytic Hierarchy/Network Process02,251-318.

Shi, Long ( 2002);Suitability Analysis and Decision Making Using GIS, Spatial Modeling.

Millward, Andrew A and Sabir, senna(2011); Benefits of a forested urban park: What is the value of Allan Gardens to the city of Toronto, Canada?,Landscape and Urban Planing 100(2011)177-188www.elsevir.com/locate/landrob plan Urban Planning.